MONDROS MÜTAREKESİ’NDEN İLKKURŞUN SAVAŞI’NA ÖDEMİŞ’TE YAŞANAN GELİŞMELER

İzmir’in işgali ve Yunan katliamı Anadolu’da duyulduğunda büyük bir heyecan ve tepki yarattı. İzmir’in doğusunda Küçük Menderes havzasında yer alan Ödemiş’te İzmir’in işgali haberi ulaştığında büyük bir tepki oluştu. İzmir işgal edildiyse sıra Ödemiş’e de gelecekti. Zira bölge Aydın’a doğru yapılacak genişlemenin güvenliğini sağlayacağı gibi İtalyan ilerlemesine de büyük ölçüde engel olabilecek konuma sahipti. 15 Mayıs 1919’da İzmir’e çıkan Yunan ordusu, İzmir’i işgal ettiği gün sergilediği karanlık tabloyla Aydın vilayetinde büyük tedirginliğe neden olmuştur. Bu tedirginlik Ödemiş’te, direniş seslerinin yükselmesine yol açmıştır. Mütareke yıllarında eşkıyalığın yarattığı asayiş ve güvenlik sorunlarıyla boğuşan Ödemiş halkı Yunan işgalini peş peşe gerçekleştirdikleri toplantılarda oluşturdukları Gizli Cemiyet, Ödemiş Redd-i İlhak Heyeti ile yurtseverlerin evlerinde, belediye’de, Ticaret odasında yapılan canlı tartışmalarla, çevre ile kurulan temaslar aracılığıyla durdurmaya çalışmıştır. Bu çerçevede atılan en önemli adım kuşkusuz silahlı direniş düşüncesiyle birlikte Hacı İlyas köyünde verilen mücadeledir. Ödemiş’in Hacı İlyas köyü sırtlarında Yunan ordusuna karşı Ali Orhan (İlk kurşun) komutasında gönüllü köylü, efe ve birkaç yedek subaydan oluşan Yiğit Ordusu adıyla ilk Kuva-yı Milliye grubunun direnişi Milli Mücadele’nin ilk kitlesel direnişi olmuştur. Batı Anadolu’da Yunan işgaline karşı silahlı etkin ve tamamen sivillerin katılımıyla oluşan ilk örgütlü yerel direniş Ödemiş’te gerçekleşmiştir. Söz konusu direniş bu açıdan önemlidir. Askeri depoda bulunan silahlar halka dağıtılmış ve bir halk savaşı olarak Yunan ordusuna karşı direniş başlatılmıştır. Ödemiş direnişi, o günün zor iletişim koşullarına karşın hızlı bir şekilde tüm Anadolu’ya yayılmış ve işgale karşı direnmenin moral açıdan da önemli bir sembolü olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Ödemiş, Kuva-yı Milliye, Yiğit Ordusu, Gizli Cemiyet, Ali Orhan İlkkurşun

DEVELOPMENTS İN ÖDEMİŞ FOR THE FİRST LEAD WAR FROM THE ARMISTİCE OF MONDROS

When the occupation of Smyrna and the Greek massacre were heard in Anatolia, it caused a great excitement and reaction. There was a great reaction when the news of the invasion of Smyrna in Ödemiş, located in the back of Smyrna. If Smyrna was occupied, it would also come to Ödemiş. Because the region will ensure the security of the expansion will be made to the extent of the Italian progress was able to prevent a large extent. On May 15, 1919, the Greek army came to Izmir. The day he occupied Smyrna, he caused a great uneasiness in Aydın province with his dark painting. This uneasiness led to the rise of resistance sounds in Ödemiş. During the truce years, Ödemiş people struggling with the security and security problems created by banditry tried to stop them by the Secret Society, Ödemiş Redd-i İlhak Delegation which they formed in the meetings which they carried out in succession, through live discussions in the houses of the patriots, in the municipality, in the chamber of commerce and with the contacts established with the environment. The most important step taken in this framework is undoubtedly the struggle given in Hacı İlyas village with the idea of armed resistance. Ödemiş Hacı İlyas village on the backs of the Greek army, Ali Orhan (first bullet) commanded by the volunteer peasant, efe and a few reserve officers The resistance of the group of the first National Forces group by the name of Yiğit Army was the first mass resistance of the National Struggle. The first organized local resistance to the Greek occupation in Western Anatolia, which was organized with the participation of armed civilians, was organized in Ödemiş. This resistance is important in this respect. The weapons in the military warehouse were distributed to the people and the resistance against the Greek army was initiated as a people’s war. The Odemısh resistance has spread rapidly throughout Anatolia, despite the difficult communication conditions of that day, and has become an important symbol of resistance against the occupation.

Keywords:

Ödemiş, National Forces, Yiğit Armys, Secret Society, Ali Orhan İlkkurşun,

PDF

___

Genelkurmay Başkanlığı ATASE ARŞİVİ

ATASE, İSH, K.33, G.132, B.132-1

ATASE, İSH, K.58, G.94, B.94-2

ATASE, ISH.1, KN:11, GN:2, BN:2-1, BT: 2.1.35

ATASE, İSH, Kutu no :428, Gömlek no: 129, Belge no: 129-59

ATASE, Kl.72, Ds.242-273, F.1-5

Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi

BOA, DH.EUM. 6.Şb, 48/67

BOA, DH.EUM.6. Şb. 52/50

BOA, DH.EUM.ADL. 44/63

BOA, DH.EUM.AYŞ, 1/74

BOA, DH.EUM.AYŞ., 2/65

BOA, DH.EUM.AYŞ. 3/88

BOA, DH.EUM.AYŞ., 4/52

BOA, DH.EUM.AYŞ., 6/69

BOA, DH.EUM.AYŞ. 6/82

BOA, DH.EUM.AYŞ, 65/16

BOA, DH.İ.UM., 19-04/1-10

BOA. DH/i-UM E/52-14

BOA,DH/i-UM, E/52-36

BOA, DH.ŞFR., 92/324

Türk Tarih Kurumu Arşivi

Hamid Şevket İnce’nin Anıları Tevfik Bıyıklıoğlu Arşivi Türk TarihKurumu Dosya No:141

Bekir Sami Arşivi, Dosya 1 B. 70.

Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi

İLKKURŞUN, Ali Orhan, Milli Mücadele’de Ege Bölgesi ve İlkkurşun, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi Yayınlanmamış Hatıralar, 93/27-284.

TİTE, K113G18B18

Ahenk

Anadolu

Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi

Belgelerle Türk Tarihi Dergisi

Efe

Ege Ekspres

Hukuk u Beşer

İleri

İstiklal Harbi Gazetesi

Köylü

Müsavat

Uluslar arası Sosyal Bilimler Dergisi Humanitas

AKER, M. Şefik, İstiklâl Harbinde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali, C. I, Askeri Matbaa, İstanbul 1937.

AKIN, Özcan Filiz, Milli Mücadele’de Küçük Menderes Havzası 1919-1923, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2009.

AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C.1, İstanbul 1992.

ALTAY, Fahrettin, 10 yıl Savaş ve Sonrası, I. Baskı, Eylem Yayınları, İstanbul, 2008.

APAK, Rahmi, Batı Cephesi Nasıl Kuruldu, T.T.K. Yay, Ankara, 1946.

ARIKAN, Zeki, Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını ( 30 Ekim 1918 - 8 Eylül 1922), Ankara 1989.

ARMAĞAN, Munis, Bozmenderes’ten Bozdağlar’a Kuvayı Milliye, Bilkar Bilge Karınca Matbaacılık, İzmir, 2005.

ASLAN, Kadir, Milli Mücadele’de Dörtyol, Hatay 1991.

AYDINEL, Sıtkı, Güneybatı Anadolu’da Kuva-yı Milliye Harekatı, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1993.

BAHŞI, Muammer Lütfi Bahşı, Ödemiş Cephesinde Atılan İlk Kurşun, Ödemiş Halkevinin Topladığı Vesikalardan Hulasa Edilmiştir, Ödemiş Halkevi Yayını:1, Ödemiş 1947.

BAŞARAN, Mehmet, Tanzimattan Cumhuriyet’e Tire, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir 2000.

BAYAR, Celal, Ben de Yazdım, C.6- C.7, Baha Matbaası, İstanbul 1967.

BENGİSU, Kaya, Koca Doktor Mustafa Bengisu, BAB Yayınları:1, İzmir, 1993.

BERBER, Engin, Sancılı Yıllar, (İzmir 1918–1922) Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, Ayraç Yayınları, Ankara 1997.

BÖKE, Pelin, İzmir 1919–1922 Tanıklıklar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.

CEBESOY, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyatı, İstanbul 1953.

COŞKUN, Alev, En Uzun 15 Gün Ödemiş Direnişi, Kuva-yı Milliyenin Kuruluşu, İstanbul 1996.

ÇAKMAK, Zafer, İzmir ve Çevresinde Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, 1919-1922, Yeditepe Yayını, İstanbul 2007.

ÇAMURDAN, Cevdet, Kurtuluş Savaşında Doğu Kilikya Olayları, Adana 1969.

ÇETİNKAYA, Ali, Ali Çetinkaya’nın Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, ATAM, Ankara, 1993.

DURAL, Halil, Ödemiş Tarihi, Yay. Haz: Sabri Yetkin, Ödemiş Belediyesi Kültür Yayınları:1, Ödemiş 2004.

EDİZ, İsmail, Diplomasi ve Savaş İngiliz Belgelerinde Batı Anadolu’da Yunan İşgali 1919-1922, ATAM Yayını, Ankara 2015.

ERDAL, Mustafa Erdal, Anımsamalarla Eski Ödemiş Arz-ı Halleri, Küçük Menderes Yayınları, Ödemiş, 2007.

ERDEM, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekatı (1919-1923), Derlem Yayınları, İstanbul 2010.

GÖKÇEN, Salim, Bozdağ’ın İşgali ve Ali Rıza Paşa Hükümetinin İstifası, ATAM Yayını, Ankara 2003.

GÜNEŞ, Günver, Sosyal, Siyasal, Ekonomik ve Kültürel Açıdan Ödemiş Kenti 1908-1950, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1997.

HRİSOHOS, Tanas, Yunan Süvarisi, Küçük Asya Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi C. 2, I. Kısım s.94.

İLGÜREL, Mücteba, Milli Mücadelede Balıkesir Kongreleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, İstanbul 1999.

İLKKURŞUN, Ali Orhan, Milli Mücadele’de Ege Bölgesi ve İlkkurşun, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi Yayınlanmamış Hatıralar, 93/27-284, s.27.

KALYONCUOĞLU, Zeynep, Anadolu’da Kuva-yı Milliye’nin Oluşumu, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilimdalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.

KARACEBE, Nizamettin, Türk Ulusal Savaşının İlk Parçası, İstanbul 1940 KESKİN, Bekir, Belgelerin Işığında Ödemiş Yazıları, Küçük Menderes Yayınları, Ödemiş-İzmir, 2008.

KOLTUK, Nuran, Batı Anadolu’da Kuva-yı Milliye’nin Askeri ve Mali Kaynakları (Mayıs 1919- Kasım 1920), Kitabevi Yayını, İstanbul, 2015.

MİLDANOĞLU, Zakarya, İzmir Ermenileri, Aras Yayınları, İstanbul 2017.

MİDİLLİLİ AHMED, Türk İstiklal Harbinin Başında Milli Mücadele, Ankara 1928.

MİSAİLİDİS, Kostos, Küçük Asya Seferi, Çeviren: S. Karaoğlu, Gnkur HTD Yayımlanmamış Çeviri, 443 Daktilo sayfası s.233-243.

MONDROS MÜTAREKESİ ve TATBİKATI, Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Yayınları, Ankara 1962.

NİDER, Konstantin, Küçük Asya Harekatı, I. Devre 1919-1920 I. Kısım Çeviren: Lefter Ksontopulos Genel Kurmay HTD,

ÖZDEMİR, Ali Ulvi, Anılarda Batı Anadolu Kuva-yı Milliyesi, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2017.

ÖZALP, Kazım, Milli Mücadele 1919-1922, C.1, TTK Yayını, Ankara 1998.

TÜRK İSTİKLAL HARBİ, Batı Cephesi, C:2, Kısım:I, Genel Kurmay Başkanlığı, Ankara 1963.

PARLAK, Türkmen, İşgalden Kurtuluş’a, Yunan Ege’ye Nasıl Geldi, İlk Günler, İzmir Sosyal Hizmetler Vakfı Kültür Yayınları, İzmir 1983.

POLAT, Nazım H. Polat, Müdafaa-i Millîye Cemiyeti, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.

SARAL, Hulki, Türk İstiklal Harbi IV, Güney Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1966.

SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1993.

SELÇUK, İlhan, Yüzbaşı Selahattin’nin Romanı, Cilt 2, Gözlem Yayınevi, İstanbul, 1994.

SELEK, Sabahattin, Anadolu İhtilali, Cem Yayınevi, 6. Basım, İstanbul, 1976.

SELEK, Sabahattin, Milli Mücadele, C. 1, Örgün Yayınevi, İstanbul 1982.

SELVİ, Haluk, İzmir’in İşgali İle İlgili Protesto Telgrafları; İşgal Ve Protesto, Değişim Yayınları, İstanbul 2007.

SONYEL, Salahi R, Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisinin Türkiye’deki Eylemleri, TTK Yayını, Ankara, 1995.

SONYEL, Salahi. R. İngiliz Gizli Belgelerinde Türk –Yunan İlişkileri 1821-1923, Remzi Kitabevi, İstanbul 2011.

ŞAHİNGÖZ, Mehmet, İzmir, Maraş ve İstanbul’un İşgali Üzerine Yapılan Protesto ve Mitingler, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1986.

TAÇALAN, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, Milliyet Yayınları, İstanbul 1970.

TANSEL, Selahattin, Mondrostan Mudanyaya Kadar, C.1 MEB Yayınları, İstanbul, 1991.

TEKELİ, İlhan- İLKİN, Selim, Ege’deki Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşı’na Geçerken Uşak Heyet-i Merkeziyesi ve İbrahim (Tahtakılıç) Bey, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.

TURAN, Mustafa, Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli 1919-1923), ATAM Yayını, Ankara 1999.

TÜRKGELDİ, Ali, Mondros ve Mudanya Muharebelerinin Tarihi, Ankara 1948. URAL, Selçuk, Batı Anadolu’da Yunan İşgali ve Sonrası, Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum 2005.

ÜNAL, Muhittin Ünal, Miralay Bekir Sami Günsav’ın Kurtuluş Savaşı Anıları, İstanbul, 1994.

YALAZAN, Talat, Türkiye’de Yunan Vahşet ve Soykırımı Girişimi (15 Mayıs 1919-9 Eylül 1922), C.1, ATASE Yayınları, Ankara, 1994.

YAŞAR, Hakan, II. Meşrutiyet’in İlanından Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık (1908-1919), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 2015.

YAVUZ, Behiç Galip, Ödemiş’in Tarihi, Ödemiş, 1993.

AKIN, Özcan Filiz- GÜNEŞ Günver, “Ali Orhan İlkkurşun ve Ödemiş Kuva-yı Milliyesi”, Kuva-yı Milliye’nin 90. Yılında İzmir ve Batı Anadolu, II. Kitap, Yay. Haz: Oktay Gökdemir, BMS Matbaacılık, İzmir 2010, s.214-251.

BAYTULLUOĞLU, Hamdi, “Milli Mücadele Başlıyor”, BTTD, C.III, S.13, Ankara 1968.

ÇELİK, Kemal, Milli Mücadele’de İlkkurşun ve Dörtyolun Düşman İşgalinden Kurtuluşu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIV, Sayı:41, Ankara 1998.

GÜNEŞ, Günver, “Milli Mücadele’de Ödemiş”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, Sayı:1, Ankara 2003, s.95-117.

IŞIK, Hüseyin, “Ödemiş Cephesinde Atılan İlkkurşun”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı:21, Eylül 1988, Ankara 1988.

İLKKURŞUN, Ali Orhan, “Haydin Efeler”, Ege Ekspres, 13 Haziran 1958.

SARISAMAN, Sadık, “Belgelerin Işığında Kuva-yı Milliye’nin Tanımı”, 90. Yılında Milli Mücadele, ATAM Yayını, Ankara 2011,s.27-37.

TÜRKMEN, Zekeriya, “İzmir’in İşgali Üzerine İtilaf Hükümetlerine Çekilen Protesto Telgraflarından Bazıları” Belgelerle Yunan Mezalimi, Ankara 2000.

YAŞAR, Hakan, “Mondros Mütarekesi’nden Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık ve Asayişi Sağlama Çabaları”, Uluslar arası Sosyal Bilimler Dergisi Humanitas, Cilt: 4, Sayı:8, Tekirdağ 2016.