İSLAM HUKUKUNDA KAZANCIN MEŞRUİYETİNE ETKİ EDEN RİSK FAKTÖRÜ (Katılım Bankacılığı Uygulamaları Örnekliğinde)

Ticari hayatı etkileyen en önemli unsurlardan biri hiç şüphesiz risk faktörüdür. İslam hukukuna göre risk, ticari muamelenin özünü etkilediği gibi elde edilecek kazancın meşruiyetini de doğrudan etkilemektedir. Zira risk, ticari işlemleri faizli işlemlerden, dolayısıyla da kârı faizden ayırt eden en önemli faktördür. Modern iktisatta daha ziyade olumsuz çağrışım yapan risk kavramı, İslam hukukunda muhâtara ve damân kavramlarıyla ifade edilmiştir. Bu çalışmada biz, mülkiyetin ve akdin sorumluluğunu üstlenme anlamındaki riski/damânı, “risk-getiri dengesi” ilkesi bağlamında konu edineceğiz. Yine bu çalışmada müşterilerine ticari faaliyet üzerinden finansman sağlayan Katılım bankalarının murabaha, finansal kiralama ve kâr zarar ortaklığı yatırımı sözleşmelerine bu ilkenin nasıl yansıdığını daha doğrusu yansıtılmadığını örnekler üzerinden göstermeye çalışacağız. Böylece biz, bu çalışma ile güncel fıkıh problemlerinin çözümüne bir katkı sağlamayı da amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler:

İslami Finans, Katılım Bankaları, Risk, Muhâtara, Damân

PDF

___

Abadî, Abdusselam, “et-Ta‘kib ve’l-münakaşa”, Mecelletü Mecmaı’l-fıkhi’l-İslâmî, XII/I, ss. 647-649.
Aktan, Hamza, “Damân”, DİA, VIII, ss. 450-453.
Aktepe, İshak Emin, Katılım Finans, TKBB Yayınları, İstanbul ts.
Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-hükkâm şerhi Mecelleti’l-Ahkâm, (ta’rib. Fehmi el-Hüseynî), Dâru’l-Cîl, I-IV, Beyrut 1991.
Desûkî, Şemsüddin, Haşiyetü ed-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, I-IV, Mısır ts.
Ebu Şühd, Abdünnâsır Berânî, İdâretü’l-mehâtır fi’l-mesârifi’l-İslamiyye, Dârü’n-Nefâis, Amman 2013.
Firûzabâdî, Ebu Tahir Mecdüddin, el-Kâmûsü’l-Muhît, Beyrut 1986.
Hadimî, Ebu Said, el-Mecâmiu’l-Hakâik, İstanbul 1326.
Hafîf, Ali, ed-Damân fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Darü’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 2015.
Hakîl, Musâid Abdullah, Rıbhu ma lemyudman -diraseten te’siliyyeten tatbikikiyyeten-, Darü’l-Meyman li’n-neşri ve’t-tevzı’, Riyad 2011.
Hammad, Nezih, Mu‘cemü el-mustelâhâti’l-mâliyye ve’l-iktisâdiyye fî lugati’l-fukahâi, Darü’l-Kalem, Dımaşk 2014.
Heyet, el-Mevsûatü’l-Fıkhıyye, Vüzaretü’l-Evkaf ve’ş-şuûni’l-İslamiyye, I-XXXXV, Kuveyt 1993.
Heyet, Faizsiz Finans Standartları, TKBB Yayınları, İstanbul ts.
Heyet, Fetavâyi Hindiyye, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-VI, Beyrut 2000.
Hichem Hamza-Khoutem Ben Jedidia, İslamî Bir Bakış Açısıyla Paranın Zaman Değeri ve Zaman Tercihi, İslam İktisadı Perspektifinden Faiz, Çev. Gülnihal Kafa, İktisat Yayınları, İstanbul 2018.
İbn Abdilber, Ebu Amr Yusuf, el-Kafî fî fıkhi ehli’l-Medine el-Malikî, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
İbn Abidin, Muhammed Emin, Haşiyetü reddi’l-Muhtar, Dârü’l-Fikr, I-VIII, Beyrut, 1992.
İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekir Abdullah, el-Musannef, thk. Muhammed Avvame, Şirketü Darü Kurtuba, I-XXVI, Beyrut 2006.
İbn Hacer el-Askalânî, Telhisu’l-habîr, Müeessetü Kurtuba, I-IV, Mekke 1995.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemseddin, Zâdü’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd, thk. Şuayb el-Arnaud-Abdülkadir el-Arnaud, Müessetü’r-Risâle, I-VI, Beyrut 1998.
İbn Kudame, Muvaffakuddîn, el-Muğnî, (Şerhü’l-Kebîr ile birlikte), Dârü’l-Fikr, I-XIV, Beyrut ts.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâliddin, Lisânü’l-Arab, I-XV, Beyrut 1994.
İbn Müflih, İbrahim b. Muhammed, el-Mübdı’ şerhü’l-Mükni’, Darü Alemi’l-Kütüb, I-X, Riyad 2003.
İbn Müflih, Muhammed el-Makdisî, Kitabü’l-furu, thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî, (Tashihü’l-furu ve Haşiyetü İbn Kundusî ile birlikte), Müessesetü’r-Risale, I-XI, Beyrut 2003.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd, Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktasıd, thk. Ferid Abdülaziz el-Cündî, Dârü’l-Hadis, I-IV, Kahire 2004.
İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin, Şerhu Fethi’l-Kadîr, Dâru’l-Fikr, I-X, Beyrut ts.
Kacır, Temel, “Katılım Bankacılığında Uygulanan Murabaha Yöntemindeki Risk Faktörünün İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Internatıonal Congress Of Islamıc Economy, Fınance And Ethıcs, Tam Metin Bildiriler Kitabı, Umuttepe Yayınları, İstanbul 2019, ss. 64-77.
Kahf, Münzir, “el-İcare el-müntehiye bi’t-temlîk ve sukûkü’l-a‘yan el-müeccere”, Mecelletü Mecmaı’l-fıkhi’l-İslâmî, XII/I, ss. 353-407.
Kahf, Münzir, Mefhumu’t-temvil fi’l-iktisâdi’l-İslâmî, el-Bankü’l-İslâmî, 2004.
Karadağî, Muhiddin, “et-Ta‘kib ve’l-münakaşa”, Mecelletü Mecmaı’l-fıkhi’l-İslâmî, XII/I, ss. 658-662.
Karâfî, Şihabüddin, ez-Zehîra, thk. Muhammed Buhubze, Darü’l-Garbi’l-İslâmî, I-XIV, Beyrut 1994.
Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, Nesil Yayınları, I-III, İstanbul 1991.
Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin, Bedâiü’s-sanâi‘ fi tertîbi’ş-şerâi‘, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvaz, Dârü Kütübi’l-İlmiyye, I-X, Beyrut 2003.
Kudî, Abdülmecid, et-Temvil fi’l-iktisâdi’l-İslâmî-el-mefhum ve’l-mebâdî, en-Nizâmü’l-masrafî el-İslâmî, Ma’hadü’l-ulûmi’l-İktisâdiyye, Cezâir 2009.
Kurâ, Muhammed el-Ulâ, “el-Mehâtır fî sıyaği’t-temvîli’l-masrafî el-İslâmî”, Havliyyetü’l-Bereke, sy. VI (Ramazan 1425 / Ekim 2004).
Malik b. Enes, Muvatta, thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, Darü’l-Garbi’l-İslamî, I-II, Beyrut 1997.
Manzurülhak, Enis er-Rahman, Kaidetü el-harâc bi’d-damân ve tatbîkatüha fî’l-muâmelâtü’l-mâliyye, Darü İbnü’l-Cevzî, Demmam 1420.
Maverdî, Ebu’l-Hasan, el-Havî’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Muavvaz-Adil Ahmet Abdülmevcud, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-XVIII, Beyrut 1994.
Muhammed, Muhammed Necedât, Damânü’l-akd fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Dârü’l-Mektebî, Dımaşk 2007.
Onur, Mehmet, İslam Borçlar Hukukunda Risk Teorisi ve Rizikolu Akitler, Astana Yayınları, Ankara 2018.
Saraç, Mehmet-Çakmak, Umut, “Risk Kavramına ve Yönetimine İslami Perspektiften Bakışı”, Yaşayan ve Gelişen Katılım Bankacılığı, TKBB Yayınları, İstanbul 2019.
Sayım, Ferhat - Er, Selami, “Risk Kavramı ve Bankacılıkta Risk”, TMSF Çatı, yıl, 4, sayı, 22 Temmuz-Ağustos-Eylül 2009.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed, Kitabü’l-Mebsût, Çağrı Yay., I-XXX, İstanbul 1982-83.
Süveylim, Sami b. İbrahim, et-Tehavvud fi’t-temvîli’l-İslâmî, Mektebetü el-Melik Fahd el-Vataniyye, Cidde 2007.
Şafiî, Muhammed İdris, el-Ümm, Dârü’l-Marife, I-VIII, Beyrut 1393.
Şeybanî, Muhammed b. Hasan, Kitabü’l-hücce, Alemü’l-Kütüb, I-IV, Beyrut ts.
Şihar, Ebu Nasr b. Muhammed, Kâidetü er-rıbhı bi’d-damân diraseten tesîliyyeten tatbikiyyeten, Mahadü el-Ulumi’ş-şeriyye Vüzaretü’l-evkaf ve’ş-şuûni’d-diniyye Saltanatü Amman, Amman 2007-2008.
Şirazî, Ebû İshak Cemaleddin, el-Mühezzeb fî fıkhi'l-İmam eş-Şafiî, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-III, Beyrut 1995.
Şirbînî, Hatib, Muğni’l-muhtâc ila ma‘rifeti meâ‘ni’l-elfazi’l-Minhac, Dârü’l-Ma‘rife, I-IV, Beyrut 1997.
Takî Osmânî, Muhammed, “et-Ta‘kib ve’l-münakaşa”, Mecelletü Mecmaı’l-fıkhi’l-İslâmî, XII/I, ss. 643-647.
Uveyda, Adnan Abdullah Muhammed, Nazariyyetü’l-muhâtâra fî’l-iktisâdi’l-İslâmî, el-Ma‘hadü’l-âlî li’l-fikri’l-İslâmî, Mektebeü’t-tevzî fî’l-Âlemi’l-Arabî, Beyrut 2010.
Zerkâ, Ahmed, Şerhu kavâidi’l-fıkhiyye, Darü’l-Kalem, Dımaşk 1989.
Zerkâ, Mustafa, el-Medhal el-fıkhiyyü’l-âmm, I-II, Darü’l-Kalem Dımaşk 2004.
Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletühü, Dârü’l-Fikr, I-VIII, Dımaşk 1989.
Zuhayli, Vehbe, el-Muâmelâtü’l-mâliyye el-muâsıra, Daru’l-Fikr, Beyrut 2002.
https://sozluk.gov.tr/ Erişim: 13.03.2020.
https://www.fo-der.org/finansal-risk-analizi/ Erişim: 13.03.2020.
https://www.fo-der.org/finansal-risk-analizi/ Erişim: 13.03.2020.
https://www.iktisatsozlugu.com/tr/nedir/finansman/1772 Erişim: 13.03.2020.