Türkiye’de Amerikan Karşıtlığının Kökenleri 1945-1960

Türkiye’de Amerikan karşıtlığının 1964 Kıbrıs Krizi ile birlikte başladığı düşünülür. Oysa karşıtlığın kökenleri ilişkilerin en sorunsuz olduğu varsayılan 1945-1960 dönemine dayanır. ABD’ne tanınan ayrıcalıklar ve bu ülkeye bağımlılığın ekonomik ve siyasi bağımsızlığa zarar verdiği, Türkiye’nin eşit bir müttefikten ziyade sömürge konumunda olduğu, gerek iç gerek dış işlerinin Amerikan çıkarlarına göre şekillendiği inancı ile kültürel Amerikan emperyalizmine yönelik şikâyetler Amerikan karşıtlığının esas unsurlarını ve dolayısıyla nedenlerini oluşturmuştur. Bu yıllarda dile getirilen Amerikan karşıtı gö- rüşler yıllar içerisinde çok değişmeden benzer temel meseleler etrafında yoğunlaşmıştır. Bu sebeple, anılan dönemin incelenmesi sadece 1960’lı yıllarda daha şiddetli bir şekilde ortaya çıkan Amerikan karşıtlığına değil günümüze de ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, ABD, Amerikan karşıtlığı, 1945-1960, TürkAmerikan ilişkileri, Türk dış politikası

The Roots of Anti-Americanism in Turkey 1945-1960

The conventional wisdom asserts that anti-Americanism in Turkey started as a result of the Cyprus Crisis in 1964. Yet the roots of anti-Americanism can be traced back to the 19451960 period, the rosy years of Turkish-American relations. In these years, some in Turkey criticized the government for granting political and economic concessions to the U.S. which were, they thought, reminiscent of the infamous capitulations of the Ottoman period. Furthermore, they argued, Turkey did not become an equal ally but was downgraded to a U.S. colony. Many critics voiced their concerns that Turkey’s internal and external affairs were shaped in accordance not with Turkish but with American interests. Last, but not least, many accused America of cultural imperialism. These antiAmerican views were repeated over the succeeding years with slight alterations. Hence, this study will attempt to shed light not only on the 1960s’ fiercer version of anti-Americanism but also on the current debates

Keywords:

Turkey, U.S., Anti-Americanism, 1945-1960, TurkishAmerican relations, Turkish foreign policy,

PDF

___

Ademhan, Yusuf Ziya. “Ahlâklı Diktatörler – Ahlâksız Diktatörler”. Akis. 8 Sep- tember 1956, 8 (122): 11.

Ahmad, Feroz (1977). The Turkish Experiment in Democracy, 1950-1975. Boul- der, Colorado: Westview Press.

Akın, Bedii Faik (1959). “Dost Elinden”. Dünya. 12 November 1959.

Akipek, Ömer İlhan (1967). “NATO Kuvvetleri Sözleşmesine Göre Vazife Ka- vramı ve Türkiye’deki Tatbikatı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XXIV (1-4): 9-26.

Altan, Çetin (1959). “Şarlo’nun Sözü”. Milliyet. 12 November 1959.

_____, (1964). “Gözümüz Açılıyor mu?”. Milliyet. 17 June 1964.

Athanassopoulou, Ekavi (1999). Turkey-Anglo-American Security Interests, 1945- 1952: The First Enlargement of NATO. London: Frank Cass.

Armaoğlu, Fahir (1991). Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri (Açıklamalı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Aybar, Mehmet Ali (1947). “Herşeyden Evvel ve Her Şeyin Üstünde İstiklâl”. Zincirli Hürriyet. 5 April 1947: 4.

_____, (1968). Bağımsızlık, Demokrasi, Sosyalizm: Seçmeler: 1945-1967. İstanbul: Gerçek Yay.

Baban, Cihad (1947). “Yakın Şarkın Kaynayan Kazanı: Filistin”. Tasvir. 2 De- cember 1947.

Be. De. (1947). “Amerikalılar”. Büyük Doğu. 9 May 1947, 62: 8.

Bora, Tanıl (2004). “Türkiye’de Siyasal İdeolojilerde ABD/Amerika İmgesi: Amerika: “En” Batı ve “Başka” Batı”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Ed. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: İletişim Yay. 147-169.

Boran, Behice (1970). Türkiye ve Sosyalizm Sorunları. İstanbul: Yaylacık Matbaası.

Bozkurt, İbrahim (2007). “II. Dünya Savaşı Sonrası Amerikan Missouri Zırhlısı’nın İstanbul Limanı’nı Ziyareti Üzerine Değerlendirmeler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi VI (15): 251-274.

_____, (2008). Türk Kamuoyunda Amerikan İmgesi (1945-1980). Ph.D. Disserta- tion. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Criss, Nur Bilge (2002). “A Short History of Anti-Americanism and Ter- rorism: The Turkish Case”. The Journal of American History 89 (2) History and September 11: A Special Issue: 472-484.

Dedektif X Bir, “Rezalet”. Büyük Doğu, 5 June 1959, 14: 9.

Doğrul, Ömer Rıza (1947a). “Filistin’de Siyonist Bir Devletin Kurulmasındaki Mana”. Cumhuriyet. 4 December 1947.

_____, (1947b). “Tehlikeli Oyun”. Cumhuriyet. 3 December 1947.

Ergüder, Özcan (1959). “Sam Amca’nın Cömertliği”. Vatan. 25 January1959.

Erhan, Çağrı (2001). “ABD ve NATO’yla İlişkiler”. Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yay. 522-575.

Gökçe, Orhan Rahmi (1955). “Dostlardan Böyle Sözler Duymak İstemiyoruz ”. Sabah Postası. 2 May 1955.

Güney, Aylin (2008). “Anti-Americanism in Turkey: Past and Present”. Middle Eastern Studies 44 (3): 471-487.

Gürkan, Nilgün (1998). Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Basın, 1945-1950. İstan- bul: İletişim Yay.

Gürün, Kamuran (1991). Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Hale, William (1981). The Political and Economic Development of Modern Turkey. London: Croom Helm.

Harris, George S. (1972). Troubled Alliance: Turkish-American Problems in Histor- ical Perspective, 1945-1971. Washington, D.C.: American Enterprise Insti- tute for Public Policy Research.

Karakaş, Nuri (2009). “Amerikan “Ödünç Verme ve Kiralama” Yardımlarında Türkiye”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXIV (1): 21-52.

Katzenstein, Peter J. and Keohane, Robert O. Eds. (2007). Anti-Americanisms in World Politics. Ithaca: Cornell University Press.

Kaya, Şükrü (1957). “Haklı Bir Temenni ve Ümit”. Hürriyet. 11 August 1957.

Kısakürek, Necip Fazıl (1947). “Düyunuumumiye Ruhu”. Büyük Doğu. 30 May 1947, 65: 2.

_____, (1959). “Amerika, Dünya ve Biz”. Büyük Doğu. 17 July 1959, 20: 1.

Lederer, William J. and Burdick, Eugene R. (1958). The Ugly American. New York: W. W. Norton.

McCarthy, Justin A. (2010). The Turk in America: The Creation of an Enduring Prejudice. Salt Lake City: The University of Utah Press.

McGhee, George Crews (1990). The US-Turkish-NATO Middle East Connection: How the Truman Doctrine Contained the Soviets in the Middle East. New York: St. Martin’s Press.

Nesin, Aziz (2005). Bir Sürgünün Anıları. İstanbul: Nesin Yay.

Oral, Fuat Süreyya (n.d.). Türk Basın Tarihi 1919-1965. Ankara: Oral Yay.

Özkök, Mithat (1947). “Amerikalılar Geldi”. Büyük Doğu. 16 May 1947, 63: 15.

Öztin, Tahsin (1957). “Kanımız Kaynıyor”. Hürriyet. 10 December 1957.

Sabit, Selim (1947). “Amerikan Siyaseti ve Filistin”. Tasvir. 3 December 1947.

Safa, Peyami (1957). “Amerika Hükûmeti Türk’leri Kırıyor ”. Milliyet. 30 April 1957.

Saray, Mehmet (2000). Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi: III. Cumhurbaşkanı Celâl Bayar’ın Hatıraları ve Belgeler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.

Sertel, Zekeriya (1947). “Bu, Dünya Hakimiyeti Davasıdır”. Zincirli Hürriyet. 5 April 1947: 4.

Seydi, Süleyman (2011/2). “Demokrat Parti’nin Dış Politikada Alternatif Arayışı (1957-1960)”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der- gisi 14: 1-16.

Simavi, Sedat (1951). “Geç Kalan Bir Davet”. Hürriyet. 18 May1951.

Tevetoğlu, Fethi (1967). Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler. Ankara.

Toker, Metin (1971). Türkiye Üzerinde 1945 Kâbusu. Ankara: Akis Yay.

Türkmen, Füsun (2010). “Anti-Americanism as a Default Ideology of Opposi- tion: Turkey as a Case Study”. Turkish Studies 11 (3): 329-345.

Ulunay, Refi Cevad (1959). “Cıvıtıyorsunuz Dostlarım ”. Milliyet. 13 November 1959.

Uslu, Nasuh (2000). Türk-Amerikan İlişkileri. Ankara: 21. Yüzyıl Yay.

Ünlü, Barış (2002). Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar. İstanbul: