Tek Parti Döneminde Jandarma Teşkilatının Durumu (1923-1946)

1286 (1870)  yılına kadar Osmanlı İmparatorluğu dahilinde emniyet ve asayiş işleriyle ilgilenecek bir kurum bulunmamaktaydı. Bu döneme kadar İstanbul asayişi devletin hassa ordusu mahiyetinde olan yeniçeri kıtasından ayrılmış kuvvetler tarafından; eyaletlerin asayişi de valilerin hazari kuvvetlerini teşkil eden milis askerler tarafından temin ediliyordu. Genel bir kumanda ve idare altına alacak bir kanun mevcut olmadığı gibi kumanda edecek bir resmi makamda yoktu. 1870 tarihinde ülkenin emniyet ve asayişini sağlamak üzere bir zaptiye nezareti kurulmuş ise de sadece İstanbul’la sınırlı kalmıştı. Türkiye Cumhuriyetinin sınırları dahilindeki sabit jandarma teşkilatının esaslı kurulmasına 1912 yılında başlanmıştı. Yabancı düzenleme heyetlerinin iştirakiyle kurulan komisyonlar ülkenin her tarafında incelemede bulunarak jandarmanın genel teşkilat çerçevesini oluşturmuşlardı. Kars ve Artvin vilayetleri hariç olmak üzere Türkiye Cumhuriyetinin sabit jandarma kadrosu 1912’de 18850 olarak tespit edilmiş ve kadroya göre teşkilat kurularak her sene alınan sonuçlarla 1913’de 22070, 1914’te ise 28189’a çıkarılmıştı. 1912’de kadro 33499 olarak tespit edilmiş, 1923’te 35103, 1924’te 33193, 1925’te 33288, 1926’da 30228, 1927’de de 28322, 1928.1929.1930 dönemi teşkilatın kadroları 28303 askerden ibaretti. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanından sonra, devletin birçok kuruluşunda olduğu gibi, Jandarma Teşkilatı’nda da reorganizasyon çalışmalarına bir plan çerçevesi içerisinde başlanılmıştı.1918 yılında kapatılan Jandarma Astsubay Okulu İzmit’te yeniden açılmıştır. Sabit Jandarma Bölge Müfettişlikleri ve İl Jandarma Alay Komutanlıkları yeniden teşkilatlandırılmış, Seyyar Jandarma Birlikleri güçlendirilmiştir. 10 Haziran 1930 tarihinde 1706 sayılı Kanun çıkarılmış ve Jandarma Teşkilatı bu günkü hukuki statüsünü kazanmıştır. 1935 yılında Jandarma Subaylarının Harp Okulu’nda yetiştirilmesi esası kabul edilmiştir.1937 yılında ‘Jandarma Teşkilat ve Vazife Nizamnamesi’ yürürlüğe girmiştir.1939 yılında Jandarma Teşkilatı; Sabit Jandarma Birlikleri, Seyyar Jandarma Birlikleri, Jandarma Eğitim Birlikleri ve Okullar olmak üzere üç grup halinde yeniden düzenlenmiştir. Makalenin konusunu bu dönemde jandarma teşkilatının bütçe durumu, araç durumu, kaçakçılıkla mücadelesi, sıhhi durumu, lojistik durumu, personel durumu ve jandarma teşkilatının umumi müfettişlikler çerçevesinde yaptığı çalışmalar Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, dönemin gazeteleri, meclis resmi evrakları, hatıratlar ve bilimsel kaynaklar doğrultusunda aydınlatılmaya çalışılacaktır.

___

  • Alyot Halim, Türkiye'de Zabıta, Ankara, 1947, 142-143.
  • Atatürk‟ün Doğumunun Yüzüncü Yılında Türk Silahlı Kuvvetleri, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara,1982. s. 311.
  • Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA. 030.01.68.432.8
  • BCA. 030.01.68.432.8.20
  • BCA. 030.01.68.432.8.21
  • BCA. 030.10.128.923.17
  • BCA. 030.10.128.923.6.12
  • BCA. 030.10.128.923.6.2
  • BCA. 030.10.128.923.6.31
  • BCA. 030.10.128.923.6.32
  • BCA. 030.18.01.02.19.23.11
  • BCA.030.01.68.432.8.16
  • BCA.030.01.68.432.8.3
  • BCA.030.10.128.523.6
  • BCA.030.10.128.823.6
  • BCA.030.10.128.923.6
  • BCA.030.10.18.923.6.21
  • BCA.030.10.25.166.1
  • BCA. 030.10.128.923.17.3
  • BCA.030.01.68.432.8
  • BCA.030.10.26.523.6.9
  • BCA. 030.10.128.313.6
  • Burgaç, Murat, Türkiye‟de Müfettişliklerin Kurulması ve Trakya Umumi Müfettişliği, Ankara, 2013, s. 147-150
  • Cumhuriyet Jandarması, İstanbul, 1974, s. 21-23
  • Düstur,3.tertip. c.9:19)
  • Hürkan, Serhat, Altıok‟un Şark Ucu Doğu ve Güneydoğu Anadolu‟da CHP (1919-2009), Ankara, 2009, s.34-36
  • Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, C. I, Ankara, 2002, s.132.
  • Işık, Hüseyin Birinci Dünya Savaşında Seyyar Jandarma Birlikleri, Ankara, 1999, s. 9)
  • Koçak, Cemil, Umumi Müfettişlikler (1927-1952), İstanbul, 2010, s.53-210
  • Resmi Gazete, 22.06.1930 No: 1526.
  • Varlık, M.Bülent, Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936, Ankara, 1937, s. 32.
  • TBMMZC, 20/72/86;
  • TBMMZC, 5/17,
  • Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi TBMM Hükümeti Dönemi (1920-1923). Türk İstiklâl Harbi Özet Tarihi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı yayını, Ankara, 2001.s. s. 391.