SİNOP RUM CEMAATİ’NİN 19. YÜZYILDAKİ SOSYAL YAPISI

Her ne kadar tarihin belirli bir evresinden sonra yol ayrımına girilmiş olsa da Türklerle Rumlar uzun yıllar bir arada yaşamayı başardılar. Bu süreçte iki toplum arasındaki etkileşim, duruma göre bazen sınırlı bazense daha geniş alanda oldu. Her bölge veya şehirde bu vaziyet değişkenlik göstermiştir. Sinop’taki Türk ve Rum toplumlarının yaşanmışlıkları ise Anadolu’daki iki halkın paylaşımlarına dair asgari düzeyde fikir verecektir.Sinop’ta Müslüman halk içkale olarak tabir edilen sur içinde yaşarken gayrimüslim haneleri surun dışında yer alıyordu. Dolayısıyla bu çalışmada surun içindekiler değil, surun dışındakiler incelendi. Bu bağlamda Sinop Rumları özelinden hareketle bir toplumun 19. yüzyıldaki demografik, içtimaî, iktisadi, dinî ve çeşitli tarihsel vakıasına ışık tutulmaya çalışıldı. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda yer alan arşiv vesikaları ile çeşitli telif ve tetkik eserler ise çalışma sırasında istifade edilen başlıca kaynaklar oldu. Ortaya çıkan bilgiler çerçevesinde Sinop kent monografisine katkı sağlanması amaçlandı.

Anahtar Kelimeler:

Karadeniz, Sinop, Rum, Azınlık, Ortodoks, Ayancık

THE SOCIAL STRUCTURE OF THE GREEK COMMUNITY OF SİNOP IN THE 19th CENTURY

Even though they found themselves at the threshold of diverging roads after a critical moment in history, Turks and Greeks lived together for a long and considerable time. During such shared experience, the interaction between the two communities was sometimes limited, sometimes extensive due to location, city or region. The experiences of the Turkish and Greek communities in Sinop, for example, will provide data for the shared history of these communities in Anatolia/Asia Minor. The Muslim people who lived in Sinop would live within the castle walls, while non-Muslim families were living outside. Therefore, this study particularly examines the external life of the people who lived outside the city walls, rather than internal life of those who lived within. Contributing to Sinop’s city monograph, the study aims to investigate the demographic, social, economic, religious and various historical developments that the communities witnessed in the 19th century, using archive documents and copyrighted material preserved at the Department of the Presidency State Archives of the Republic of Turkey.

Keywords:

Black Sea, Sinop, Greek, Orthodox, Minorty, Ayancık,

PDF

___

1.Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO): 838/62849; 841/63059; 962/72091; 1433/107407; 3849/288622
Dâhiliye Muhaberat-ı Umûmiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ.): 66/13
Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Evrakı (DH.İ.UM.): 20/14; 19/1
Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 1604/118; 1765/42
Dâhiliye Nezâreti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.): 131/66; 205/112; 206/6; 357/133
Dâhiliye Nezâreti Umur-ı Mahalliye ve Vilayet Müdürlüğü Evrakı (DH.UMVM): 138/36.
Dâhiliye Nezâreti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.M.): 25/78
Hariciye Nezâreti Siyasi (HR.SYS.): 1362/44İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN): 21/11; 24/42; 26/31
İrade Hariciye (İ.HR.): 137/7085; 183/10208
İrade Maliye (İ.MF.): 17/20
Mektubi Kalemi (MF.MKT): 36/92; 45/71; 183/152; 389/61; 423/18533/7; 534/43; 623/18; 642/45; 653/60; 687/27
Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.}AMD.): 73/41
Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (A.}MKT.MVL.): 94/74
Sadaret Mektubi Kalemi Umûm Vilayet Evrakı (A.}MKT.UM.): 20/96
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT.MHM.): 431/45; 436/93
Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 1652/6; 1654/3
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.): 281/86
Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK.): 116/55; 234/92
Yıldız Perakende Evrakı Umûmi (Y.PRK.UM.): 24/44
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.): 317/15, 39; 496/83 2.Salnameler Kastamonu Vilayeti Salnamesi, Kastamonu Vilayet Matbaası.
Salnâme-i Nezâret-i Maarif-i Umûmiyye, Matbaa-i Amire.
3.Araştırma ve İnceleme Eserleri
ALAN, Gülbadi, Amerikan Board’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, TTK Yayınları, Ankara 2008.
ALTUN, Turgay, Mekteb-i İdadi’den Öğretmenevi’ne Bir Asır (1885-1985), Şimal Matbaası, Sinop 2012.
BAY, Abdullah, “Güney Karadeniz’de Yeni Rus Politikası: Sinop’ta Rus Konsolosluğunun Açılması”, Sinop’ta Türk İslam Kültürü Sempozyumu (5-7 Ekim 2018) Bildiriler Kitabı, Ed. Cüneyd AYDIN-Emrah Dindi- FIRINCI, Doğan, C: I, Sinop 2018, ss. 47-60.
BIJIŞKYAN, Per. Minas, Pontos Tarihi: Tarihin Horona Durduğu Yer Karadeniz, Çev. Hrand D. Andreasyan, Çiviyazıları Yayınları, 2. Basım, İstanbul 1998.
CUİNET, Vital, La Turquie d’Asie: Géographie Administrative, Statistique Descriptive et Raisonnée de L’asie-Mineure, Edt. Ernest Leroux, C: 4, Paris 1894.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 1997.
DARKOT, Besim, “Sinop”, MEB İslam Ansiklopedisi, C: 10, İstanbul 1979, ss. 683-689.
DEMİR, Cenk, “Kastamonu Vilâyet Salnâmelerine Göre Sinop’un İdari ve Demografik Yapısı (1869-1903)”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, C: 5, S: 17, Aralık 2014, ss. 45-64.
DEMİRKAYA, Fulya Üstün - TULUK, Ömer İskender, “Eflatun’un Kurbağası Sinope’den Sinop’a: Kaynaklara Göre Sinop Kentinin Fiziksel Gelişimi”, METU JFA, C: 29: 1, 2012/1, ss. 45-68.
EVLIYA ÇELEBI b. Derviş Mehmed Zilli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Haz. Zekeriya Kurşun-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, C: 2, İstanbul 2006.
EYİCE, Semavi, “Jaubert, Pierre-Amédéee (1779-1847)”, TDV İA, C: 23, ss. 576-578.
GÜLER, İbrahim, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Sinop, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1992.
GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Türkiye’de Gayrimüslimlerin Yönetimi: Osmanlı’dan Cumhuriyete, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2018.
HAMİLTON, William John, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, Printed by William Clowes and Sons, Vol: I, London 1842.
İBN BATTÛTA, İbn Battûta Seyahatnamesi-I, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
JAUBERT, Pierre Amédée, Voyage en Armenie et en Perse, Fait dans Les Anees 1805-1806, Paris 1821.
KALFAOĞLU, Ioannis, Küçük Asya Kıtasının Tarihi Coğrafyası, Çev. ve Yay. Haz. Özge Özgür, Albatros Yayıncılık, İstanbul 2013.
KARPAT, Kemal H., Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics, The University of Wisconsin Press, Wisconsin 1985.
KÖROĞLU, Gülgün - İNANAN, Filiz - GÜNGÖR ALPER, Eda, “Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı 2012 ve 2013 Yılı Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı (02-06 Haziran 2014/Gaziantep) Kitabı, Yay. Haz. Haydar Dönmez, C: 1, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2014, ss. 511-534.
ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), TTK Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2018.
ÖZ, Mehmet, “Sinop”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 37, ss. 252-256.
ÖZCAN, Besim, Sinop Deniz Felaketi-30 Kasım 1853, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2008.
_______, “Bir Baskının Anatomisi: Sinop Faciası”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 2, 2007, ss. 7-18.
ÖZCAN, Selim, Tanzimat Döneminde Sinop Şehri, Sinop Belediyesi Kültür Yayınları, Sinop 2015.
____________, “XIX. Yüzyılın Ortalarında Sinop’taki Gayrimüslimlerin Sosyal ve Ekonomik Yapısı”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S: 30, Güz 2011, ss. 145-172.
ÖZCANOĞLU, Zeynel Zeki, Geçmişin Fotoğraflarıyla Sinop Tarihi-I, Sinop Belediyesi Kültür Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2007.
ÖZTÜRK, Özhan, Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi, Nika Yayınevi, Ankara 2016.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C: III, Milli Eğitim Basımevi, 2. Baskı, İstanbul 1971.
PAUL OF ALEPPO, The Travels of Macarius, Patriarch of Antioch: Part The Ninth: Conclusion of the Travels. Black Sea-Anatolia-Syria, Translated by F. C. Belfour, Vol: II, London 1836.
PASCHKOFF, Lydie, “Sinope (Asie Mineure): Six Mois De Séjour Dans L’antique Capitale De Mithridate Et La Patrie De Diogene”, Le Tour Du Monde: Nouveau Journal Des Voyages, Edt. M. Édourard Charton, Librairie Hachette, Paris 1888, ss. 401-416.
PEKER, Nurettin, İstiklal Savaşı (1918-1923) Resim ve Vesikalarla: İnebolu, Kastamonu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı, Gün Basımevi, İstanbul 1955.
SİNOP, Yurt Ansiklopedisi, C: 9, İstanbul 1982/1983.
SLADE, Sir Adolphus, Müşavir Paşa’nın Kırım Harbi Anıları, Çev. ve Haz. Candan Badem, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
STRABON, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000.
STREUBER, W. T., Sinope, ein Historisch-Antiquarischer Umriss, Basel 1855.
TAŞDEMİRCİ, Ersoy, “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 11, 2001, ss. 13-28.
TEPEYRAN, Ebubekir Hâzım, Hatıralar, 2. Baskı, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul 1998.
TEXIER, Charles, Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, Çev. Ali Suat, C: 3, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları, Ankara 2002.
TOURNEFORT, Joseph Pitton de, Tournefort Seyahatnamesi-Ege Adaları, Çev. Ali Berktay, Edt. Stefanos Yerasimos, Kitap Yayınevi, 4. Baskı, İstanbul 2013.
TURAN, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, TTK Yayınları, Ankara 2014.
ULUS, İsmail, Açıklamalı Sinop Kitabeleri, Sinop Belediyesi Kültür Yayınları, No. 10, İstanbul 2014.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Devrinde Sinop, TTK Yayınları, Ankara 2014.
ÜREKLİ, Fatma; ÜREKLİ, Muzaffer, “Osmanlı-Yunan Savaşı’nda Yardım Kampanyaları ve Toplumsal Dayanışma Üzerine Değerlendirme”, Osmanlı Dönemi Balkanlar’da Kültürel ve Sosyal Hayat, Edt. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Gece Kitaplığı, Ankara 2018, ss. 141-214.
YILMAZ, Özgür “Güney Karadeniz’de Yeni Fransız Politikası: Pascal Fourcade ve Sinop Konsolosluğu (1803-1809)”, Cahiers Balkaniques, Vol: 42, 2014, ss. 223-268.
Çevrimdışı Kaynaklar www.elia.org.gr. (Erşim Tarihi:15.03.2019)