Hazar Kağanı Yusuf’un Endülüs’e Mektubu

Hazar’ın adını bildiğimiz son kağanı olan ve 10. yy. ortasında hüküm süren Yusuf, devleti hakkında bilgi edinmek isteyen bir dindaşı olan, Endülüs Emevi halifesi 3. Abdurrahman’ın danışmanı Hasday bin Şaprut’a cevaben yazdığı mektupta Hazar hakkında en yetkili ağızdan önemli bilgiler vermektedir. Hazarlardan günümüze herhangi bir kitap veya yazıt ulaşmadığı için, diğer iki mektupla birlikte bu name sahibinden birinci el kaynak sağlaması bakımından, büyük tarihi öneme sahiptir. Bu makale çok bilinen ama tek bir eleştirel yayını yapılan sözkonusu mektubun çevirisi ve açıklamasını içermektedir

Anahtar Kelimeler:

Hazar, Hazarlar, Hazar Muhaberesi, Kağan Yusuf, Musevîlik, Yahudilik

The Replying Letter of the Khazarian Qagan Joseph to Andalusia

Joseph, the last ruler of Khazaria whose name is known to us and who ruled in the mid-10th century, gives significant and authoritative information about his domain in his reply to Hasdai ben Shaprut, the advisor of the Andalusian Umeyyed Caliph Abdurrahman III, who sought to learn about Khazaria. Since no book or inscription has reached us from the Khazarians, this letter, besides two others, is a very important source of history in the sense that it provides first-hand knowledge. This essay contains a translation of the reply letter, and the explanation of the technical terms within it.

Keywords:

Khazarians, Khazaria, the Khazarian Correspondence, Qagan Joseph, Judaism, Jewry,

PDF

___

Artamonov, Mikhail (2004). Hazar Tarihi: Türkler Yahudiler Ruslar. Çev. Dur- muş Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.
Bridger, David and Samuel Wolk (1976). The New Jewish Encyclopidea. New Jersey: Behrman.
Bullinger, Ethelbert (2000). The Companion Bible: Enlarged. Michigan: Kregel.
Constantine Porphyrogenitus (1967). De Administrando Imperio. Yay. Gyula Mo- ravcsik - Romilly James Heald Jenkins. Washington: Dumbarton Oaks.
Czeglédy, Károly (1963). “Šarkel: An Ancient Turkish Word for House”. Aspects of Altaic Civilization (5th PIAC 1962). Yay. D enis Sinor. Bloomington - The Hague: 22-31.
Dam, Cornelis van (1997). The Urim and Thummim: A Means of Revelation in Ancient Israel. Winona Lake (Indiana): Eisenbrauns.
Dânişmend, İsmail H. (2006). Türklük Meseleleri. 3. Baskı. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Dubnov, Simon (1980). History of the Jews from the Roman Empire to the Early Medieval. C. II. New Jersey -London: Th. Yoseloff.
Dunlop, Douglas (2008). Hazar Yahudi Tarihi. Çev. Zahide Ay. İstanbul: Selen- ge Yay.
Fasmer, Maks (1987). Etimologiçeskiy Slovar’ Ruskogo Yazıka. Moskva: Progress.
Gmirkin, Russell (2006). Berossus and Genesis, Manetho and Exodus. New York - London: Continuum.
Golb, Norman and Omeljan Pritsak (1982). Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell University.
Golden, Peter B. (2000a). “Rusya’nın Orman Kuşağı Halkları“. Erken İç Asya Tarihi. Der. Denis Sinor. Çev. Mete Tunçay. İstanbul: İletişim Yay.
_____, (2000b). “Güney Rusya Bozkırlarının Halkları“. Erken İç Asya Tarihi. Der. Denis Sinor. Çev. Mete Tunçay. İstanbul: İletişim Yay.
_____, (2006). Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev. Osman Karatay. 2. Baskı. Çorum: KaraM.
_____, (2006b). Hazar Çalışmaları. Çev. Egemen Mızrak. İstanbul: Selenge Yay.
Gumilëv, Lev (2002). Hazar çevresinde Bin Yıl. Çev. Durmuş Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.
Gürcistan Tarihi (2003). (Marie-Felicite Brosset’nin Fr. nüshasından çev. Hrant Der Andreasyan). Ankara: TTK Yay.
Judah Hallevi (1946). Book of Kuzari. Çev. H. Hirschfeld. New York: Pardes.
Kantor, Máttis (2005). Codex Judaica: Chronological Index of Jewish History. New York: Zichron.
Karatay, Osman (2004). “Doğu Avrupa Türk Tarihinin Anahatları. Altınorda Öncesi Dönem”. Karadeniz Araştırmaları 3: 1-70.
_____, (2005). “Kuzey Kafkaslardaki Vłendur Bulgar Halkı Üzerine”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. Yay. Gürer Gülsevin ve Metin Arıkan. İzmir: E.Ü. T.D.A.E. 419-428.
_____, (2008). “Hazarların Musevileşmesine Dair Bir Belge: Kenize Mektubu”. Karadeniz Araştırmaları 18: 1-17.
_____, (2009). “Kara Deniz İsmi: Hazar ve Bulgar Boyutundan Bir Bakış”. Kara- deniz - Black Sea - Çernoe More 1: 54-75.
_____, (2010). “Karadeniz’de İlk Ruslar ve Şarkel’in İnşası”. Belleten, LXXIV/269: 71-111.
_____, (2010b). “Magyarok vagy "hungarok": a nép eredetének kutatása”, A Szkíta Népek Hitvilága, Yay. Obrusánszky Borbála és Marácz László, Bu- dapest: Hun Idea. 175-183.
_____, (2011). “Hazar’ın Musevîleşme Tarihi”. Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu (5-8 Nisan 2010, Bilecik). Yay. Mehmet Alpargu - Y ücel Öztürk – Bilal Çelik. Bilecik: Bilecik Üniversitesi Yay. 59-92.
Kokovtsov, Pavel (1932). Evreysko-Xazarskaya Perepiska v X veke. Leningrad: İzd. Ak. Nauk.
Mesudî (2004). Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar). Çev. Durmuş Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.
Moses Khorenats’i (1978). History of the Armenians. (tr. Robert W. Thomson). Cambridge – London: Harvard Un. Press.
Petachia of Ratisbon (1856). Travels of Rabbi Petachia of Ratisbon. Yay. A bra- ham Benisch. London: Messrs. Trubner Co.
Pritsak, Omeljan (2002). “Türk-Slav Ortak Yaşamı: Güneydoğu Avrupa’nın Türk Göçebeleri”. Türkler. C. II. Yay. Kemal Çiçek vd. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 509-521.
Rabinowitz, Louis (1945). “The Routes of the Radanites”. The Jewish Quarterly Review XXXV/ 3: 251-280.
Romaşov, Sergei A. (2004). “İstoriçeskaya Geografiya Xazarskogo Kaganata (V- XIII vv.) -II-“. Archivum Eurasiae Medii Aevi 13: 185-264.
Shapira, Dan (1998-1999). “Two Names of the First Khazar Jewish Beg”. Archi- vum Eurasiae Medii Aevi 10: 231-241.
_____, (2007). “Armenian and Georgian Sources on the Khazars”. The World of the Khazars. Yay. Peter Benjamin Golden, Haggai Ben-Shammai and András Róna-Tas. Leiden – Boston: Brill. 307-352.
Skok, Petar (1971). Etimologijski Rječnik Hrvatskoga ili Srpskoga Jezika. Zagreb: JANU.
Sümer, Faruk (1963). “Ağaç-Eriler”. Belleten XXVI/103: 521-528.
Şeşen, Ramazan (1998). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. 2. Baskı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Thomson, Robert (1996). Rewriting Caucasian History: the Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles. Oxford: Oxford Un. Pres.
Togan, Zeki Velidi (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. 3. Baskı. İstanbul: En- derun Yay.
Zeitlin, Solomon (1970). “The Origin of the Term Edom for Rome and the Roman Church”. The Jewish Quarterly Review LX/3: 262-263.
Zuckerman, Constantine (2005). “Hazarların Musevîliğe Geçiş Tarihi Üzerine”. Hazarlar ve Musevîlik. Peter Benjamin Golden, Constantine Zuckerman and Ananiasz Zajaczkowski. Çev. Osman Karatay. Çorum: KaraM. 65-122.
_____, (2007). “The Khazars and Byzantium - The First Encounter”. The World of the Khazars. Yay. Peter Benjamin Golden, Haggai Ben-Shammai and András Róna-Tas. Leiden. Boston: Brill. 399-432.
WINTER 2013 / NUMBER 64 199-230
The Replying Letter of the Khazarian
Qagan Joseph to Andalusia Osman Karatay Muvaffak Duranlı