Atatürk ve Türk Terim Devrimi: Coğrafya Terimlerinin (Yeniden) Türkҫeleştirilmesi

Bu makale, Türkiye’deki coğrafya ders kitaplarındaki terimler üzerine bir araştırmayı sunmaktadır. Bu bağlamda, yapılan istatistiksel çalışmaya bakılacak olursa, 1937’deki terim devriminden önce coğrafya kitaplarındaki metinlerin %94’lük gibi önemli bir bölümü Arapça terimlerden oluşurken, geriye kalan %3’lük bölümü Türkçe ve diğer %3’lük bölümü ise Batı Dilleri olan Fransızca, Yunanca ve/ya Latinceden oluşmaktadır. Ancak, 1937’deki terim devriminden hemen sonra Arapça terimlerin %53’lere gerilediği gözlemlenirken, Türkçe terimlerin %33, Batı Dillerinden gelen terimlerin %7 ve melez terimlerin, yani hibridlerin (Arapça ve Türkçeden oluşan birle- şik terimlerin) ise %7’ye çıktığı görülmüştür. Türk Dil Kurumu 1985 yılında, Arapça terimlerin %10’lara gerilemesi ve Türkçe terimlerin %70’lere çıkması ile çabalarının meyvelerini almıştır; ancak, Batı Dillerinden gelen terimler ile melez terimlerin aynı süre içerisinde %10’lara çıktığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Terimbilimi, Türk Terim Devrimi, terim inşaası, terim politikaları, Türk Dil Kurumu, türkçe coğrafya terimleri, dil ve kimlik

Atatürk and the Turkish Terminology Reform: The (Re-)turkification of Geography Terms

This article deals with the investigation of terms in Turkish geography textbooks. A statistical analysis shows that before the terminology reform in 1937, the terminology in geography texts scanned consisted of up to 94% of Arabic terms, with the remaining terms being either Turkish (3%), or terms derived from Western languages, such as French, Greek and/or Latin (3%). However, just after the terminology reform in 1937, Arabic terms accounted for only 53% of the terminology, 33% were Turkish, 7% were from Western languages and 7% were hybrids. The desired effect of the efforts of the Turkish Linguistic Society were felt as recently as 1985 when Arabic terms were found to have fallen to 10%, while Turkish terms increased to 70%. However, it is interesting to observe that Western language and hybrid terms also increased to 10% over the same period

Keywords:

Terminology, the Turkish Terminology Reform, terminology reconstruction, terminology policies, Turkish Linguistic Society, Turkish geography terms, Language and identity,

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım (1975). Gelişen ve Özleşen Dilimiz. 4th edition. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Baymur, Suat. (1945). Coğrafya Öğretimi. İkinci basım. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi.

Bucholtz, Mary & Hall, Kira (2004). “Language and Identity”. A Companion to Linguistic Anthropology. Ed. Alessandro Duranti. Oxford: Blackwell Pub- lishing. 369-395.

Cabré, Maria Teresa (1999). Terminology – Theory, Methods and Applications. Ed. Juan C. Sager. Translated by Janet Ann DeCesaris. Amster- dam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Cooper, Robert Leon (1989). Language Planning and Social Change. Cambridge: Cambridge University Press.

Cotsowes. (1990). Recommendations for Terminology Work. Conference of Translation Services of West European States Working Party on Terminology and Documentation. Berne: Swiss Federal Chancellery.

Daoust, Denise (1997). “Language Planning and Language Reform”. The Handbook of Sociolinguistics. Ed. Florian Coulmas. Oxford: Blackwell Publishing. 436-455.

Demir, Nurettin (2010). “1923-1938 Arasında Türk Dili”. Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü, Atatürk Dönemi, 1920-1938. Ed. Osman Horata et. al. Vol. 2. Ankara: AKM Yay. 871-896.

Dilâçar, Agop (1969). Türkiye’de Dil Özleşmesi – Language Reform in Turkey. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Doğançay-Aktuna, Seran (1995). “Language Planning and Education – An Inter- twined Matrix”. Dilbilim Araştırmaları. Ed. Ahmet Kocaman. et. al. An- kara: Bizim Büro Basımevi. 77-95.

Dubuc, Robert (1997). Terminology – A Practical Approach. Translated by E. Kennedy. Brossard, Quebec: Linguatech.

Duran, Faik Sabri. (1935/36). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Üçüncü Bası- lış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.

_____, (1937). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Beşinci Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.

_____, (1940). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Onuncu Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.

_____, (1943). Coğrafya – Ortaokullar. Üçüncü Sınıf. Onikinci Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.

_____, (1944). Coğrafya – Ortaokullar. Birinci Sınıf. Onyedinci. Basılış. İstanbul: Kanaat Kitabevi.

Fishman, Joshua A. (1971). “The Impact of Nationalism on Language Planning”. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Eds. Rubin, Joan and Jernudd, Björn H. Honolulu: The Univer- sity of Hawaii. 3-19.

Gorman, Thomas Patrick (1973). “Language Allocation and Language Planning in a Developing Nation”. Language Planning – Current Issues and Research. Washington D.C.: Georgetown University Press. 72-81.

Gültepe Abdulcebbar et al. (2008a). Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitabı 10. Üçüncü Baskı. Ankara: Barok Matbaacılık.

_____, (2008b). Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitabı 11. İkinci Baskı. İstanbul: Tavaslı Matbaacılık.

Hatiboğlu, Vecihe (1981). Cumhuriyetin 50. Yılında Ölümsüz Atatürk ve Dil Devrimi. 2nd Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

İmer, Kâmile (1976). Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi. An- kara: Türk Dil Kurumu Yay.

_____, (1998). Türkiye’de Dil Planlaması – Türk Dil Devrimi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.

InfoTerm (2005). Guidelines for Terminology Policies – Formulating and Implementing Terminology Policy in Language Communities. Paris: UNES- CO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001407/140765e.pdf [Accessed: 15.04.2010].

İzbırak, Reşat (1949). Coğrafya Terimleri Üzerine Bazı Düşünceler. Ankara: Doğuş Matbaası.

_____, (1975). Coğrafya Terimleri Sözlüğü – Almanca, Fransızca, İngilizce Karşı- lıkları Eski ve Yeni Şekilleriyle. Ankara: Mektupla Öğretim Merkezi Yay.

_____, (1985). Liseler için Coğrafya I. Birinci Basılış. İstanbul: Millî Eğitim Bası- mevi.

Jernudd, Björn H. and Das Gupta, Jyotirindra (1971). “Towards a Theory of Language Planning”. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Eds. Rubin, Joan and Jernudd, Björn H. Honolulu: The University of Hawaii. 195-215.

Karam, Francis X. (1974). “Toward a Definition of Language Planning”. Ad- vances in Language Planning. Ed. Joshua A. Fishman. The Hague: Mouten de Gruyter. 103-124.

Levend, Agâh Sırrı (1972). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Maarif Vekilliği (1929). Coğrafya – Talebe El Kitabı. Kitap: 2, 3 & 4. İstanbul: Devlet Basılışı.

Nafiz, Samih (1934). Coğrafya Bakaloryası - Lise ve Orta Mektep. İstanbul: Mual- lim Ahmet Halit Kitaphanesi.

Nahir, Moshe (1984). “Language Planning Goals – A Classification”. Language Problems and Language Planning 8 (3): 294-327.

Oruç Erdoğan et al. (2008). Ortaöğretim Coğrafya 9. Üçüncü Baskı. Ankara: Yenigün Matbaacılık.

Özdemir, Emin (1969). Erdemin Başı Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

_____, (1978). “Sözcük Salkımları Üzerine”. Türk Dili: Aylık Dil ve Yazın Dergisi 28 (XXXVIII/ 327): 645-651.

_____, (1980). Dil Devrimimiz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Picht, Heribert & Draskau, Jennifer (1985). Terminology – An Introduction. The Copenhagen School of Economics. Guildford: University of Surrey.

Rabin, Chaim (1971). “A Tentative Classification of Language Planning Aims”. Can Language be Planned? Sociolinguistic Theory and Practice for Developing Nations. Honolulu: The University of Hawaii. 277-279.

Rogers, Margaret Ann (1997). Terminology. Part I & II. Department of Linguistic & International Studies, School of Language & International Studies, University of Surrey, Guildford, UK.

Rubin, Joan and Jernudd, Björn H. (1971). Can Language be Planned? Sociolin- guistic Theory and Practice for Developing Nations. Honolulu: The Univer- sity of Hawaii.

Sager, Juan Carlos (1990). A Practical Course in Terminology Processing. Amster- dam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Spolsky, Bernard (1999). “Second-language Learning”. Handbook of Language and Ethnic Identity. Ed. Joshua A. Fishman. Oxford: Oxford University Press. 181-192.

Suonuuti, Heidi (1997). Guide to Terminology. Nordterm Series. Helsinki: Tekniikan Sanastokeskus ry.

Şahin, Cemalettin (2006). Türkiye Coğrafyası (Fizikî) - Lise 1. İstanbul: Ders Kitapları Anonim Şirketi.

TDK (1962). Dil Devriminin 30 Yılı. Ankara: Türk Tarih Kurum Yay.

_____, (1963). Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

_____, (1981). Türk Dil Kurumu ve Etkinlikleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

_____, (1988). Dil Yazıları I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

_____, (2000). Geometri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Zülfikar, Hamza (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Dictionaries

Devellioğlu, Ferit. (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi.

Güney, Ayhan (1973). Orta Dereceli Okullara Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Güneş Matbaacılık T.A.Ş.

Harper, Douglas (2001). Online Etymology Dictionary. http://www.etymonline.com/index.php [Accessed: 03.03.2014].

Lewis, M. Paul (ed). (2009). Ethnologue – Languages of the World. Sixteenth edition. Dallas, Texas: SIL International. Online version:

http://www.ethnologue.com/ [Accessed: 03.03.2014].

Nişanyan, Sevan (2002 – 2009). Sözlerin Soyağacı – Çağdaş Türkçe’nin Etimolojik Sözlüğü. http://www.nisanyansozluk.com/ [Accessed: 03.03.2014].

Öngör, Sami (1980). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Püsküllüoğlu, Ali (1999). Türkçe Sözlük – Türkiye Türkçesinin En Büyük Sözlüğü. İkinci Baskı. İstanbul: Doğan Kitap.

Sesli Sözlük – Open Dictionary. (1999-2010). SesliSozluk™ v5.2.1.264 Online English-Turkish Dictionary. http://www.seslisozluk.com/?PHPSESSID= 1e56c0c2e8db19cbf872ad79d79ecc0d [Accessed: 03.03.2014].