XIX.YÜZYILDA BATIYLA İLİŞKİLERDE OSMANLI ŞEHBENDERLİKLERİ

Özet: Bu çalışmada Osmanlı tüccarlarından da gelen talep üzerine 1802 yılında başlatılan şehbenderlik faaliyetleri üzerinde durulmuştur. İlk olarak etimolojik bakımdan şehbenderlik kavramı ele alınmıştır. Akabinde ilk teşkil edilen şehbenderliklerden ve 1821 Yunan isyanına kadar olan dönemde şehbenderlik ağından bahsedilmiştir. Devamında ise, 1836’da Hariciye Nezareti’nin kuruluşuyla yeniden başlatılan şehbenderlik faaliyetlerine yer verilip, kurumsallaşmaya dair belli başlı gelişmelere değinilmiştir. Ardından iki kategoriye ayrılan şehbenderlik memurları hakkında bilgiler verilmiştir. Son olarak da şehbenderlik sistemini somut ve tanımlı hale getiren hukuksal düzenlemelere yer verilmiştir. Başlangıçta basit bir yapıyla yürütülen bu hizmetler, XIX. yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde yazılı ve yasal düzenlemelerle kurumsallığı güçlendirilmiş, yirmiden fazla ülkede iki yüzden fazla kentteki varlığıyla hizmet ağı tüm kıtalara yayılmıştır. Aynı zamanda şehbenderlikler, dış dünyayı takipte ve onunla temasta Osmanlı Devleti’nin çok muazzam bir iletişim aracı haline dönüşmüştür.
Anahtar Kelimeler:

Şehbender

XIX.YÜZYILDA BATIYLA İLİŞKİLERDE OSMANLI ŞEHBENDERLİKLERİ

Özet: Bu çalışmada Osmanlı tüccarlarından da gelen talep üzerine 1802 yılında başlatılan şehbenderlik faaliyetleri üzerinde durulmuştur. İlk olarak etimolojik bakımdan şehbenderlik kavramı ele alınmıştır. Akabinde ilk teşkil edilen şehbenderliklerden ve 1821 Yunan isyanına kadar olan dönemde şehbenderlik ağından bahsedilmiştir. Devamında ise, 1836’da Hariciye Nezareti’nin kuruluşuyla yeniden başlatılan şehbenderlik faaliyetlerine yer verilip, kurumsallaşmaya dair belli başlı gelişmelere değinilmiştir. Ardından iki kategoriye ayrılan şehbenderlik memurları hakkında bilgiler verilmiştir. Son olarak da şehbenderlik sistemini somut ve tanımlı hale getiren hukuksal düzenlemelere yer verilmiştir. Başlangıçta basit bir yapıyla yürütülen bu hizmetler, XIX. yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde yazılı ve yasal düzenlemelerle kurumsallığı güçlendirilmiş, yirmiden fazla ülkede iki yüzden fazla kentteki varlığıyla hizmet ağı tüm kıtalara yayılmıştır. Aynı zamanda şehbenderlikler, dış dünyayı takipte ve onunla temasta Osmanlı Devleti’nin çok muazzam bir iletişim aracı haline dönüşmüştür.
Keywords:

Şehbender,

___

BOA., Şehbenderlik Defteri, 1 Salname-i Devlet-i Aliyye Salname-i Nezaret-i Umur-ı Hariciyye BAĞIŞ, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler, Turhan Kitabevi, Ankara 1983. FINDLEY, Carter V., Osmanlı Devleti’nde Bürokratik Reform (1789-1922), Çev. Latif Boyacı-İzzet Akyol, İz Yayıncılık, İstanbul 1994.