19582

YALTA VE POTSDAM KONFERANSLARI: SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN TÜRK BOĞAZLARINDA EGEMENLİK PAYLAŞIM TALEPLERİ

Çarlık Rusyası, Karadeniz’in kuzey yakasını istila ettikten sonra Türk Boğazlarını ve Boğazların her iki kıyısını ele geçirerek kışın donan kuzey limanlarına alternatif olmak üzere sıcak denizlere ulaşım yollarını garanti altına almak istemiştir. Çarların, zikredilen istekleri I. Dünya Savaşı’na kadar büyük güçler arasındaki anlaş-mazlıklar, savaş sonrasında ise Bolşevik Devrim nedeniyle gerçek-leşememiştir. Bolşevik Devrim sonrasında Çarlık Rusyası’nın halef devleti olan Sovyetler iki savaş arası dönemde Çarlık politika-larından vazgeçerek Osmanlı’nın halef devleti Türkiye ile yakın ilişkiler kurmuş fakat II. Dünya Savaşı ile birlikte Sovyetler de Çarlık ile benzer olarak İstanbul ile Boğazları ele geçirmek istemiştir. Bu sefer Çarların yerini Stalin ile Molotov ikilisi almıştır. Belirtilen amaçla Savaşın son yılındaki Yalta ve Potsdam Konferanslarında Boğazlar ve Türkiye’den toprak talebi konusu sürekli gündeme getirilmiş fakat zikredilen talepler İngiltere ve ABD tarafından kabul edilmemiştir. Böylece sorun güç politikası ile çözülmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Stalin, Türk Boğazları, Potsdam, Yalta, Kars, Ardahan

YALTA AND PODSTDAM CONFERENCES: SOVIET DEMANDS ON TURKISH STRAITS

Having invaded the Northern bank of the Black Sea, the Tsarist Russia wanted to occupy the Turkish Straits on both sides in order to guarantee her access to the warm waters as an alternative for the iced northern ports in winter. Tsar’s desire in question could not be realized both because of the conflict among big powers over this region and the Bolshevik Revolution period after the WWI. After the Revolution, Soviets, the successor state of Tsarist Russia, had good relations with Turkey, the Ottoman’s successors, during the two civil wars. But at the beginning of WWII, the Soviets’ policy changed. Like the Tsarist Russia, the Soviet leader Stalin together with Molotov started to ask sovereignty over Turkish Straits. Hence, in Yalta and Posdtam Conferences during the last year of the war, they put their demand for land from Turkey on the table. The United Kingdom and the Unites States of America, however, did not accept their demands. Thus, power politics was exercised to solve the problem

Keywords:

Stalin, Turkish Straits, Postdam, Yalta, Kars, Ardahan,

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, Fon 30100, Kutu 101, D. 632, S. 3.
BCA, Fon 30100, Kutu 101, D. 632, S. 3.
BCA, Fon 30100 Kutu 101, D. 624, S. 3.
BCA, Fon 30100, Kutu 117, D. 815, S. 20.
BCA, Fon 30100, Kutu 101, D. 632, S. 3.
BCA, Fon 30100 Kutu 52, D. 345, S. 1.
BCA, Fon 30100, Kutu 101, D. 345, S. 22.
BCA, Fon 30100, Kutu 101, D. 624, S. 10.
BCA, Fon 30100, Kutu 111, D. 700, S. 3.
BCA, Fon 30100, Kutu 128, D. 832, S. 3.
BCA, Fon 301812, Kutu 110, D. 18, S. 8.
BCA, Fon 30100, Kutu 207, D. 415, S. 21. Resmi Belgeler
Archive Editions, Palestine Boundaries 1833-1947, C. 2, Ed. Patricia Toye,
Archive Publications, London, 1989. Foreign Relations of the United States, Diplomatic Papers, Foreign Relations
1945, C: II, C: III, C: IV, C: VIII, US Government Printing Office, Washington 1960. Foreign Relations of the United States, Diplomatic Papers, The Conferences at
Malta and Yalta 1945, Government Printing Office, Washington, 1955. Foreign Relations of the United States, Diplomatic Papers, The Conference of
Berlin (The Potsdam Conference) 1945, C: II, Government Printing Office, Washington, 1960. Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers The Conference of
Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Ed. Baskın Oran,
C: I, İletişim Yayınları, İstanbul 2011. BİLGİN, Mustafa Sıtkı and Morewood, Steven, “Turkey’s Reliance on Britain:
Britisih Political and Diplomatic Support for Turkey Aganist Soviet Demands, 1943
47”, Middle Eastern Studies, C: 40, No. 2, Mart 2004. BİLSEL, Cemil “The Turkish Straits in the Light of Recent Turkish-Soviet
Russian Correspondence”, The American Journal of International Law, C: 41, No. 4, Ekim 1947. CHURCHİLL, Winston S., Triumph and Tragedy, The Second World War VI,
Houghton Mifflin Company, USA, 1981. GREW, Joseph C., Atatürk ve İnönü, Bir Amerikan Elçisi’nin Hatıraları, Çev.
Muzaffer Aşkın, Akşam Kitap Kulübü, İstanbul, 1966. _________, Yeni Türkiye, Amerika’nın İlk Türkiye Büyükelçisi’nin Anıları, Çev.
Kadri Mustafa Orağlı, Multilingual, İstanbul, 1999. HASANLI, Jamil, Stalin and the Turkish Crisis of Cold War, 1945-1953,
Lexington Books, UK 2011. HOWARD, Harry N. “The Soviet Union and the Middle East”, American
Academy of Political and Social Sciences, C: 263, Mayıs 1949. İZMEN, Ekrem R., “Toprak Kanunu Tasarısı”, Ulus, 8 Şubat 1945. KALAİTZİDİS, Akis-STREİCH, Gregory W., U.S Foreign Policy,
Greenwood, USA, 2011. KNİGHT, Jonathan, “American Statecraft and the 1946 Black Sea Straits
Crisis”, Political Science Quarterly, C: 90, No. 3, Güz 1975. LEFFLER, Melvyn P., “Strategy, Diplomacy, and the Cold War: The United
States, Turkey, and NATO, 1945-1952”, The Journal of American History, C: 71,
No.4, Mart 1985. LUCA, Anthony R. De, “Soviet-American Politics and the Turkish Straits”,
Political Science Quarterly, C: 92, No. 3, Güz 1977. MACFIE, A. L. “The Straits Question at the Potsdam Conference: The British
Position”, Middle Eastern Studies, C: 23, No. 1, Ocak 1987. _________, “The Turkish Straits in the Second World War, 1939-45”, Middle
1919-1980, 16. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2011. SULZBERGER, C: L, “Turkey Not Ready to Aid Allied Arms” New York
Times, 26 Mayıs 1944. ŞAPOLYO, Enver Behnan, Gazi Osman Paşa ve Plevne Müdafaası, Türkiye
Yayınevi, İstanbul 1959. TRUMAN, Harry S., Year of Decisions, C: I, The New American Library, New York, 1965. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII.
Yüzyıl Sonlarına Kadar, C: III, Kısım 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988. _________, Osmanlı Tarihi, İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın
Ölümüne Kadar, C: II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.