I. Dünya Savaşı’nın İlk Gizli Anlaşması: İstanbul ve Boğazlar’ın Rus Çarlığı’na Bırakılması (Mart-Nisan 1915)

I. Dünya Savaşı esnasında Osmanlı Devleti’ni paylaşmaya yönelik dört gizli anlaşma imzalanmıştır. İlk anlaşma 1915 yılının Mart-Nisan aylarında imzalanmış olan İstanbul Anlaşması’dır. İkinci anlaşma; İstanbul Anlaşması’ndan birkaç gün sonra İtalya ile imzalanan Londra Anlaşması, üçüncü bir yıl sonra 1916 Mayıs ayında İngiltere ve Fransa arasında imzalanan Sykes-Picot Anlaşması ve dördüncü İtalya’nın Sykes-Picot Anlaşması’na itirazı üzerine bu devlete yeni topraklar bırakmak için 1917 yılı Nisan ayında imzalanmış olan Saint Jean de Maurienne Anlaşması'dır. Dört anlaşma da gizli müzakere ve imza edilmiştir. Çarlık Rusyası ile akdedilen İstanbul Anlaşması doğrudan Türk Boğazları ve İstanbul’un statüsü ile ilgilidir. Zira Türk Boğazlarının tabi olduğu rejim 18. yüzyılın sonunda Karadeniz’in kuzey kıyılarının işgalinden sonra Çarlık Rusyası’nın güvenlik ve çıkarlarını yakından etkilemeye başlamıştır. Rus Çarlığı’nın uzun süredir beklediği fırsat I. Dünya Savaşı’nın başında ortaya çıkmış, İngiltere ve Fransa’nın da onayıyla Çanakkale Deniz Savaşları esnasındaki karşılıklı notalarla akdedilen anlaşmayla İstanbul ile Boğazlar Rusya’ya bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

II. Nikola, Edward Grey, İstanbul, Boğazlar, Buchanan, Paléologue, Petrograd

The First Secret Agreement of WWI: Annexation of Istanbul and Turkish Straits to Tsarist Russia, (March-April 1915)

Four secret agreements concerning partition of the Ottoman Empire, were signed during WWI. The first one was Istanbul Agreement, signed in between March and April 1915. Italy was signatory of the second; London Agreement which was signed a few days later. Sykes-Picot of May 1916 was signed by France and the United Kingdom. Having objected to Sykes Picot, Italy was the third signatory of the last agreement of Saint Jean de Maurienne of April 1917, promised her a larger part in the Ottoman Empire. Among these four secretly negotiated and signed agreements, subject matter of Istanbul Agreement was directly related with the status of Istanbul and Turkish Straits. After having occupied northern Black Sea in the late 18th century, Tsarist Russia had a greater interest in the status of the Turkish Straights, in accordance with security and trade. Russia’s desire for annexation of Turkish Straits and Istanbul at the beginning of the WWI, realized with Britain and France’s consent. Exchange of aidemémoires during naval operations in the Dardanelles Campaign resulted at their consensus on Russia’s annexation of Istanbul and Turkish Straits.

Keywords:

II. Nikola Edward Grey, İstanbul, Boğazlar, Buchanan, Paléologue, Petrograd, Delcassé,

PDF

___

Archive Editions (1989). Palestine Boundaries 1833-1947. C. 2. Ed. Patricia Toye. London: Archive Publ. BOA, YB.21.00008.00010.001-003
Dersaadet Liman Nizamnamesi (1294 [1878]). İstanbul: Matbaa-ı Amire.
Düstur (1289 [1874]). İstanbul: Matbaa-ı Amire.
FO 371/2144. Communique of British Case Against Turkey. no date.
FO 371/2449. Telegram from Sir G. Buchanan to Sir Edward Grey. 13 March 1915.
FO 371/2778. Secret Memorandum by the Political Department. India Office. “The War with Turkey”. 25 May 1916.
Akgün, Mansur (1998). “Uluslararası Rejimler”. Uluslararası Politikada Yeni Alanlar Yeni Bakışlar. Der. Faruk Sönmezoğlu. İstanbul: Der Yay. 19-34.
Aksar, Yusuf (2012). Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk-I. İstanbul: Seçkin Yay.
Armaoğu, Fahir (1997). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995. C. I-II. Genişletilmiş 11. Baskı. İstanbul: Alkım Yay.
Arthur, Sir George (2010). Savaş Lordu Kitchener. Çev. Miralay (Albay) Sabit. İstanbul: Kurtuba Yay.
Bederman, David J. (1988). “The 1871 London Declaration, Rebus Sic Stantibus and a Primitivist View of the Law of Nations”. The American Journal of International Law 82 (1): 1-40.
Bilsel, Cemil (1998). Lozan. C. II. İstanbul: Sosyal Yay.
Bobroff, Ronald (2000). “Behind the Balkan Wars: Russian Policy toward Bulgaria and Turkish Straits, 1912-13”. Russian Review 59 (1): 76-95.
Bobroff, Ronald (2006). Roads to Glory: Late Imperial Russia and the Turkish Straits. London: I. B. Tauris Publ.
Broadus, John R. (1982). “Soviet Historical Literature on the Last Years of the Ottoman Empire”. Middle Eastern Studies 18 (1): 94-115.
Burrows, H. L. (1923). A Hundred and Sixty Years of British History. London: A. & C. Black Ltd.
Çakmak, Mareşal Fevzi (2005). Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi. Ankara: Genelkurmay ATASE Yay.
Duggan, Stephen P. (1923). “Turkish Gains out of Western Discords”. Annals of the American Academy of Political and Social Science 108 (Temmuz): 148-152.
Erim, Nihat (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. V. I. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay.
Florinsky, Michael T. (1929). “A Page of Diplomatic History: Russian Military Leaders and the Problem of Constantinople During the War”. Political Science Quarterly 44 (1): 108-115.
Fromkin, David (2013). Barışa Son Veren Barış, Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Epsilon Yay.
George, Lloyd (1938). War Memoirs of David Lloyd George. C. I-III. London: Odhams Press. Ltd.
Hayit, Baymirza (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleri Tarihi. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Hiller, Tim (1998). Sourcebook on Public International Law. C. II. London: Cavendish Publ.
Jelavich, Barbara (1970). “Great Britain and the Russian Acquisition of Batum, 1878- 1886”. The Slavonic and East European Rview 48 (110): 44-66.
Kerner, Robert J. (1929). “Russia, the Straits, and Constantinople, 1914-1915”. The Journal of Modern History 1 (3): 400-415.
Kerner, Robert J. (1930). “Russia and the Straits Question, 1915-1917”. The Slavonic and East European Rview 8 (24): 589-600.
Köse, İsmail (2018). İngiliz Arşiv Belgeleri’nde Arap İsyanı. II. Baskı. İstanbul: Kronik Yay.
Kucherov, Samuel (1949). “The Problem of Constantinople and the Straits”. Russian Review 8 (3): 205-220.
Macfie, A. L. (1983). “The Straits Question in the First World War, 1914-18”. Middle Eastern Studies 19 (1): 43-74.
Mahajan, Sneh (2002). British Foreign Policy 1874-1914, The Role of India. New York: Routledge Publ.
Marder, Arthur J. (1940). “British Naval Policy in 1878”. The Journal of Modern History 12 (3): 367-373.
McMeekin, Sean (2011). Russian Origins of the First World War. USA: Harvard University Press.
Neiberg, Michael (2005). Fighting the Great War. England: Harvard University Press.
Özersay, Kudret (2013). “UDÖ’deki Olumlu Gelişme, Boğazlar’da VTS Sistemi Kurulmasının ve Enerji Nakil Hatlarının Etkisi”. Türk Dış Politikası. Ed. Baskın Oran. C. III. İstanbul: İletişim Yay. 819-823.
Renzi, William A. (1970). “Great Britain, Russia, and the Straits, 1914-1915”. The Journal of Modern History 42 (1): 1-20.
Renzi, William A. (1983). “Who Composed “Sazonov’s Thirteen Points”? A Re-Examination of Russia’s War Aims of 1914”. The American Historical Review 88 (2): 347-357.
Smith, C. Jay (1965). “Great Britain and the 1914-1915 Straits Agreement with Russia: The British Promise of November 1911”. The American Historical Review 70 (4): 1015-1034.
Trumpener, Ulrich (1962). “Turkey’s Entry into World War I: An Assesment of Responsibilities”. The Journal of the Modern History 34 (4): 369-380.
Weber, Eugen vd. (1976). “Un Facheux Incident and a Letter about It”. French Historical Studies 9 (4): 716-724.
http://www.alexanderpalace.org/mpmemoirs/6.html [Erişim tarihi: 20.12.2014]