Âlemin Aslî Maddesi Bağlamında Ortaya Çıkan Farklı Görüşlerin İtikat Açısından Sonuçları

Öz Düşünce tarihi boyunca âlemin aslî bir maddesi olup olmadığı hep merak edilmiş ve bu konuda filozoflar, kelamcılar ve mutasavvıflar farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Geçtiğimiz asırda fizik ilminde meydan gelen büyük ilerlemeler neticesinde atomun bir enerji deposu olduğunun anlaşılması, insanların dikkatini tekrar bu konuya çekmiştir. Âlemin aslî maddesi konusu İslâm itikadının aslî bir meselesi olmamakla birlikte, konu ortaya konulurken heyûlâ, adem, vücûd, atom (cüz-i lâ yetecezzâ, cevher-i ferd) gibi kavramlara yüklenen bazı manalar, İslâm itikadının konusuna giren esaslarla ilişkili olduğundan bu konu itikadî bir boyut kazanmıştır. Bu makalede, söz konusu kavramlara yüklenen manaları itikad açısından sonuçlarını incelenmeye çalışılmıştır. Fârâbî ve İbn Sînâ, ilk varlıktan (Allah’tan) diğer varlıkların sudûrunu açıklarken âlemin meydana gelmesinde Allah’ın tesirini kabul etmeyen Aristo’dan ayrılmışlar. Bazı filozof ve mutasavvıfların varlık konusundaki görüşlerini tenkit eden İmâm-ı Rabbânî ise, heyûlânın varlığını veya yokluğunu kabul etmekten ziyade ona atfedilen mananın önemli olduğuna işaret ederek, âlemin Allah’ın iradesiyle ve kudretiyle sonradan yaratılmış olduğunu açık bir şekilde belirtmiştir.   

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l Hafâ’. Beyrut: Müessesetü Menâhili’l-İrfân, ts. Akın, Murat. Basra ve Bağdat Mu’tezile Ekolleri (Şahıslar ve Görüş Ayrılıkları). Ankara: Sonçağ Yayınları, 2017. Aliyyü’l-kârî. Dav’ü’l-meâlî fî şerhi Bed’i’l-Emâlî. İstanbul: y.y. ts. Aristoteles. Metafizik. Trc. Ahmet Aslan, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1985. Aydın, Hüseyin. Yaratılış ve Gayelik. 7. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012. Aydınlı, Yaşar. Fârâbî, İstanbul: TDV Yayınları, 2017. Bağdâdî, Abdulkâhir Ebû Mansûr. el-Fark beyne’l-frak. Beyrut: Mektebetü İbn Sînâ, 1990. Bağdâdî, Abdulkâhir Ebû Mansûr. Usûlu’d-dîn. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981. Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekir. Kitâbü’t-Temhîd. nşr. Imâdüddîn A. Haydâr. Beyrut: Müessetü’l- Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987. Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekir. el-İnsâf fîmâ yecibü i’tikâduh .... nşr. M. Zâhid el-Kevserî. 2. Baskı. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1993. Bolay, S. Hayri. Felsefî Doktrinler Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1981. Bulğen, Mehmet. “Atomdan Kuantuma: Fizikteki Gelişmelerin Kelâma Etkisi”. Kader (Kelam Araştırmaları Dergisi) XI/1 (2013): 247-251. Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rifât. nşr. Abdurrahmân Umeyra. Beyrut: Matbaatü Mustafa, 1987. Cüveynî, Ebû’l- Meâli. el-İrşâd ilâ kavâtı‘ı’l-edille, nşr. Esad Temimî. 2. Baskı. Beyrut: Müessetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1992. Eflatun. Diyaloglar II. Trc. Ç. Naci Soykan, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986. Eş’arî, Ebû’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. nşr. M. Muhyiddîn Abdülhamid. Beyrut: el- Mektebetü’l-Asriyye, 1990. Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed. Ârâu ehli’l-medineti’l-fâzılâ, Kâhire: Matbaatü’s-Saâde, 1906. Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir. “Hyl”, Kâmûs Tercemesi. trc. Âsım Efendi. İstanbul: y.y. 1305. Gazzâlî, Ebû Hamid. Mi‘yâru’l-ilim. nşr. Süleyman Dünyâ. Kâhire: Dâru’l-Maarif, 1961. Gazzâlî, Ebû Hamid. Tehâfütü’l-felâsife. nşr. Süleyman Dünyâ. Kâhire: Dâru’l-Maârif, ts. Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi (Kavramlar ve Akımlar). İstanbul: Remzi Kitabevi, 1978. İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed. (Mücerredü) Makâlâtu’ş- Şeyh Ebî’l-Hasen el-Eşa’rî. nşr. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyah. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2005. İbn Sînâ, Hüseyin b. Abdullah. el-İşârât ve’t-tenbihât. nşr. Süleyman Dünyâ. 3. Baskı, Kâhire: Dârü’l-Maarif, 1985. İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, nşr. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1999. İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsü’l-hikem. nşr. Ebu’l-Alâ Afîfî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1946.