MOSKOVA ANLAŞMASI VE TÜRKİYE’NİN KUZEY-DOĞU SINIRI

Türk-Rus ilişkileri tarihinde yer alan önemli uluslararası anlaşmalardan birisi de 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova anlaşmasıdır. Anlaşmanın özellikle her iki ülkenin sancılı dönemine denk gelmesi ve Türkiye ile komşu olan Kafkasların da işin bir parçası olması önemini arttırmıştır. Moskova anlaşmasıyla Türkiye ve Rusya sınırlarını karşılıklı güven altına almayı amaçlamışlardı. Bu çalışmada teferruatlı bir şekilde, Sovyet Rusya arşiv belgelerine dayanarak yeniden değerlendirdiğimiz Moskova Anlaşmasında Türkiye'nin kuzeydoğu sınırının belirlenmesi hususunu değerlendirdik. Bu sayede konu hakkında yapılacak yeni çalışma ve değerlendirmelerde Türk arşiv belgelerinin karşılaştırılmalı kullanma imkânı sağlanacağı düşüncesindeyiz. Konu ile alakalı bugüne kadarki çalışmalar daha ziyade ülkemiz arşiv belgelerine dayalı olarak yapılmış, 24 cilt halinde neşreden Rus Hariciye belgeleri zikredilen konuda araştırmacılar tarafından bugüne kadar değerlendirilmemiştir. Çalışmada kullandığımız Rus arşiv belgeleri sayesinde Rus heyetinin hazırlık aşamasında nasıl bir tutum sergilediği, muhtemel gelişmeler karşısında nelere dikkat etmeleri gerektiği gibi hususlara dair yeni bilgiler ortaya konulmaktadır. Yine bu belgeler sayesinde her seferinde Ermenistan'ın hamiliğini üstlenen Rusya'nın sınır konusunda Azerbaycan'dan yana tavır takındığını (Nahçıvan'ın Azerbaycan'a verilmesi) ortaya koyma imkânı elde edilmiştir. Rusya'nın böyle bir tavır sergilemesi ve Türkiye ile hemfikir olmasının nedeni yeni kurulan Sovyet devletinin uluslararası arenada bir müttefik arayışı yanında, komünist ideolojisini yayma arzusunda bulunması olarak değerlendirilebilir. Yine bu çalışmada kullanılan Rus arşiv belgeleri sayesinde Türkiye’nin kuzeydoğu sınırı, en ince ayrıntısına varıncaya kadar, sınır hattının geçtiği güzergâhlardaki dağ, vadi, ova ve yerleşim yerleri de ortaya konulmuştur

TREATY OF MOSCOW AND NORTH-EAST BORDER OF TURKEY

One of the significant treaties related with the Turkish-Russian relations is the Moscow Treaty, signed in March 16th, 1921. The troublesome period of the two states and situation of the Caucasus, held in the treaty, increased its significance. Turkey and Russia aimed to assure their borderlines mutually. In this paper, the determination process of the north-east border of Turkey in Moscow Treaty according to the archival documents of the Soviet Russia is evaluated in detail. It is thought that it would give a chance to the researchers who want to make comparative studies on the issue with, also, using the Turkish archival documents. The works related with the issue are based on the Turkish documents but the Russian diplomatic documents, which were published in 24 volumes, are not used. The Russian documents, used in this works help to figure out how the Russian delegation prepared to the negotiations and how they reacted to the new developments. Also, these documents helped us to figure out that Russia, the protector of the Armenia, took the Azerbaijan’s side while determining the borderline and supported Nahcivan to remain as a part of Azerbaijan. It could be thought that the new established Russian state behaved in the same way with Turkey, because it needed allies in the international arena and wanted to spread its communist ideology. In the paper, the mountains, valleys, plains and the settlements on the north-east borderline of Turkey are figured out with the help of the Russian documents