Sivaslı Münevver Nakşî Şeyhi Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Vahdet-i Vücûd Anlayışı

Kazancızâde Emin Edîb Efendi Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşamış Sivas’ın yetiştirdiği önemli münevverlerden biridir. Âile kökleri Buhâra’ya dayanan Emin Edîb Efendi Sivas Askeri Rüştiyesi’nde uzun yıllar Farsça muallimi ve Osmanlı Mebusan Meclisi’nde de iki dönem mebus olarak resmî görevde bulunmuştur. Resmî görevlerinin dışında Nakşbendî tarikatına müntesip mürşîd-i kâmil olan Emin Edîb Efendi’nin silsilesi şeyhi Muhammed Kemâhî kanalıyla Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’ye ulaşır. Emin Edîb Efendi, Muhammed Kemâhî’nin 1313/1896’daki vefâtından sonra yirmi üç yıl irşad makamında kalmıştır. Emin Edîb Efendi’nin dînî ve tasavvufî yaklaşımlarının temelinde İmâm Gazâlî, Abdülkâdir Geylânî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, İbnü’l-Fârız, Mahmud Şebüsterî, Abdurrahman Câmî ve İsmail Hakkı Bursevî gibi tasavvuf alanının önemli şahısları yer almaktadır. Ekberî irfan geleneğinin yoğun etkisinde kalan Emin Edîb Efendi ‘vahdet-i vücûd’u manevî eğitimin nihayeti ve tevhidin zirve mertebesi olarak kabul etmiştir. Şiirlerinde ilâhi aşk ve vahdet-i vücûd neşvesini yoğun bir şekilde terennüm eden Emin Edîb Efendi sûfî kimliğinin yanısıra zâhirî ilimlerde de icâzet sahibi bir âlimdir. Bu yönüyle o, zâhir-bâtı, medrese-tekke ikilemini şahsiyetinde uyumlu hale getirmiştir. Arapça ve Farsça’ya eser yazacak seviyede vâkıf olan Emin Edîb Efendi bireylerin eğitimine özel önem vermiş, mürîdânını güzel ahlak anlayışına göre yetiştirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kazancızâde Emin Edîb, Nakşibendiyye, Tasavvuf, Tarikat, Vahdet-i Vücûd

Nakshi Sheikh Kazancizade Emin Edib Efendi (The Enlightened Scholar from Province of Sivas) - His Life, Works and Understanding of Wahdat al-Wujud

Kazancızâde Emin Edîb Efendi is one, who grew up in Sivas and lived in the last period of the Ottoman Empire, of the significant intellectuals. Emin Edîb Efendi whose family resided in Bukhara, served as a teacher in Sivas Military Middle School for many years and was a member in the Ottoman Parliament for two terms. Apart from his official duties, Emin Edîb Efendi was a follower of the sect ‘Nakşbendî’ and his tariqa chain reached to Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî through his sheikh Muhammed Kemâhî. Emin Edîb Efendi taught the true way for twenty-three years after the death of his sheikh Muhammad Kemâhî in 1313/1896. Emin Edîb Efendi's religious and sufi approaches were based on the prominent figures in the field of sufism such as Imam al-Ghazali, Abdulkadid Ghailani, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Muhyiddin İbnü'l-Arabî, Ibn al-Fârız, Mahmud Şebüsterî, Abdurrahman Câmî and İsmail Hakkı Bursevî. Emin Edîb Efendi, who was heavily influenced by the Ekberî Irfan (wisdom) tradition, accepted the wahdat-i wujud ‘as the summit of spiritual education and the tawhid’ (oneness of God). In his poems, Emin Edîb Efendi, intensely chanting divine love and wahdat-i wujud, is a scholar in zahiri (outward) sciences besides his Sufi identity. In this regard, he got into the dilemma of zahir-bâtin (outward-inward sciences) and madrasa-tekke in his personality. Emin Edîb Efendi, who was proficient in Arabic and Persian to write his works in those languages, gave a special importance to the education of individuals and trained his followers considering the good morality.

Keywords:

Kazancızade Emin Edib, Sufism, Nakshibendiyyah, Tariqa, Wahdat al-Wujud,

PDF

___

Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1351.
Akdağ, Eyyup. “Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin (1857-1919) Hayatı ve Tuhfe-tü’r-Râşid Fî Vahdeti’l-Ehadi’l-Vâhid Adlı Eseri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, sy.1 (Tokat: 215):131-168.
Akdağ, Eyyup. “Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin (1857-1919) Hayatı ve Tuhfe-tü’l-Edîb Limen Erâde’l-Habîb Adlı Eseri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, sy.1 (Tokat: 215):39-66.
Akdağ, Eyyup. Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüş-leri. Ankara: İlâhiyât, 2016.
Akgündüz Ahmed ve Said Öztürk. Bilinmeyen Osmanlı. İstanbul: Osmanlı Araş-tırmalara Vakfı, 1999.
Aktepe, Orhan. Terzi Baba’nın İtikadî Görüşleri. Erzincan: Doğu Yayınları, 2009.
Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Bele-diyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, tsz.
Arslan, Mehmet. Sivaslı Gulâmî Dîvânı. Sivas: Asitan Yayınları, 2009.
Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Hacer. Nuhbetu’l-fiker. Trc. Talat Koçyiğit. Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
Aslanoğlu, İbrahim. Sivas Meşhurları. Sivas: Sivas Valiliği Yayınları, 2006.
Aşkun, Vehbi Cem. Sivas Şairleri. Sivas: Kâmil Matbaası, 1948.
Bursevî, İsmail Hakkı. Şerhu’l-Mesnevî el-müsemmâ bi rûhi’l-Mesnevî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1287.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Risâle-i Lübbü’l-Lüb. 06 Hk 2891/1: 1b-21b. Tsh. Emin Edîb Efendi. Ankara Milli Kütüphane.
Ceyhan, Adem ve Tuğba Aydoğan, “Sultan II. Murad İçin Dizilmiş İnciler: Hâfız’ın Nesrü’l-Leâlî Tercümesi (Lü’lü’-i Mendûd)”. Turkish Studie Dergisi 8, sy. 13 (2013): 37-73.
Çelik, İsa ve İsmail Çelik. “Bir Sufi Şair: Abdülkâdir-i Gulâmî (1271-1303/1854-1886)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırma Dergisi, Sayı: 42 (Erzurum 2010): 97-118.
Danışman, Zuhuri. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1966.
Danişmend, İsmail Hâmi. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İstanbul: Türkiye Ya-yınları, 1972.
Dede, Aşçı İbrahim. Aşçı Dede’nin Hatıraları. Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıver-di. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
Demirel, Ömer. Osmanlı Dönemi Sivas Şehri Makaleler. Sivas: Sivas Valiliği Yayınları, 2006.
Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvud. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Fatsa, Mehmet. Tasavvufta Mekki Kolu. 1. Baskı. İstanbul: Mavi Yayınları, 2000.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 9 cilt. Cidde: Dârü’l-minhâc, 1432/2011.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Mişkâtü’l-envâr. Nşr. Ebu’l-‘Alâ ‘Afîfî Kahire: el-Mektebetü’l-‘Arabiyye, 1383/1964.
Günaydın, Ahmet Necip. “Kazancızâde Emin Edip Efendi (1857-1919)”, Hayat Ağacı Dergisi. Sayı:18 (Sivas: 2012): 80-82.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. 2 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû Bekir Muhyiddîn Muhammed b. Ali. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Thk. Ahmed Şemseddîn, Muhammed Ali Beydavî. 9 cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1420/1999.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fusûsu’l-hikem. Nşr. Ebu’l-‘Alâ ‘Afifî. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1365/1946.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 3. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1962.
Kazancızâde, Muhammed Emin Edîb. Evrâd-ı Emin Edîb, Kayıt no: 40502: 1a-86b. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Kazancızâde, Muhammed Emin Edîb. Tuhfe-i Hulûsiyye fî usûli’l-ehâdîsi’n-Nebeviyye. Kayıt no:39454: 1a-10b. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Kazancızâde, Muhammed Emin Edîb. Tuhfetü’l-Edîb limen erâde’l-Habîb. Kayıt no: 06 Hk 2891/2: 26a-36a. Ankara Milli Kütüphanesi.
Kazancızâde, Muhammed Emin Edîb. Tuhfetü’r-Râşid fî vahdeti’l -ehadi’l-Vâhid. Kayıt no: 06 Hk 2891/3: 38a-55b. Ankara Milli Kütüphanesi.
Kazgancızâde, Osman Efendi. Nûr-ı Fâiz nazm-ı ferâiz. Mehmet Fatih Köksal Şahsi Kitaplığı.
Kırîmî, Abdullah Hilmi. İcâzetnâme-i Emin Edîb. Kayıt no:39506: 1a-13b. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥu Müslim. 3 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu’ayb, Sünenü’n-Nesâî. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Pakalın, Mehmed Zeki. Sicill-i Osmanî Zeyli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayın-ları, 2008.
Rabbânî, Ahmed b. Abdülehad es-Serhendî el-Fârukî. el-Mektûbâtü’r-Rabbâniyye. Haz. Yâr Muhammed el-Cerîr el-Bedhaşî et-Tâlikânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Şebusterî, Mahmûd. Gülşen-i Râz. Trc. Ahmed Avni Konuk. Haz. Cengiz Gün-doğdu. İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2011.
Toparlı, Recep. Sivas Şehri. Sivas: Seyran Yayınları, 2005.
Tosun, Necdet. Bahâeddîn Nakşbend Hayatı Görüşleri Tarikatı. 4. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Kapukulu Ocakları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Bası-mevi, 1943.
Yasak, İbrahim. Sivas İli. Sivas: Seyran Yayınları, 1992.
Yasak, İbrahim. Sivas Yatırları. 3. Baskı. Sivas: Asitan Yayınlraı, 2010.
Yıldırım, Yusuf. “Abdülmecîd-i Sivasî’nin Manzum Kasîde-i Hamriyye Tercümesi”. İstem Dergisi 25, sy. 25 (2015):151-175.
Yıldız, Alim. Kazancızâde Emin Edîb Divançesi. Sivas: Asitan Yayınları, 2013.
Yurt, Vehbi. Terzi Baba ve Erzincan. 1. Baskı. İstanbul: Birun Kültür Sanat Yayıncılık, 2011.
Yücel, Ebubekir Sıddık. Salname-i Vilâyet-i Sivas. Sivas: Buruciye Yayınları, 2008.
Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19.Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.