EDMUND SPENCER’IN ESERLERİNDE KAFKASYA/ORTA ASYA VE KARADENİZ’DE RUS YAYILMACILIĞINA KARŞI İZLENEN İNGİLİZ POLİTİKASININ İZDÜŞÜMLERİ

12. yüzyılda adı sadece bir sınır kasabası olan ve küçük Moskova prensliğinden doğan Rusya oluşumunu 14. ve 16. yüzyılda tamamlamıştır. 16. yüzyılın ortalarında Korkunç İvan döneminde Volga bölgesinde yer alan ve bir Müslüman Hanlığı olan Kazan, Ruslar tarafından 1552 yılında ele geçirilmiştir. Akabinde Ruslar 1556 yılında Astrahanı ele geçirerek bölgedeki amaçlarını gerçekleştirme yolunda büyük bir başarı kazanmışlardır. Bu tarihten itibaren, Rusya doğu batı yönünde yayılmacı bir politika izlemeye devam etmiştir. Özellikle Rusya I. Petro döneminde stratejik hedeflerini belirleyerek sıcak denizlere ulaşmayı belli başlı bir politikası olarak görmüştür. Ayrıca Kafkasya ve Orta Asya da Rusya’nın kendi varlığını sürdürmesi için belli başlı yerler olarak belirlenmiştir. 17. yüzyılın ortasında ise Rusya doğu yönünde Asya kıtasını geçmeyi başardı ve Pasifik Okyanusuna ulaştı. 18. yüzyılda Rusya ile Osmanlı Devleti arasındaki savaşlar Osmanlı Devleti aleyhine sonuçlandığında, Ruslar Karadeniz’e yerleşmeyi de başardı. Böylece Rusya kuzeyde Osmanlı Devleti için büyük bir güce ve tehdide dönüştü. Bu gelişmeler üzerine, Rusya sadece Osmanlı Devleti için değil aynı zamanda Hindistan yolunu siyasi ve ekonomik çıkarları açısından çok önemli olarak gören İngiltere için de bir tehdit oluşturmaya başladı. Bu bağlamda, çalışma, İngiliz seyyah Edmund Spencer’ın üç eserinde yer alan ve onun bazı gözlem incelemelerinden yola çıkarak 19. yüzyılda bölgede yaşanan siyasi ilişkiler ile siyasi atmosferi daha iyi anlamak için İngiltere’nin bölgede izlediği politikanın izlerini sürmek ve analiz etmek ve böylece alan yazına kimi katkılar sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Edmund Spencer, Kafkasya, Karadeniz, İngiliz politikaları, Rus politikaları

THE PROJECTIONS OF THE ENGLISH POLITICS IN THE CAUCASIA/CENTRAL ASIA AND THE BLACK SEA AGAINST THE RUSSIAN EXPANSIONISM IN THE 19TH CENTURY IN THE WORKS OF EDMUND SPENCER

Russia was born from a little Moscow principality whose name was only known as the town border in the 12th century completed her formation in 14th and 16th centuries. In the mid of the 16th century during the reign of IV. Ivan (Terrible Ivan) the Muslim khanet called Kazan in the region of Volga was taken by Russia in 1552. Then Russia invaded Astrahan in 1556 and made a great achievement in order to realize her objectives in the region. Since that date, she had continued to follow an expansionist policy in the direction of the east and the south. Especially during the reign of I. Petro, Russia set her own strategic objectives and considered descending the warmer seas as her main strategy. In addition, the Central Asia and Caucasia were determined as the major places of maintenance of Russia as well. In the mid of the 17th century, she was able to cross the Asia Continent in the eastern direction and she could reach the Pacific Ocean. During the 18th century when the the wars between Ottoman State and Russia resulted against the Ottoman Empire. Russia also managed to settle in the Black Sea. Thus Russia turned into a big power and the threat in the north for the Ottoman State. Up on these developments, Russia became not only a threat for the Ottoman Empire but also it was considered as a big threat for England, who regarded her Indian route very essential for her political and economic interests. In this context, the purpose of this study aims to analyze and track the politics and the policy followed by England in order to ınderstand the nature of the political relations and the political atmosphere in the region in the 19th century through the impressions and observations of the English traveler named as Edmund Spencer exploiting his three works thus making some contributions to the field of literature.

Keywords:

Edmund Spencer, Caucasia, the Black Sea, English politics, Russian politics,

PDF

___

ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK, Ankara 2003.
AYDIN, Mithat, “İngiliz-Rus Rekabeti ve Osmanlı Devleti’nin Asya Toprakları Sorunu (1877-1878), TAED, s. 38, 2008, s. 254, ss. 253-288.
BOULGER, D. Charles, England and Russia in Central Asia, II,.W. H. Allen & Co., London 1879.
BULUT, Yücel,“Hindistan’daSömürgecilik, OryantalizmWilliam Jones”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, S. 6, 2003, ss. 71‐106.
CABAĞI, Wassan-Giray, Kafkas-Rus Mücadelesi, Baha Matbaası, İstanbul 1967.
ÇAPRAZ, Hayri, “Birinci Dünya Savaşı Öncesi Rusya’nın Boğazlar Politikası”, Belgi, S: 9, 2015, ss. 1178-1194.
ÇETİN, Halil ,“1863-1873 Döneminde Orta Asya’da Rus-İngiliz Rekabeti”, Bilig, 15, 2000, S: 2, ss. 1-10.
GÜRSEL, Haluk F., Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, Ak Yayınları, İstanbul 1968.
HAMBURG, G., War of worlds -A commentary on the two texts in their historical context. Russian-Muslim confrontation in the Caucasus: Alternative visions of the conflict between Imam Shamil and the Russians, 1830-1859, 1. Bs. İçinde (153-223). Routledge, New York 2004.
HAYİT, Baymirza, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, TTK, Ankara 1995.
HENZE, Paul B., “Russia and the Caucasia”, PERCEPTION, (June-August)1996, ss. 53-71.
HENZE, Paul B., “Kafkasya’da Çatışma: Geçmiş, Sorunlar ve Gelecek İçin Öngörüler”, Avrasya Etütleri, I,1994, ss.63-67.
HENZE, Paul, Kafkaslarda Ateş ve Kılıç: 19. Yüzyılda Kuzey Kafkasya Dağ Köylülerinin Direnişi, Çev. Akın Kösetorunu, ODTÜ Yayınları, Ankara 1985.
İNALCIK, Halil, “Osmanlı-Rus Münasebetlerinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)” (46 Sayılı Belleten’den Ayrı Basım), TTK, Ankara 1948, ss.379-381.
İZZETGİL, Elşan, “Kafkasya’nın Jeopolitiği ve Rusya’nın Bölgeye Yönelik Stratejisi”, Bölgesel Çalışmalar, C: 1, S: 1, s. 52. 2016, ss. 51-85.
KAMALOV, İlyas, Rusya’nın Orta Asya Politikaları, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara 2011.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, VI, 2. Baskı, TTK, Ankara 1976.
KELEŞ, Erdoğan, “Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi”. OTAM, 23, 2008, ss. 149-194.
KÖSE, Osman, “Balkanlarda Rus Konsoloslukların Kurulması ve Faaliyetleri”, Turkish Studies, Vol: 12/2, 2006, ss. 142-155.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi (Başlangıçtan 1917’ye Kadar), TTK, Ankara 1993.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve İdil Boyu, TTK, Ankara 2011.
NASİM, Ziya, Kıbrıs’ın İngiltere’ye Geçişi ve Adada Kurulan İngiliz İdaresi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Yayın No.44, Ankara 1975.
ORTAYLI, İlber, “XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkileri”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491–1992, TTK, Ankara 1992.
ÖZTÜRK, Mustafa, “Batılı Devletlerin Osmanlı Üzerindeki Politikaları ve Bunun Osmanlı Dış Politikasına Etkisi (19. Yüzyıl)”, Türk Dış Politkası (Osmanlı Dönemi), (ed.) Mustafa Bııyıklı, C: II, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2008, ss. 347-381.
SAİD, Edward W., Kültür ve Emperyalizm: Kapsamlı Bir Düşünce ve Siyasal Sorgulama Çalışması, Hil Yayınları, İstanbul 1998.
SARAY, Mehmet, “Türkistan’da Rus-İngiliz Rekabeti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 34, 1983-4, ss. 397-417.
SAYDAM, Abdullah, “Rusya’nın Kafkasya’yı İşgali”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1990, ss. 239-257.
SPENCER, Edmund, Travels in Circassia and the Kırım-Tartary, Vol: II, Henry Colburn, London 1837.
SPENCER, Edmund, Travels in Western Caucasus, Vol: I, Henry Colburn, London 1838.
SPENCER, Edmund, Turkey, Russia and Black Sea and Circassia, George Routkledege, London 1855.
SUNAR, Lütfü, “XIX. Yüzyıl Avrupasında Emperyalizm Algısı”, Sosyoloji Dergisi, C: 3, S: 14, 2007, ss. 58-80.
ŞENEL, Şennur, “19. Yüzyılda İngiltere’nin Basra Bölgesindeki Faaliyetleri”, Akademik Bakış, C: 9, S:18, 2016, ss. 187-207.
ŞENTÜRK, M. Hüdai, Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875, TTK, Ankara 1992.
KOCABAŞ, Süleyman, Kuzey’den Gelen Tehdit Tarihte Türk-Rus Mücadelesi, Vatan Yayınları, İstanbul 1989.
TELLİOĞLU, İbrahim, “İngilizlerin Kafkasya İle ilgili İlk Gözlemleri”, Turkish Studies, 10/9, 2015, ss. 445-456.
TOPAL, Kadriye, 19. Yüzyılda İngiltere’nin Türkistan Siyaseti, Hacettepe Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2104.
UÇOROL, Rifat Siyasi Tarih (1789-1914), Filiz Kitapevi, İstanbul 1995.
TOPSAKAL, İlyas, “Tarihsel Süreçte, Türk-Rus İlişklileri”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C: III, S: 2, 2016, ss.33-53.
ÜLMAN, A. Faruk, I. Dünya Savaşı’na Giden Yol ve Savaş, İmge Yayınları, Ankara 2002.
ÜNAL, Saliha Afra, I. Petro’dan 20. Yüzyıla Rusya’daModernleşme Hareketleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
VERNADSKY, Goeorge, Rusya Tarihi, Çev. Doğukan Mızrak-Egemen Ç. Mızrak, 3. baskı, Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
YEŞİL, M. Murat, “19. Yüzyılda Kuzey Kafkasya’nın Bağımsızlık ve Özgürlük Mücadelesi ve Kabileler Arasındaki İletşimsizlik Sorunu”,Turkish Studies, 12/19, 2017, ss. 203-232.
YILMAZ, Özgür (tercüme ve notlar), Kırım Savaşı Öncesinde Osmanlı Ordusu, Kronik, İstanbul 2018.
YÜKSEL, Sinan, Rusya’nın Karadeniz Devleti Olma Süreci ve Bu Süreçte Rus- Osmanlı İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
YÜKSEL, Sinan, “Kuzey Savaşları Sırasında Rusya’nın Karadeniz’e Yönelik Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 31, S: 52, Ankara, 2012. ss. 171-190.