Uludere-Uzungeçit (Şırnak) yöresinde (Güneydoğu Anadolu Otoktonu Doğu Bölümü) Alt Triyas Yaşlı Çığlı Grubu Kayaçlarının Diyajenez/Metamorfizma Tarihçesi

Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu Otoktonu’nun (GDAO) Uludere-Uzungeçit (Şırnak) bölgesinde Çığlı Grubu’na ait karbonat ve pelitik kayaçların mineralojik özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çığlı Grubu, alttan üste doğru Yoncalı Formasyonu (kireçtaşı arakatkılı dolomit-silttaşı-şeyl); Uludere Formasyonu (dolomit arakatkılı şeyl/karbonatlı şeyl-killi kireçtaşı) ve Uzungeçit Formasyonu (çört yumrulu kireçtaşı-dolomitik kireçtaşı-şeyl) ile temsil edilmektedir. XRD incelemeleri ile elde edilen minerallerin bolluk sırasına göre; Yoncalı Formasyonu karbonat (kalsit, dolomit), silis (kuvars, moganit), feldispat, fillosilikat (illit, klorit) ve götit; Uludere Formasyonu karbonat (kalsit, dolomit), kuvars, feldispat, fillosilikat (illit, klorit, karışık tabakalı klorit-vermikülit/C-V, sadece bir örnekte çok az miktarda kaolinit) ve hematit; Uzungeçit Formasyonu ise karbonat (dolomit, kalsit), silis (kuvars, opalCT, moganit), fillosilikat (klorit, illit), feldispat ve hematit içermektedir. İllit Kübler İndeksi-KI (Δ2O)değerlerine göre; Yoncalı Formasyonu ankizon; Uludere ve Uzungeçit formasyonları ise ankizon-yüksek diyajenez derecesini yansıtmaktadır. Klorit Arkai İndeksi (AI, *2O) değerleri benzer biçimde ankizondiyajenez derecelerini işaret etmektedir. İllitler 2M1 ve 2M1 + 1M + 1Md politipleri sergilemekte olup, b birim-hücre mesafesi değerleri ideal muskovite yakın bir bileşimi ve düşük basınç fasiyesi koşullarını göstermektedir. Çığlı Grubu kayaçları Diyarbakır-Hazro yöresindeki eşdeğer birimlere göre; kaolinitin ender bulunuşu, moganit ve C-V’in ortaya çıkışı ve çoğu seviyelerde dolomit ve hematitin baskınlığı, ayrıca diyajenez/metamorfizma derecelerinin yüksek olması bakımından farklılık sunmaktadır. Bu durum, Alt Triyas serilerinin bölgesel olarak Diyarbakır-Şırnak yönünde batıdan doğuya doğru daha derin bir çökelme ortamını yansıttığını, volkanik beslenim ve tektonik gömülmeyle daha yüksek olgunlaşma derecesine sahip olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler:

Arap Plakası, XRD, Fillosilikat

___

  • Açıkbaş, D., 1978. Çukurca-Köprülü-Yığınlı (Hakkari ili) alanının jeolojisi ve hidrokarbon olanakları. TPAO Arama Grubu Rapor No: 2303, 67 s.
  • Arkai, P., 1991. Chlorite crystallinity: an empirical approach and correlation with illite crystallinity, coal rank and mineral facies as exemplified by Palaeozoic and Mesozoic rocks of northeast Hungary. Journal of Metamorphic Geology, 9,
  • 723-734.
  • Arkai, P., Ghabrial, D.S. , 1997. Chlorite crstallinity as an indicator of metamorphic grade of low-temperature meta-igneous rocks: a case study form the Bükk Mountains, Northeast Hungary. Clay Minerals, 32, 205-222.
  • Arkai, P., Sassi, F.P., Sassi, R., 1995. Simultaneous measurements of chlorite and illite crystallinity: A more reliable geothermometric tool for monitoring low- to very low-grade metamorphisms in metapelites: A case study from the Southern Alps (NE Italy). European Journal of Mineralogy, 7, 1115-1128.
  • Bailey, S.W., 1988. X-ray diffraction identification of the polytypes of mica, serpentine, and chlorite. Clays and Clay Minerals, 36, 193-213.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2000. Very low-grade metamorphism of Upper Paleozoic-Lower Mesozoic sedimentary rocks related to sedimentary burial and thrusting in Central Taurus Belt, Konya, Turkey. International Geology Review, 42, 353367.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2004a. New mineralogical data and implications for the tectono-metamorphic evolution of the Alanya Nappes, Central Tauride Belt, Turkey. International Geology Review, 46, 347-365.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2004b. Diagenetic to lowgrade metamorphic evolution of clay mineral assemblages in Palaeozoic to early Mesozoic rocks of the Eastern Taurides, Turkey. Clay Minerals, 39, 481-500.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2005. Diagenesis and very low-grade metamorphism of the Antalya Unit: mineralogical evidence of Triassic rifting, AlanyaGazipaşa, Central Taurus Belt, Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 25, 109 119.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2010. Geochemistry of mixedlayer illite-smectites from an extensional basin, Antalya Unit, Southwestern Turkey. Clays and Clay Minerals, 58, 644-666.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2013. Geochemical monitoring of clays for diagenetic evolution of the PaleozoicLover Mesozoic sequence in the northern Arabian plate: Hazro and Amanos regions, Southeastern Turkey. Journal of African Earth Sciences, 86, 1024.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Göncüoğlu, M.C., 2002. Mineralogic and organic responses to the stratigraphic irregularities: An example from the Lower Paleozoic very low-grade metamorphic units of the Eastern Taurus Autochthon, Turkey. Schweizerische Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 82, 355-373.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Kozlu, H., 2009. Amanoslar bölgesi Paleozoyik kayaçlarının mineralojisi. H.Ü.Yerbilimleri, 30, 11-44.
  • Bozkaya Ö., Yalçın H., Kozlu, H., 2011. Clay mineralogy of the Paleozoic-Lower Mesozoic sedimentary sequence from the northern part of the Arabian Platform, Hazro (Diyarbakır), Southeast Anatolia. Geologica Carpathica, 62, 489-500.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Göncüoğlu, M.C., 2012. Diagenetic and very low-grade metamorphic characteristics of the Paleozoic series of the Istanbul Terrane (NW Turkey). Swiss Journal of Geosciences, 105, 2, 183-205.
  • Brindley, G.W., 1980. Quantitative x-ray mineral analysis of clays. In: Crystal Structures of Clay Minerals and Their X-ray Identification (G.W. Brindley, G.Brown, eds.), Mineralogical Society, London, 411-438.
  • Çelik, M., Karakaya, N., Turan, A., 1991. Erken Paleozoyik yaşlı killerin mineraloji ve metamorfizma özellikleri: Konya güney ve güneybatısı. V. Ulusal Kil Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 16-20 Eylül, Bildiriler Kitabı (Ed. M.Zor), 62-73
  • Dunn, P.J., Fleischer, M., Shigley, J.E., Zilczer, J.A., 1985. New mineral names. American Mineralogist, 70, 871-881.
  • Flörke, O.W., Flörke, U., Giese, U., 1984. Moganite, a new microcrystalline silica-mineral. Neues Jahrbuch für Mineralogie-Abhandlungen, 149, 325-336.
  • Flörke, O.W., Jones, J.B., Schmincke, H.U., 1976. A new microcrystalline silica from Gran Canaria. Zeitschrift für Kristallographie, 143, 156-165
  • Frey, M., 1987. Very low-grade metamorphism of clastic sedimentary rocks. In: Low Temperature Metamorphism (M. Frey, ed.), Glasgow, Blackie and Son, 9-58.
  • Gíslason, S.R., Heaney, P.J., Oelkers, E.H., Schott, J., 1997. Kinetic and thermodynamic properties of moganite, a novel silica polymorph. Geochimica et Cosmochimica Acta, 61, 1193-1204.
  • Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., Kozlu, H., 1997. General characteristics of pre-Alpine and Alpine Terranes in Turkey: Explanatory notes to the terrane map of Turkey. Annales Geologique de Pays Hellenique, 37, 515-536.
  • Grathoff, G. H., Moore, D. M., 1996. Illite polytype quantification using Wildfire© calculated X-ray diffraction patterns. Clays and Clay Minerals, 44, 835-842.
  • Grathoff, G.H., Moore, D.M., 2002. Characterization of the Waukesha Illite: a mixed-polytype illite in the Clay Minerals Society repository. American Mineralogist, 87, 1557-1563.
  • Grathoff, G. H., Moore, D. M., Hay, R. L., Wemmer, K., 2001. Origin of illite in the lower Paleozoic of the Illinois basin: Evidence for brine migrations. Geology Society of America Bulletin, 113, 1092–1104.
  • Guggenheim, S., Bain, D.C., Bergaya, F., Brigatty, M.F., Drits, A., Eberl, D.D., Formoso, M.L.L., Galan, E., Merriman, R.J., Peacor, D.R.., Stanjek, H., Watanabe, T., 2002. Report of the AIPEA nomenclature committee for 2001: Order, disorder and crystallinity in phyllosilicates and the use of the “Crystallinity Index”. Clay Minerals, 37, 389393.
  • Günay, Y., 1998. Güneydoğu Anadolu’nun Jeolojisi Stratigrafisi.Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Grubu Başkanlığı, Rapor No: 3939, 27 s.
  • Heaney, P.J., 1995. Moganite as an indicator for vanished evaporites: A testament reborn? Journal of Sedimentary Research, A65, 633-638.
  • Heaney, P.J., Post, J.E., 1992. The widespread distribution of a novel silica polymorph in microcrystalline quartz varieties. Science, 255, 441-443.
  • Heaney, P.J, Post, J.E., 2001. Evidence for an I2/a to Imab phase transition in the silica polymorph moganite at ~570 K. American Mineralogist, 86, 1358-1366.
  • Kozak, S., Pasin, C., Mancarcı, M., Tosunkara, A. 1977. Uzungeçit ölçülmüş stratigrafi kesiti. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Grubu Başkanlığı, Rapor No: 8622.
  • Kübler, B., 1968. Evaluation quantitative du métamorphisme par la cristallinité de l’illite. Bulletin-Centre de Recherches Pau-SNPA, 2, 385397.
  • López-Munguira, A., Nieto, F., 2000. Transmission Electron Microscopy study of very low-grade metamorphic rocks in Cambrian sandstones and shales. Ossa-Morena Zone, South-West Spain. Clays and Clay Minerals, 48, 213-223.
  • Merriman R.J., Peacor, D.R. 1999. Very low-grade metapelites: Mineralogy, microfabrics and measuring reaction progress. In: Low Grade Metamorphism (M. Frey, D. Robinson, eds.), Blackwell Sciences Ltd., Oxford, 10-60.
  • Merriman, R.J., Roberts, B., 1985. A survey of White mica crystallinity and polytypes in pelitic rocks of Snowdonia and Llyn, North Wales. Mineralogical Magazine 49, 305-319.
  • MTA, 2002. 1:100 000 Ölçekli N49 Cizre Paftası Jeoloji Haritası. MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Perinçek, D., 1978. Çelikhan-Sincik-Koçali (Adiyaman ili) alanının jeolojik incelemesi ve petrol olanaklarının araştırılması. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Tatbiki Jeoloji Kürsüsü, Doktora Tezi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Grubu Başkanlığı, Rapor No: 1250, 212 s.
  • Perinçek, D., 1980. IX. Bölge Hakkari, Yüksekova, Çukurca, Beytüşşebap, Uludere, Pervari dolayının jeolojisi. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Grubu Başkanlığı, Rapor No: 1481, 80 s.
  • Perinçek, D., 1987. IX. Bölge Hakkari, Yüksekova, Çukurca, Beytüşşebap, Uludere, Pervari dolayının jeolojisi. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Grubu Başkanlığı, Rapor No: 1481, 80 s.
  • Perinçek, D., 1990. Hakkari ili ve dolayının stratigrafisi, GDA Türkiye: Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni, 2, 21-68.
  • Perinçek, D., Duran, O., Bozdoğan, N., Çoruh, T., 1991. Stratigraphy and paleogeographical evolution of the autochthonous sedimentary rocks in the SE Turkey. Ozan Sungurlu Symposium, Ankara, Proceedings, 274-305.
  • Tetiker, S., Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2012. Güneydoğu Anadolu otoktonu Mardin (Derik-Kızıltepe) yöresinde Prekambriyen-Erken Paleozoyik yaşlı kayaçların mineralojik ve petrografik özellikleri. Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni, 24, 2347.
  • Tetiker, S., Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2015. Evidence of the diagenetic history of sediment composition in Precambrian-Early Paleozoic rocks: A study from the Southeast Anatolian Autochthon, Mardin (Derik-Kızıltepe), Turkey. Arabian Journal of Geoscience, 5, 11261-11278.
  • Tuna, D., 1973. VI. Bölge litostratigrafi birimleri adlamasının açıklayıcı raporu. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Grubu Başkanlığı, Rapor No: 813, 131 s.
  • Warr, L.N., Farreiro Mählmann, R., 2015. Recommendations for Kübler Index standardization. Clay Minerals, 50, 283-286.
  • Warr, L.N., Rice, A.H.N., 1994. Interlabratory standartization and calibration of clay mineral crystallinity and crystallite size data. Journal of Metamorphic Geology, 12, 141-152.
  • Weintraub, B., 1993. Within common quartz, a common new mineral. National Geographic Magazine, 184, 5.
  • Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2002. Hekimhan (Malatya) çevresindeki Üst Kretase yaşlı volkaniklerin alterasyon mineralojisi ve jeokimyası: Denizsuyu-kayaç etkileşimine bir örnek. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi Seri
  • Yılmaz, E., 1982. Hazro (Diyarbakır) güneybatı yöresinin jeolojisi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Jeoloji Kürsüsü, Diploma Çalışması, 53 s.
Türkiye Jeoloji Bülteni-Cover
  • ISSN: 1016-9164
  • Başlangıç: 1947
  • Yayıncı: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası
Sayıdaki Diğer Makaleler

Menteş Havzası Yeraltısularının Hidrojeokimyasal Özellikleri (Yahyalı-Kayseri)

Muhterem DEMİROĞLU, Yüksel ÖRGÜN

Kalkım-Gönen Havzasındaki Kömürlü Tortulların Paleoekolojik Özellikleri, Kuzeybatı Anadolu

Saniye Duygu Üçbaş Durak, Mehmet Serkan Akkiraz

Kuzey Anadolu Fay Zonu Üzerinde Koyulhisar (Sivas) ve Yakın Çevresindeki Fayların Kinematik Özellikleri

Mehmet DEMİREL, Orhan TATAR, Fikret KOÇBULUT

Araç Kuzeydoğusu (Kastamonu) Erken Eosen Sığ-Denizel Bentik Foraminifer Topluluğu ve Paleoekolojik Yorum

Nazire Özgen Erdem, M. Yasin Canbolat, Derya Sinanoğlu

Doğrultu Atımlı Fay Sistemlerindeki Traverten Oluşumlarının Jeolojik, Tektonik, Jeokimyasal ve Jeokronolojik Özelliklerine Sivrice (Elazığ) Güneybatısı’ndan Bir Örnek

Serap Çolak Erol

Doğrultu Atımlı Fay Sistemlerindeki Traverten Oluşumlarının Jeolojik, Tektonik, Jeokimyasal ve Jeokronolojik Özelliklerine Sivrice (Elazığ) Güneybatısı'ndan Bir Örnek

Serap ÇOLAK EROL

Shallow Marine Benthic Foraminifera Assemblage of the Early Eocene Succession in the Northern Araç (Kastamonu) and Paleoecological Interpretation

Derya SİNANOĞLU, Nazire ÖZGEN ERDEM, M Yasin CANBOLAT

Ildır Körfezi güneyindeki bölgenin Neojen stratigrafisi, Çeşme Yarımadası, Batı Anadolu

Fikret GÖKTAŞ

Ildır Körfezi güneyindeki bölgenin Neojen stratigrafisi Çeşme Yarımadası, Batı Anadolu

Fikret GÖKTAŞ

Uludere-Uzungeçit (Şırnak) yöresinde (Güneydoğu Anadolu Otoktonu Doğu Bölümü) Alt Triyas Yaşlı Çığlı Grubu Kayaçlarının Diyajenez/Metamorfizma Tarihçesi

Sema TETİKER, Hüseyin YALÇIN, Ömer BOZKAYA