Uğur HASSAMANCIOĞLU, Ayşe AKIN, Ceren YOLDAŞ, Semra ŞAHİN

ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞA SAHİP AİLELERDE, AİLE İÇİ ROLLER VE ÇOCUĞU TANIMA BECERİLERİNİN AİLE YILMAZLIĞINA ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Planlanan bu çalışmada, özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin yılmazlık düzeylerinin, çocuklarını tanıma becerilerinin ve aile içi rol dağılımlarının incelenmesi ve aralarındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini Ankara’da özel eğitim kurumlarında bireysel eğitim alan özel gereksinimli çocukların aileleri oluşturmaktadır. Araştırmaya toplam 104 gönüllü anne ve baba katılmıştır. Ailelerin yılmazlık düzeylerini belirlemek üzere Aile Yılmazlığı Ölçeği (AYÖ), çocuklarını tanıma becerilerini belirlemek üzere Çocuk Eğitimi Yeterliği Ölçeğinin (ÇEYÖ) ‘Çocuğu Tanıma’ alt ölçeği ve aile içi rol dağılımlarını belirlemek üzere Aile Değerlendirme Ölçeğinin (ADÖ) alt ölçeği ‘Roller’ kullanılmıştır. Veriler üzerinde betimsel istatistikler uygulanmıştır. Aile yılmazlık düzeyi, roller ve çocuğu tanıma becerileri arasındaki ilişkinin belirlenmesi üzerine korelasyon analizleri yapılmıştır. Aile içi rol dağılımları ve çocuğu tanıma becerilerinin aile yılmazlığı üzerindeki etkisini belirlemek üzere Çoklu Regresyon analizi kullanılmıştır. Sonuçlara göre; aile içi rollerin çocuğu tanıma becerisi ve aile yılmazlığıyla ve çocuğu tanıma becerisinin de aile yılmazlığı alt ölçeklerinden öz-yetkinlik ve kendini kontrolle ilişkili olduğu görülmüştür. Aile içi rollerin, çocuğu tanıma değişkenine göre aile yılmazlığı puanı üzerinde daha etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçları özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerle gerçekleşecek diğer çalışmalar için pilot ve örnek bir çalışma olarak ele alınabilir.

Anahtar Kelimeler:

Özel gereksinim, özel gereksinimli çocuğa sahip aileler, aile yılmazlığı, aile içi roller, çocuğu tanıma becerileri

Investigation of the Effects of Family Roles and Child Recognition Skills on Family Resilience in Families with Special Needs Children

This research was aimed to investigate the resilience levels of the families with special needs children, their ability to recognize their children, and their role distribution and to determine the relationship between them. Relational screening model was used. The sample of the study consists of 104 volunteer mothers and fathers whose children receive individual treatment from private educational institutions in Ankara. Family Resilience Scale (FRS), Child Education Efficiency Scale (CEES) 'Child Recognition' subscale and the Family Assessment Device (FAD) subscale 'Roles' were used. Descriptive statistics and correlation analyzes were conducted on the determination of the relationship between family resilience level, roles and child recognition skills. Multiple regression analysis was used to determine the effect of family role distributions and child recognition skills on family resilience. According to the results; family roles were related with the ability to recognize the child and family resilience, and the ability to recognize the child was related to self-efficacy and self-control, which were among the family resilience subscales. Family roles are more effective on resilience score than child recognition variable. This results can be addressed as a pilot and a sample study for other studies to be carried out with parents with special needs children.

PDF

___

Akalın, T. (2008). İlköğretim 2. sınıf öğrencilerinin yaptıkları resimlerde aile içi yaşantılarının resimlerine yansıması. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi), 21.
Akkök, F., Aşkar, P., & Karancı, N. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babalardaki stresin yordanması. Özel Eğitim Dergisi, 1(2), 8-12.
Alacahan, O. (2010). Aile birliğini oluşturan faktörler ve işlevleri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi , 11(1), 289-298.
Alpay, R. (2016). Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinden örneklerle uygulamalı istatistik ve geçerlilik-güvenilirlik . Ankara: Detay Yayıncılık.
Altındağ Kumaş, Ö., & Sümer, H. M. (2017). Özel gereksinimli küçük çocuğu olan annelerin özyetkinlikleri, yılmazlık düzeyleri ve stres düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi , 27 (1), 163-173.
Aydın, A. & Yamaç, A. (2014). The relations between the acceptance and child rearing attitudes of parents of children with mental disabilities. Eurasian Journal of Educational Research, 54, 79-98.
Aydın, A; Engin Arslantürk, C.T. (2018). Zihin Engelli, serebral palsili ve otizmli çocuk ebeveynlerinin psikolojik dayanıklılıkları ile ebeveynlik algılarının karşılaştırılması. OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi / OMU Journal of Education Faculty, 37(1), 171-188.
Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 231 274.
Bhana, A., & Bachoo, S. (2011). The determinants of family resilience among families in low- and middle-income contexts: a systematic literature review. South African Journal of Psychology , 41 (2), 131-139.
Bulut, I. (1990).Aile değerlendirme ölçeği el kitabı, Ankara: Özgüzeliş Matbaası.
Çetrez İşcan, G., & Malkoç, A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin umut düzeylerinin başa çıkma yeterliği ve yılmazlık açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (1), 120-127.
Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.
Dyson, L. L. (1991). Families of young children with handicaps: Parental stres and family functioning. American Journal on Mental Retardation, 95(6), 623-629.
Dyson, A., & Millward, A. (2000). Schools and special needs: Issues of innovation and inclusion: Sage.
Gizir, C. A. (2006). Psikolojik sağlamlık, ri̇sk faktörleri̇ ve koruyucu faktörler üzeri̇ne bi̇r derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28).
Greeff, A. (2000). Characteristics of families that function well. Journal of family Issues, 21(8), 948-962.
Greeff, A. P., Vansteenwegen, A., & Ide, M. (2006). Resiliency in families with a member with a psychological disorder. The American Journal of Family Therapy, 34(4), 285-300.
İlhan, T. (2017). Özel Gereksinimli 3-6 yaş çocuklarının ebeveynlerinin stres düzeyleri ile rolleri arasındaki ilişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(3), 383-400. İçmeli, C., Ataoğlu, A., Canan, F., & Özçetin, A. (2008). Zihinsel özürlü çocukları olan ebeveynler ile sağlıklı çocuklara sahip ebeveynlerin çocuk yetiştirme tutumlarının karşılaştırılması. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi, 3, 21-28.
İmamoğlu, O. (2012). Değişen Dünyada Aile İçi Roller. Kadın Araştırmaları Dergisi, 0 (1), 58-68
Kaner, S., & Bayraklı, H. (2010). Aile Yılmazlık Ölçeği: Geliştirilmesi, geçerliği ve güvenirliği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 47-62.
Kaner, S., Bayraklı, H., Güzeller, C.O. (2011). Anne babaların yılmazlık algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 12(2) 63-78.
Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Kaytez, N., Durualp, E., & Kadan, G. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 197-214.
Kır, İ. (2011). Toplumsal bir kurum olarak ailenin işlevleri (The Functions of Family As a Social Institution), Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi / Electronic Journal of Social Sciences, 10(36), 381-404.
Köse, İ. A., & Öztemur, B. (2014). Kayıp veri ele alma yöntemlerinin t-testi ve ANOVA parametreleri üzerine etkisinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 400 412.
Li, A., Shaffer, J., & Bagger, J. (2015). The psychological well-being of disability caregivers: Examining the roles of family strain, family-to-work conflict, and perceived supervisor support. Journal of Occupational Health Psychology, 20 (1), 40-49.
Maclnnes, M. D. (2008). One’s enough for now: Children, disability, and the subsequent child bearing of mothers. Journal of Marriage and Family , 758-771.
Metin, E. N. (2012). Özel gereksinimli çocuğun aileye katılımı. E. N. Metin (Ed.) Özel gereksinimli çocuklar içinde. Ankara: Maya Akademi.
McConkey, R., Truesdale-Kennedy, M. & Cassidy, A. (2009). Mothers recollections of early features of autism spectrum disorders, Child and Adolescent Mental Health, 1(14), 31 36.
Özşenol, F., Işıkhan, V,. Ünay, B., Aydın, H.İ., Akın, R., Gökçay, E. (2003). Engelli çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 45(2), 156 – 164.
Palancı, M. (2018). Engelli çocuğa sahip anne babaların aile Yılmazlığı, öznel iyi oluş ve evlilik uyumlarının psiko-sosyal yeterlilikler ile yordanması. Eğitim ve Bilim , 43 (193), 217-236.
Simmerman, S., Blacher, J., & Baker, B. L. (2001). Fathers ‟and mothers‟ perceptions of father involvement in families with young children with a disability. Journal of Intellectual &Developmental Disability, 26(4), 325-338.
Sivrikaya, T., & Tekinarslan, İ. Ç. (2013). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerde stres, sosyal destek ve aile yükü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(02), 17-31. Şenses Dinç, G., Şahin, M., Bilgili, D., Çöp, E., Göker, Z., Hekim, Ö., et al. (2018). Anne psikopatolojisi ve aile işlevselliğinin ergenlerin intihar niyeti ve davranışı üzerine etkisi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 11-18.
Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2018). Using Multivariate Statistics, 7th Edition. New York: Pearson Education.
Walsh, F. (2006). Strengthening family resilience(2 nd ed.). New York: Guilford Publications.
Yeşil, R., Arslanderen, M. ve Şahan, E. (2018). Çocuk Eğitimi Yeterliği Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması (Validity and Reliability Study of the Child Education Efficiency Scale), International Online Journal of Educational Sciences, 10(3), 283-302.