BERBEHÂRÎ ve ŞERHU’S-SÜNNE ADLI ESERİNDEKİ HAŞVÎ TEMÂYÜL

Hicri II. asrın ortalarında tarih sahnesine çıkan Haşviyye ile alakalı klasik kaynaklarda bazı bilgiler yer almaktadır. Ancak diğer mezhepler söz konusu olduğunda; bu mezheplerin kurucuları ve temsilcileri hakkındaki bilgilere kaynaklardan ulaşmak mümkün iken; aynı durumun Haşviyye için geçerli olduğunu söylemek çok zordur. Klasik kaynaklarda birkaç isim dışında Haşviyye’ye mensup isimler şeklinde herhangi bir listeye rastlanmamaktadır. Zikredilen isimlerin hayatları ve fikirleri hakkında da fazla bilgi bulunmadığı için söz konusu isimler ile Haşviyye arasında bir bağlantı kurulamamıştır. Bu çalışmada Haşviyye ile İmam Berbehârî arasında bir ilişkinin var olup olmadığının ortaya konulmasına çalışılacaktır. İmam Berbehârî’nin “haşvî” özellikler taşıyıp taşımadığı, onun hayatından ve eserindeki düşüncelerinden hareketle tartışılacaktır

Hashwi Tendance in Berbehârî and His Work: Şerhu’s-Sunna

There is a little information about the Hashwiyya which showed up in the middle of the second century (AH) in the classical Islamic sources. In spite of that, it is possiple to find a pile of information in the matter of sects other than the Haswiyya. The sources have contain only a few names of supporter of the sect. Besides that, the Haswhi scholars’s lifes and ideas are out of reach in the sources. Because of this, it is hard to establish a connection between the names and the Haswiyya. This study aims to reveal the existence of relationship between Hashwiyya and Berbehari (d. 329 AH). Otherwise, his connection with the Haswiyya will be discussed based on his life and works

___

  • Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Kitabu’s-Sunne, (thk. Muhammed b. Said b. Sâlim el-Kahtânî), Dâru İbni Kayyim, Suudi Arabistan, 1986.
  • Ahmed b. Hanbel, Müsned, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut, t.y.
  • Ahmed Emin, Duha’l-İslâm, Müssetü Hindavi li’t-Tâlim ve’s-Sekâfe, Kahire, 2012.
  • Ali Sami en-Neşşâr, İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu-1, (ter. Osman Tunç), İnsan Yayınları, İstanbul, 1999.
  • Arpaguş, Hatice K., “Haşvi Temayülün İzdüşümü: Mukatil b. Süleyman Örneği”, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2012/2), s. 89-102.
  • Berbehârî, Ebu Muhammed el-Hasan b. Ali b. Halef, Şerhu’s-Sunne, (thk. Ebî Yâsir Halid b. Kasım er-Redâdî), Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, Medine, 1994.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sâhih, (thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır), Daru Tuki’n-Necat, 1422.
  • Bulut, Zübeyir, Hanbeli Akaid Sistemi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
  • Büyükkara, Mehmet Ali, “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”, İslâmî İlimlerde Metodoloji/ Usûl Mes’elesi 1: Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantıları, İstanbul, 2005, s. 441-491.
  • _____, Mehmet Ali, “İslam Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Terminolojiyle İlişkili Sorunlar”, 1. İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu Sempozyumu, 15-16 Haziran 2006, Ankara, 2006.
  • ___, Mehmet Ali, Çağdaş İslami Akımlar, Klasik Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, Kitâbu’l-Hayevân, (I-VII), 1950, VI, 62; Cerrahoğlu, İsmail, “İbn Cüreyc”, DİA, XIX, 405.
  • _____, İsmail, “Tefsirde Mukatil b. Süleyman ve Eserleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXI. s. 1-35.
  • Cürcânî, es-Seyid eş-Şerîf, Mu’cemu’t-Ta’rifât, (thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî), Dâru’l-Fazile, t.y.
  • Çelik, İbrahim, “Kur’an’da Haberi Sıfatlar ve Mukatil b. Süleyman’a İsnad edilen Teşbih Fikri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1987, Sayı:2, Cilt:2, yıl:2, s. 151-160.
  • Erul, Bünyamin, Sahâbenin Sünnet Anlayışı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1999.
  • Eş’arî, Ebu Hasan Ali b. İsmail, el-Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, (tsh. Helmut Ritter) Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3.baskı, Beyrut, s. 152.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y. Hayyât, Ebu’l-Hüseyin, el-İntisâr ve’r-Red ala’bni’r-Râvendî el-Mülhid, t.y.
  • Henry Laoust, İslam’da Ayrılıkçı Görüşler (ter. Ethem Ruhi Fığlalı-Sabri Hizmetli), Pınar Yayınları, İstanbul, 1999.
  • İbn Asâkir, Tebyînu Kezibi’l-Müfterî, Dımeşk, h. 1347.
  • İbn Ebî Ya’lâ, Ebu Hüseyin Muhammed, Tabakatu’l-Hanâbile, Dâru’lMa’rife, Beyrut, t.y.
  • İbn Hibbân, Kitâbu’l-Mecrûhin mine’l-Muhaddisîn, (I-II), (thk. Hamdi b. Abdilmecid b. İsmail), Dâru’s-Semî’, t.y.
  • İbn Kuteybe, Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadîs, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1972.
  • İbn Manzur, Lisânu’l Arab, Dâru’s-Sâdır, Beyrut, t.y.
  • İbn Murtaza, Ahmed b. Yahya, Kitâbu Tabakati’l-Mu’tezile, enNeşaratü’l-İslâmiyye, Beyrut, 1961.
  • İbnü’n-Nedim, Fihrist, (thk. Rızâ-Teceddüd), t.y.
  • İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
  • İbn Kesir, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (thk. Abdullah b. Abdulmuhsin etTürki), Daru’l-Hicr, 1998.
  • İbnu’l-İmâd, Şezerâtü’z-Zeheb fi Ahbâri Men Zeheb, Dâru İbn-i Kesîr, Beyrut, t.y.
  • İğde, Muhyettin, İmam Berbehârî ve Ekolü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale, 2008.
  • İşcan, Mehmet Zeki, Selefilik-İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
  • Kâ’bî, Ebu’l-Kasım, Kabulu’l-Ahbârî ve Ma’rifetü’r-Ricâl, (thk. Ebi Amr Hüseyni b. Ömer b. Abdurrahim), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.
  • Keskin, Mehmet, İmam Eş’ari ve Eş’arilik, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2013.
  • Kılavuz, Ahmet Saim, “Hasan b. Ali el-Berbehârî, Hayatı ve İtikâdî Görüşleri” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:2, Cilt:2, 1987, s. 111-120.
  • Kırbaşoğlu, M. Hayri, Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları, OTTO, Ankara, 2011.
  • Kubat, Mehmet, Malati ve Kelami Görüşleri, Ahenk Yayınları, Van, 2008.
  • Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Kitabiyat, Ankara, 2000.
  • _____, Sönmez, Mezhepler Tarihine Giriş, Dem Yayınları, İstanbul, 2010.
  • _____, Sönmez, Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri, Otto, Ankara, 2012.
  • Malatî, et-Tenbîh ve’r-Redd ala Ehli’l- Ehvâ ve’l-Bid’a, (thk. Zâhid elKevserî), Mektebetü’l-Maârif, Beyrut, 1968.
  • Mekhûl en-Nesefî, “Kitâbu’r-Red ala’l-Bida’ ve’l-Ehvâi’d-Dâlle”, (thk. Seyit Bahçıvan), Hikmetevi Yayınları, Konya, 2013.
  • Nâşî el-Ekber, Fırka-ı İslâmî ve Mesele-i İmâmet, (trc. Ali Rızâ İmani), Mezâhib ve Edyân Üniversitesi.
  • _____, Usulu’n-Nihal, (thk. Seyit Bahcıvan), Konya, 2007.
  • Özafşar, M. Emin, “Kültür Tarihimizde Rey-Eser Çatışması” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLI. s. 225-273
  • _____, Mehmet Emin, İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arka Planı, Ankara Okulu Yayınları, 1999.
  • Öztürk, Mustafa, Kur’an’ın Mutezilî Yorumu-Ebu Müslim el-İsfahanî Örneği-, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2014.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, elMektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2006.
  • T. H. Weir, “Haşviye-Haşviya”, M. E. B. İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1964, V, 357.
  • Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu Istılahâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, (thk. Ali Dahrûc), Mektebetü Lübnan Nâşirûn, (I-II), Beyrut, 1996.
  • Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri (ter. Ethem Ruhi Fığlalı), Sarkaç Yayınları, 4. Baskı, Ankara, 2010.
  • Yar, Erkan, “Eş’ari ve Metodolojisi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, cilt: X, sayı: 2, s.19-47.
  • Yurdagür, Metin, “Haberi Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kayseri, 1983, s. 249-264.
  • _____, “Haşviyye”, DİA, XVI, 426-427.
  • Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Müessetü’r- Risale, Beyrut
  • 1996.Zemahşerî, Esâsu’l-Belağa, (thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, (I-II), Beyrut, 1998.