ON DOKUZUNCU YÜZYILDA DOĞU KARADENİZ’DE (GÜMÜŞHANE-TRABZON) YAYLA ANLAŞMAZLIKLARI VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Nehir vadileriyle bölünmüş Karadeniz, sahillerinden başlayarak yaylalarına kadar uzanan bir coğrafyada sosyal ve ekonomik bir bütünlük arz eder. Konar-göçer Türk yaşam biçiminin en önemli unsurlarından olan yaylalar, bu yaşam biçiminin kısmen hayat bulduğu mekânları olarak görülmüş ve o oranda tarihin ilgi alanına girmiştir. Bir kaç asır boyunca klasik Osmanlı düzeninin bir parçası olan yaylalar, on dokuzuncu yüzyılda çeşitli değişim ve dönüşümler geçirmiştir. Karadeniz’in uluslararası ticarete açılması, sahillerde yaşanan kentleşme, iç ve dış göçler, âyan nüfuzu gibi Osmanlı Devleti’nin maruz kaldığı sosyal, ekonomik ve siyasi gelişmeler bulanık bir mülkiyet alanı haline gelen yaylalar üzerine yaşanan tartışmaları daha da alevlendirmiştir. Doğu Karadeniz’in yaylaları özellikle de Gümüşhane ve Trabzon arasında anlaşmazlık konusu olmuştur. Bu araştırma, on dokuzuncu yüzyılda genelde Doğu Karadeniz, özelde Gümüşhane ve Trabzon arasında yaşanan anlaşmazlıkların tarihi arka planını ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Karadeniz, Yaylalar, Arazi hukuku, Trabzon

HIGHLAND DISPUTES IN THE EASTERN BLACK SEA REGION (GÜMÜŞHANE-TRABZON) DURING THE NINETEENTH CENTURY

The geography of the Black Sea punctuated by river valleys presents a social and economic unity in a geography from coasts to plains. The highlands, the most important feature characterizing the nomadic (Konar-Göçer) Turkmen’s life, mark a space where this life style has emerged and experienced in history. Highlands after the classical Ottoman rule for a few centuries, underwent various changes and transformations in the 19th century. With the rise of international trade in the Black Sea, urbanization in the coastal regions, internal and external migrations, the proprietors’ (Âyans) influence on social, economic and political aspects of the Ottoman society further aggravated the dispute on the highlands that caused property concerns. The highlands in the Eastern Black Sea region, predominantly Gümüşhane and Trabzon, were the subject of such dispute. This study aims to explore the historical background of the disputes between the Eastern Black Sea, particularly Gümüşhane and Trabzon in the 19th century.

Keywords:

Eastern Black Sea, highlands, territorial law, Trabzon,

PDF

___

KAYNAKLAR Arşiv Kaynakları Kitap ve Makaleler AKBULUT, Uğur “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Gümüşhane ve Çevresi”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016.
ALTUNBAY, Mustafa, “1780’de Merkeze Gönderilen Bir Belgeye Göre Gümüşhane Yöresi Madenlerinin Durumu ve Madencilerin Devletten Beklentileri”, Trabzon ve Çevresi, Uluslararası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu, Trabzon 2002, s. 279-288.
________, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Gümüşhane ve Yöresinde Madencilik Faaliyetleri”, Trabzon Tarihi Sempozyumu 6-8 Kasım 1998, Trabzon 1999, s. 379-393.
AYGÜN, Necmettin, Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış, C: 1, Ankara 2016.
________, “Osmanlı Devleti Kırsalında İktisadi Örüntüler ve Trabzon’da Koyun (Sürü) Sahipleri (1722), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Güz 2018;(25):11-68.
BAY, Abdullah, “Taşra Elitleri, Haneleri ve Yaşamları: Canik Çevresinde Ayan Konaklarının Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Konak Hayatı”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk, I, Samsun 2016, s. 346-358.
_____ “Rusya’ya İşçi Göçü (1830-1921)”, OTAM, 41/Bahar 2017, s.25-56.
BEYDİLLİ, Kemal, “Karadeniz’in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletleri ve Miri Ticaret Teşebbüsü”, Belleten, CLV/124, s. 687-756.
BİLGİN, Mehmet, “Pontus Meselesine Tarihsel Bir Bakış”, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, Editör Veysel Usta, Trabzon 2007.
BOSTAN, İdris, “İzn-i Sefine Defterleri ve Karadeniz’de Rusya İle Ticaret Yapan Devlet-i Aliyye Tüccarları, 1780-1846, Türklük Araştırmaları Dergisi, 6, İstanbul 1991, s.21-44.
BRAUDEL, Ferdinand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, İstanbul 1989.
CİN, Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu düzenin Bozulması, Ankara 1978.
ÇEBİ, Sıtkı, Çambaşı Yaylası, Ordu 2004.
EKİNCİ, İlhan, “XIX. Yüzyılda Doğu Karadeniz Yaylalarında Değişim, Rekabet ve Tartışmalar”, ASOS, 2017, s.133-143.
______, “Milas (Mesudiye) Bakır Madeni (1750-1816), Turkish Studies, 8/5, 2013, s.243-259.
EMECEN, Feridun M., Doğu Kardeniz’de İki Kıyı Kasabasının Tarihi, Bulancak-Piraziz, İstanbul 2005.
________, Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi Ağasar Vadisi: Şalpazarı-Beşikdüzü, Trabzon 2010.
ERÜZ, Coşkun-ERÜZ, Güler-KANDEMİR, Raif-ÜÇÜNCÜOĞLU, Güngör, “Antik Çağdan Günümüze Gümüşhane-Torul-Kurum (Gorom-Kromni) Vadisi Demografik Değişimi”, İl Oluşunun 85. Yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu, 25-28 Mayıs 2010.
İPEK, Nedim, “II. Abdülhamid Döneminde Trabzon’da Amele Göçü”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Güz 2018;(25):103-132
KARAGÖZ, Rıza, Haznedarzade Süleyman Paşa, Samsun 2009.
KILIÇASLAN M. Emre, “Bandıra Usulsüzlüklerine Bir Örnek: Trabzon Kayıklarındaki Rusya”, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV, İstanbul 2012, s.219-230.
KÖSE, İsmail, “İngiliz Seyyahların Günlüklerinde Gümüşhane ve Trabzon Limanı’na Ulaşan Ticaret Yolları 1840-1900, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016.
KÖSE, Osman, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenleri”, Trabzon ve Çevresi, Uluslararası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu, Trabzon 2002, s. 289-312.
MEEKER, M. E., İmparatorluktan Gelen Bir Ulus, İstanbul 2015.
ÖZDİŞ, Hamdi, Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilayeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), Ankara. 2008.
ÖZEL, Oktay, Türkiye 1643 Goşa’nın Gözleri, İstanbul 2013.
ÖZCAN, Tuğrul, Sosyal ve Ekonomik Etkileri Açısından 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı, Ankara 2014.
SAYLAN, Kemal, 1868-1914 Döneminde Ordu Kazası, KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2007.
________, Gümüşhane- İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918), İstanbul 2014.
________, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Yaşanan Gayrimüslim Göçleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Trabzon 2016. ŞİMŞEK, Eyyub, “On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Karadeniz Bölgesi’nden Rusya’ya Yapılan Göçler Üzerine Bazı Gözlemler”, TAD, C.36/S.62, 2017, s.247-271.
TABAK, Faruk, Solan Akdeniz 1550-1870 Coğrafi-Tarihsel Bir Yaklaşım, İstanbul 2010.
TOSUN Murat Dursun, Osmanlıca Arşiv Belgelerinde Gümüşhane Tarihte Yaşananlar ve Ayrıntıları (1695-1928), CI, II, İstanbul 2017.
UYGUN Süleyman, Osmanlı Lübnan’ında Değişim ve İç Çatışma, Marunî Asi Yusuf Bey Kerem, Ankara 2017.
ÜÇÜNCÜ, Uğur, “Milli Mücadele Yıllarında Gümüşhane’de Rumlar ve Pontus Hareketi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2017; (23), s.107-142.
ÜÇÜNCÜOĞLU, A. Güngör, Zigana Dağı Efsanesi, Torul 2007.
YALÇINKAYA, M. Alaaddin, “Trabzon’daki Son İngiliz Konsolosu Vorley Harris’in Raporlarına Göre 1952 Yılında Gümüşhane”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Ankara 1985.
YILDIZ, Adnan, Osmanlı Belgelerinde Ordu, İstanbul 2013.
YÜKSEL, Ayhan, Giresun Tarihi Yazıları, İstanbul 2012.
ZAMAN, Mehmet, Doğu Karadeniz Kıyı Dağlarında Yaylalar ve Yaylacılık, Erzurum 2007.