MİSAK-I MİLLÎ’NİN KABULÜ VE İSTANBUL’UN İŞGALİ SÜRECİNDE 1920 SULTANAHMET PROTESTO MİTİNGİ’NİN ÖNEMİ VE ETKİSİ

1920 yılının ilk günlerinde yaşanan olaylar, Millî Mücadele Tarihi için göz ardı edilemeyecek önemli bir süreci oluşturmaktadır. Bilindiği üzere 1919 yılının son çeyreği boyunca Osmanlı Mebusân Meclisi seçimleri yapılmıştır. Bu seçimleri Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ezici bir çoğunlukla kazanmıştır. Hâlbuki seçimlerin yapıldığı dönemde İtilaf devletlerinin, gelecek dönemde daha uyumlu bir siyasal yapının kurulacağı ümidini taşıdıkları bilinmektedir. İtilaf devletlerinin Osmanlı Devleti’nin kaderini tayin eden kararları hemen alamamaları, bu dönemde işgalci konumunda bulunan askerlerin yaptıkları mezalim her geçen gün protesto edilmiştir. Ancak bu protestoların olayların akabinde dalga dalga yayılırken geçen zamana nispetle sayı ve yoğunluklarında değişimler görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, kronolojik olarak diğerlerinden farklı bir dönemde gerçekleştirilen 13 Ocak 1920 günü toplanan Sultanahmet Mitinginin mahiyeti çerçevesinde, D. Lloyd George’un İstanbul’un geleceğine dair tasarılarının, Osmanlı siyasî yaşamındaki yankılarını ortaya koymaktır. Bu bağlamda miting esnasında irad edilen nutuklar üzerinde durulmuştur. Çalışmada kaynak olarak dönemin gazetelerinden olan “Vakit” ve “Tasvir-i Efkâr” ile birlikte Kemal Arıburnu’nun “İstanbul Mitingleri” eserinden yararlanılmıştır. Bu çalışma çerçevesinde, Sultanahmet’te gerçekleştirilen protesto mitinginin “Türk İstanbul” için gösterilen çabalarının en belirgin göstergesi olduğuna, İstanbul ve Boğazlara dair Türk kamuoyundaki hassasiyetin artışına ve 15 Şubat 1920 tarihinde Londra Konferansı’nda İstanbul’un Türklerde bırakılması kararının alınmasına değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Protesto Mitingi, Sultanahmet Mitingi, İstanbul, Boğazlar, Misak-ı Millî

THE IMPORTANCE AND IMPACT OF THE 1920 SULTANAHMET PROTEST MEETING IN THE PERIOD OF THE ACCEPTANCE OF THE NATIONAL PACT AND THE OCCUPATION OF ISTANBUL

The events that took place in the first days of 1920 constitute an important process that cannot be ignored for the History of the National Struggle. As is known, during the last quarter of 1919, the Ottoman Parliament elections were held. These elections were won by the overwhelming majority of the Association for the Defense of the Rights of Anatolia and Rumelia. However, it is known that the Allies in the period of the elections carried the hope that a more harmonious political structure will be formed in the next period. The Allies were not immediately able to take decisions that determined the fate of the Ottoman State, protesting atrocities committed by soldiers in the occupation during this period. However, these protests are followed by changes in the number and intensity of the events relative to the time that the waves are emitted. The aim of this study is to emphasize the repercussions of D. Lloyd George’s statements about the future of Istanbul in the Ottoman political life by revealing the nature of the Sultanahmet meeting on January 13, 1920, chronologically different from the others. In this context, the speeches made during the meeting were emphasized. In the study, the sources of the period, “Vakit” and “Tasvir-i Efkâr”, together with Kemal Arıburnu’s “İstanbul Mitingleri” work was used. In this study, it was mentioned the importance of the protest meeting in Sultanahmet, the increase of the sensitivity of the Turkish public about Istanbul and the Straits, and the decision to leave Istanbul at Turks in the London Conference on 15 February 1920.

Keywords:

Protest Meeting, Sultanahmet Meeting, Istanbul, Straits, National Pact,

PDF

___

BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), DH.KMS (Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Evrakı), Dosya: 53-1, Gömlek: 13, Tarih: 29 Şaban 1337–30 Mayıs 1335/1919, Lef: 1.
BOA, DH.İ.UM (Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı), Dosya: 20-22, Gömlek: 14-70, Tarih: 2 Cemaziyülevvel 1338–24 Kânunusani/Ocak 1335/1919, Lef: 2.
BOA, DH.İ.UM, 20-22/14-70, Tarih: Kânunusani/Ocak 1335/1919, Lef: 1, 3.
HC (House of Commons), Deb. (Debate), 27 November 1919 (The Full Date), vol. (volume) 121, c. (Column) 1876.
HC, Deb., 27 November 1919, vol. 121, c. 1877.
HC, Deb., 27 November 1919, vol. 121, c. 1879.
HC, Deb., 4 December 1919, vol. 122, c. 549.
HC, Deb., 9 December 1919, vol. 122, c. 1112.
HC, Deb., 18 December 1919, vol. 123, c. 654.
HC, Deb., 26 February 1920, vol. 125, c. 1950.
HC, Deb., 26 February 1920, vol. 125, c. 1951.
HC, Deb., 26 February 1920, vol. 125, c. 1953.
Meclis-i Âyân Zabıt Ceridesi, İnikat: 3, C. 1, Tarih: 19 Kânunusani-Ocak 1336-1920, TBMM Basımevi, Ankara, 1990.
Meclisi Mebusân Zabıt Ceridesi, İnikat: 11, C. 1, Celse: 2, Tarih: 17 Şubat 1336-1920, TBMM Basımevi, Ankara, 1991.
Meclis-i Mebusân Zabıt Ceridesi, İnikat: 16, C. 1, Tarih: 29 Şubat 1336-1920, TBMM Basımevi, Ankara, 1991.
“Hak ve Hakikat Huzurunda Bir Davayı Mukaddes: İstanbul Türk’ün, Türk İstanbul’undur”, Vakit, No: 787, Tarih: 14 Kânunusani 1336/1920.
“İstanbul Hakkında Meş‘ûm Bir Haber”, Tasvir-i Efkâr, No: 2947, Tarih: 3 Kânunusani 1336/1920.
“Loyd Corc’un Beyânâtı”, Vakit, No: 830, Tarih: 28 Şubat 1336/1920.
“Loyd Corc’un Mühim Bir Nutku”, Vakit, No: 763, Tarih: 27 Rebiyülevvel 133821 Kânunuevvel 1335/1919.
“Türkiye Sulhunun İhtiva Ettiği Mesâil”, Vakit, No: 830, Tarih: 28 Şubat 1336/1920.
Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, S. 120, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007, (Belge No: 8-152).
(ATATÜRK), Gazi Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev, Cilt I: (1919-1920), İsmail Arar, Uluğ İğdemir ve Sami N. Özerdim (Yayına Hazırlayanlar), 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, Cilt II: Son Meşrutiyet (19191920), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1998.
BARUTÇU, Faik Ahmet, Siyasî Hâtıralar, Mustafa Everdi (Yayına Hazırlayan), 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara, 2001.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, Milli Mücadele Başlarken, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
GÖNLÜBOL, Mehmet - SAR, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Uluğ İğdemir (Yayına Hazırlayan), 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989.
İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt I: Nisan 1919 – Mart 1920, Bilâl Şimşir (Yayına Hazırlayan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1973.
KUTAY, Cemal, Millî Mücadelede Öncekiler ve Sonrakiler, Mustafa Unan (Neşreden), Tarih Yayınları, İstanbul, 1963.
Milli Egemenlik Belgeleri, Sefer Yazıcı (Derleyen), TBMM Basımevi, Ankara, 2015.
OLCAY, Osman, Serves Andlaşmasına Doğru (Çeşitli Konferans ve Toplantıların Tutanakları ve Bunlara İlişkin Belgeler), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1981.
ÖZTOPRAK, İzzet, Kurtuluş Savaşı’nda Türk Basını (Mayıs 1919 – Temmuz 1921), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1981.
ÖZTOPRAK, İzzet, Türk ve Batı Kamuoyunda Milli Mücadele, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
SONYEL, Salâhi R., Kaygılı Yıllar: İngiliz Gizli Belgeleriyle Kurtuluş Savaşı’nın Perde Arkası (1918-1922), Remzi Kitabevi, İstanbul, 2012.
SONYEL, Salâhi R., Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.
TANÖR, Bülent, Kurtuluş Kuruluş, İkinci Bası, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1998.
TANRIÖVER, Hamdullah Subhî, Dağ Yolu, Cilt: I, Fethi Tevetoğlu (Yayına Hazırlayan), 2. Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
TANRIÖVER, Hamdullah Subhî, Dağ Yolu, Cilt: II, Fethi Tevetoğlu (Yayına Hazırlayan), 2. Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
TANSEL, Selâhattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
TEVETOĞLU, Fethi, Hamdullah Subhî Tanrıöver, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi II: Ulusal Direniş’ten Türkiye Cumhuriyeti’ne, İkinci Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
“15. Kolordu Kumandanı Kâzım Karabekir’e”, Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt: 2, 3. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul, s. 324.
“Hukuk-ı Milliyemizi Müdafaaya Azmettik, Müdafaa Edeceğiz”, Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, Cilt: II, Mehmet Kaplan ve diğerleri (Yayına Hazırlayanlar), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1981, ss. 152-159.
KAYMAZ, Nejat, “Mîsâk-ı Millî Üzerinde Yapılan Tartışmalar Hakkında”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. III, (Ankara, 11-15 Ekim 1976), s. 19411958.
KÜÇÜK, Cevdet, “Mîsâk-ı Millî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 30, İstanbul, 2005, ss. 173-175.
ÖZTOPRAK, İzzet, “Londra Konferansı ve Türkiye Meselesinin Cereyan-ı Müzakerâtı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XI, Sayı: 33 (Kasım 1995), s. 575-612.
TUNÇ, Salih, İşgal Döneminde İstanbul Basını (1918-1922), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi (Danışman: Prof.Dr. Ali İhsan Gencer), İstanbul, 1999.
YETİM, Fahri, Milli Mücadele Döneminde Mitingler (1918-1920), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Doç.Dr. İhsan Güneş), Eskişehir, 1994.