Arap Dilinde Naht Olgusu (İbn Fâris Örneğinde)*

Öz Naht, Arap dilinde iki veya üç kelimeden ya da bir cümleden ihtisar yoluyla yepyeni bir kelime üretmektir. Dili zenginleştirme ve ihtisar gibi özellikleri olan naht olgusu bir dil açısından çok önemli husustur. el-Halil b. Ahmed, Arap dilindeki naht olgusunu ilk ifade eden kişi olarak bilinmektedir. O, el-‘Ayn adlı eserinde naht’la ilgili çok ayrıntılı bilgi vermese de böyle bir özelliğin varlığına dikkat çekmektedir. Bununla beraber İslam’dan önceki dönemde de naht’la alakalı örnekler ne kadar az olsa da bilinmektedir. Makalede naht’ın tanımı verildikten sonra naht’ın cevazı, Arapların naht’a başvurma sebebi ve gayesi ile alakalı bilgi verilecek, naht ile iştikak arasında olan fark belirtilecek, naht’ın genel itibariyle semâ‘î olduğu vurgulanacaktır. Bununla beraber eserlerinde naht olgusunu daha farklı ve daha geniş bir şekilde işleyen İbn Fâris’in bu konuyla alakalı görüşleri incelenecek ve müellifin naht düşüncesine yöneltilen eleştiriler ve bu eleştirilere verilen cevaplar da ele alınacaktır. Ayrıca makalede naht’ın çeşitleri hakkında ayrıntılı bilgi verilecek, menhût ve mezîd kelimeler arasındaki farklar belirtilecektir. 

___

Belâsî, Muhammed es-Seyyid Ali. “Arap Dilinde Naht”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2. trc. Mehmet Ali Şimşek (Aralık 2003): 407-416. el-Cevâlîkî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed. el-Mu‘arreb mine’l-kelâmi’l-a‘camiyyi ‘alâ hurûfi’l-mu‘cem. nşr. F. Abdurrahim. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1410/1990. el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. nşr. Ahmed Abdulğafur ‘Addâr. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 1990. Civelek, Yakup. “Arap Dilinde Naht ve Kelime Türetmede “Naht” Yönteminin Kullanımı”. Nüsha 10 (Yaz 2003): 97-118. Elmalı, Hüseyin. “Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 346-347. İstanbul: TDV Yayınları, 2005. el-Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed. el-İnsâf fî mesâ’ili’l-hilâf beyne’n- nahviyyîn: el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. 2 cilt. b.y.: Dâru’l-fikr, ts.