TARİH VE HADİS İLİMLERİNDEKİ TENKİT USULLERİ

Tarih ve Hadis ilimleri geçmiş hakkında bilgi vermek noktasında birleşmelerine rağmen, aralarında önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Doğru ile yanlışı birbirinden ayırt etme işlemi olarak kısaca tarif edilebilecek olan tenkit sistemi, her iki ilim dalı için de hayatî derecede önemlidir. Çok eski devirlerden beri kullanılan Tarih tenkit sistemi, zamanla gelişmiş ve özellikle son bir kaç asırdan beri de iç ve dış tenkit başlıkları altında sistemleşmiştir. Araştırmamızda öncelikli olarak, Tarih ilminde kullanılan tenkit usulleri ile Hadis ilmindeki sened, ravi ve metin tenkidi usulleri kısaca özetlenmiştir. Peşinden iki tenkit sistemi bazı maddeler halinde karşılaştırılmıştır. Neticede Hadis tenkit sisteminin, Tarih tenkit sisteminden daha hassas ve ayrıntılı olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tarih, Hadis, Tenkit, Usul, Karşılaştırma

The meeting point of History and sciences of Hadith, is to provide information about the past. However, significant differences between them is available in. Criticism system can briefly described as: to distinguish between right and wrong. This is for both branches of science is also vitally important. History criticism system, has been used since ancient times. This criticism methods, developed over time and now has been systematized in the titles of internal and external criticism. İn our research, firstly, criticize methods, which used in the hadith and history, are briefly summarized. Then, these methods, are compared, under certain substances. As a result, the following conclusions were reached: Criticism system, has been used more precise and detailed in the science of Hadith

Keywords:

History, Hadith, Criticism, Method, Comparison,

PDF

___

Abdullah Hikmet Atan, Mâna ile Hadis Rivayeti, (Basılmamış Doktora Tezi), MÜSBE, İstanbul.

Abdulvehhab Takıyyüddin, Kâidetü’n-fi’c-Cerh ve’t-Ta’dîl ve Kâidetü’n fi’l-Müerrihîn, 2.baskı, Kahire, h.1398,m.1978.

Abdurrahman b. Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ömer, Ebu’l-Ferec İbnu’l-Cevzî, Kitâbu’l- Mevzûât, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.

Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 276.

Ahmet Keleş, Hadislerin Kur’an’a Arzı, İnsan Yay., İstanbul, 1998.

Ahmed Nâim, Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Tercemesi (Mukaddime), D.İ.B.Y., Ankara, 1987, 9. baskı.

Arslan, Ahmet, İbn-i Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası, Vadi Yayınları, Ankara, 2002.

Aşıkkutlu Emin, Hadiste Ricâl Tenkidi Cerh ve Ta’dil İlmi, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1997.

Ayhan Tekineş, “Hadis Tenkidinin Anlam ve Kapsamı”, Sakarya Ü.İ.F.D., Sayı 1, Sakarya, 1996.

.................., “Hadis ve Tarih: Metodolojik bir Karşılaştırma”, Hadis Tetkikleri Dergisi, c. 2, sayı, 2, 2004, s.15,16.

el-A’zamî, Muhammed Mustafa, Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı, (Asıl Adı: Studies Hadith Methodology And Literature), çev. Çetintaş, Recep, Usul Yayınları, İstanbul.

......................., Menhecü’n-Nakd ınde’l-Muhaddisîn, Mektebetü’l-Kevser, Riyâd, 1982.

........................, Hadis Metedolojisi ve Edebiyatı, çev. Recep Çetintaş, Usûl Yayınları, İstanbul, 1998.

Başaran, Selman; Sönmez, M. Ali, Hadis Usulü ve Tarihi, U.Ü.Basımevi, Bursa, 1993.

Buhârî, Fedâilü’l-Kur’an,

Chick Bouamrane, “İslam Tarihçiliği ve Tarihlerine Bir Bakış”, çev. Nesimi Yazıcı, Ankara Ü.İ.F. Dergisi, Ankara, 1988.

Corci Zeydan, İslâm Medeniyeti Tarihi, çev. Zeki Megâmiz, sad. Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1976.

Ch. V. Langiois ve Ch. Seignobos, Tarih Tetkiklerine Giriş, çev.Galip ATAÇ, Devlet Basımevi, İstanbul, 1937.

ed-Dümeynî, Misfir b. Gurmullah, Hadiste Metin Tenkidi Metodları, çev. İ. Çelebi, A. Bebek, A. Yücel, Kitabevi, İstanbul, 1997.

Ekrem Ziyâ Umerî, Hadis Tarihi, çev. İsmail Kaya, Esrâ Yayınları, Konya, 1990.

Enbiya Yıldırım, Hadiste Metin Tenkidi Tarihi Süreç, Yeni Yaklaşımlar, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2009.

Güler, İbrahim, Tarihin Toplumdaki İşlevi ve Öğretimi, Elif Kitabevi, İstanbul, 2005.

H.A.R. Gibb, “Tarih”, İslam Ansklopedisi, Ankara, M.E.B.Y., XI, 784.

Hasan Osman, Menhecü’l-Bahsi’t-Tarihî, 7. baskı, Dâru’l-Meârif, Kahire, 1996.

el-Hatîbü’l-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, el-Kifâye fî Ulûmi’r-Rivâye, Haydarabad, 1358.

İbn Kayyım el-Cevzî, el-Menâru’l-Münîf fi’s-Sahîh ve’z-Zaîf, terc. Muzaffer Can, İstanbul, 1992.

İbn Mâce, el-Cenâiz, 64, (I,518).

İbn Salâh, Osman b. Abdirrahman, Ulûmu’l-Hadîs, Dımeşk, 1392.

İbn Hâcer, Nuhbetü’l-Fiker.

İrfan Aycan, M. Mahfuz Söylemez, Necmettin Yurtseven, Apokrif Tarih Yazıcılığı –Mısır’ın Fethi Bağlamında Bir Eser İncelemesi- Araştırma Yayınları, Ankara, 2003.

Kafesoğlu, İbrahim, “Tarih İlmi ve Bizde Tarihçilik”, İst. Ünv. Edeb. Fak. Tarih Dergisi, Mart 1962-Eylül 1963, İst. Edeb. Fak. Matbaası, İstanbul, 1963, ss. 1-16.

- Kâfiyeci, Muhyiddin Ebû Abdillah Muhammed b. Süleyman, el-Muhtasar fî İlmi’t-Târih, (F. Rosenthal, İlmu’t-Târîh İnde’l-Arab, Arapçaya çeviren. Salih Ahmed el-Ali, Beyrut 1983.

Kütükoğlu, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usûl, Kübbealtı Neşriyat, İstanbul, 2001, 7.Baskı.

Kandemir, M. Yaşar, Mevzu Hadisler, Menşei, Tanıma Yolları, Tenkidi, Ankara, 1991, 5.baskı.

Leon, E. Halkın, Tarih Tenkidinin Unsurları, Çev.Bahaeddin Yediyıldız, T.T.K., Ankara, 1989.

Max Nordau, Tarih Felsefesi (Felsefe-i Tarih), haz. Levent Öztürk, Ayışığı Yayınları, İstanbul, 2001.

Mehmed Hatipoğlu, İslamî Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu, (Basılmamış Doktora Tezi), 1962, Ankara.

Muhammed Zübeyr Sıddıki, Hadis Edebiyatı Tarihi Menşei, Tekamülü, Hususiyetleri ve Tenkidi, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1996.

Muhittin Düzenli, Hadis Alma Yöntemi Olarak İcazet ve Münavele, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Danışman, Ünal, Yavuz, Samsun, 2002.

M. Tayyib Okiç, Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler, İstanbul, 1959.

Muhammed Tâhir el-Cevâbî, Cuhûdu’l-Muhaddisîn fî Nak-i Metni’l-Hadisi’n-Nebeviyyi eş- Şerif, Tunus, 1986.

Müslim, Fedâilü’s-Sahâbe, 98,99, ( IV, 1904,1905);

Özlem, Doğan, Tarih Felsefesi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2001.

Öztürk, Mustafa, Tarih Felsefesi, Elazığ, 1999.

Reem Azzam, “Hadis Kritiği ve Hadis Metodolojisiyle Modern Tarih Metodolojisinin Mukayesesi”, (çev. Halil Kilercioğlu), Yeni Ümit Dergisi, Temmuz-Eylül, 2002, sayı.57.

Sabri Hizmetli, Başlangıçtan İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar İslam Tarihi, Yeni Çizgi Yayınları, Ankara, 1995.

Salahattin Polat, Hadis Araştırmaları Tarih, Usül, Tenkid, Yorum, İnsan Yayınları, İstanbul, 1997.

.................., Metin Tenkiki, İFAV Yayınları, İstanbul, 2010.

..................., “Hadiste Metin Tenkidi(I,III)”, Erciyes Ünv. İ.F.Dergisi, sayı, 6, Kayseri, 1989-92.

..................., “Hadiste Metin Tenkidi (I)”, Erciyes Ünv. İlahiyat F. Dergisi, sayı 6 Kayseri, 1987.

Selahaddin b Ahmed el-Idlebî, Menhecü Nakdi’l-Metn İnde Ulemâi’l-Hadisi’n-Nebevî, Beyrut, 1983.

Salih Karacabey, Hadis Tenkidi Hadislerin Hz. Peygamber’e Aidiyetini Belirleme Yolları, Sır Yayıncılık, İstanbul, 2001.

Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, DİB Yayınları, Ankara, 1988.

es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir, Tedribu’r-Râvî fî Şerh-i Takrîbi’n-Nevevî, Dâru’l-Kitâb el-Arabî, Beyrut, 1985.

Şulul, Kasım, “Kafiyeci’nin 8788-879/1386-1474) Tarih Metodolojisi İle İlgili Görüşleri”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XIII-XIV, İzmir, 2001, ss. 217-239.

Talat Koçyiğit, Hadis Usulü, Ankara Üniversitesi Basıevi, Ankara, 1987, 3.baskı.

Togan, Zeki Velidi, Tarihte Usul, İst. Ünv.Edeb. Fak. Yayınları, İbrahim Horoz Basımevi, İstanbul, 1950.

...................., “Ortaçağ İslam Aleminde Tenkidi Tarih Telâkkisi”, İs. Tet. Ens.Der., c.1, cüz.1-4, İstanbul, 1954.

Ünal, Yavuz, Hadisleri Tespitte Yöntem Sorunu (Akla uygunluk-akla aykırılık), Etüt Yayınları, Samsun, 1999.

.................., “Hadis Tespit Sisteminin Doğuş ve Gelişim Seyri Üzerine”, Hadis Tetkikleri Dergisi, cilt. 1, sayı 2, yıl 2003.

................, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt Yayınları, Samsun, 2001.

Yardım, Ali, Hadis I, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1992.