OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN DOĞU KARADENİZ SINIRINDA EMRAZ-I SÂRİYE İLE MÜCADELE: BATUM VE HOPA KARANTİNAHANELERİ

1838 yılında Osmanlı Devleti’nde kurumsal hale getirilen karantina idaresi, kısa sürede taşraya yaygınlaştırılarak geniş bir teşkilat haline getirilmişti. Batum, XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Rus Çarlığı ile Doğu Karadeniz’deki sınır kentlerinden biri olması sebebiyle özel bir öneme sahipti. Abdülmecid döneminde kurulan Batum Karantinahanesi, uzun yıllar Doğu Karadeniz sınırındaki sıhhi kontrolleri sağlamış olmakla birlikte, Berlin Antlaşması’yla Batum’un elden çıkmasıyla Doğu Karadeniz sınırı Hopa’ya kaymıştı. Bu tarihten sonra Lazistan Sancağı’na bağlı Hopa’daki karantinahane daha da kurumsallaşmıştı. Karadeniz kıyılarında kurulan iki büyük tahaffuzhane olan Kavak ve Sinop’un yükünü hafifletmek için yüzyılın sonunda Hopa Karantinahanesi, geçici olarak tahaffuz-haneye de tahvil edilmişti. Bu makalede XIX. yüzyılın sonunda Doğu Karadeniz sınırının salgın hastalık-lardan muhafazasında büyük önem teşkil eden iki kuruluş olan Batum ve Hopa karantinahaneleri incelenecektir. Batum’un elden çıkışı sonrası II. Abdülhamid döneminde Hopa Karantinahanesi’nin nasıl daha iyi işler bir hale getirildiği ve neden geçici de olsa tahaffuzhane haline getirildiği gibi soruların cevapları aranmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Anahtar Sözcükler: Doğu Karadeniz, Batum, Hopa, Karantinahane, Tahaffuzhane

FIGHTING AGAINST THE EPIDEMIC EMRAZ-I SÂRİYE IN THE EASTERN BLACK SEA BORDER AREA: THE BATUM AND HOPA QUARANTINES

The practice of quarantine was among the precautions against the Black Sea Region epidemic in the 19th century. The Ottoman Government established an administration for quarantine, which was institutionalized in 1838. It turned into a large organization and expanded to the provinces in a short time, including Batum, a border town in the Eastern Black Sea with Russia. Batum had a special significance for the Ottoman Empire in the 19th century. Batum Quarantine was imposed during the reign of Sultan Abdülmecid, with compelling sanitary controls in the Eastern Black Sea for many years until the Eastern Black Sea border shifted to Hopa when Batum was lost according to Treaty of Berlin. Henceforth, Hopa Quarantine at the Sanjak of Lazistan was further institutionalized. Towards the end of the century, the Hopa Quarantine was temporarily transformed into a tahaffuzhane to lessen the burden of Kavak and Sinop, two major tahaffuzhanes at the time in the Black Sea coast. This paper sheds light on how the Hopa quarantine was made better in the Sultan Hamid II period than the one previously established before the loss of Batumi and why Hopa quarantine was transformed into a tahaffuzhane.

Keywords:

Black Sea, Batum, Hopa, Quarantine, Sanitary Station,

PDF

___

KAYNAKLAR
1. Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
Babıali Evrak Odası Evrakı
Cevdet Sıhhiye
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı
Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı
İrade Hariciye
İrade Meclis-i Vala
İrade Mesail-i Mühimme
Meclis-i Vala Evrakı
Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı
Yıldız Perakende Umumi Evrakı
2. Kitap ve Makaleler AYAR, Mesut, Osmanlı Devletinde Kolera, İstanbul Örneği (1892-1895), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
BALDRY, John, "The Ottoman Quarantine Station on Kamaran Island 1882-1914", Studies in History of Medicine, V: II., No: 3 (1978), ss. 3-138.
BAY, Abdullah, "Limanı Olan Bir Kasabadan Liman Kentine: Batum Şehri (1830-1905)", Türkiyat Mecmuası, C: 26/1, 2016, ss. 61-80.
BOSTAN, İdris, "Batum", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C: 5, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1992, ss. 210-211.
EAGER, J. M. Eager, The Early History of Quarantine: Origin of Sanitary Measures Directed Against Yellow Fever, Government Printing Office, Washington 1903.
İPEK, Nedim, "Trabzon’da Kolera (1892-1895)", Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, Haz. Mithat Kerim Arslan-Hikmet Öksüz, Trabzon Valiliği, Trabzon 2002, ss. 399-411.
ROBARTS, Andrew, A Plague on Both Houses?: Population Movements and The Spread of Disease Across The Ottoman-Russian Black Sea Frontier 1763-1830s [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Georgetown University, Washington 2010.
SARI, Mustafa, Türkiye Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
SARIYILDIZ, Gülden, "Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri", Belleten, C: LVIII, S: 222, 1994, ss. 329-376.
YALÇINKAYA, Mehmed Alaaddin, “Fransız Epidemiyolog Antoine Fauvel’ye Göre 1848’da Karadeniz Karantinaları”, Karadeniz İncelemeleri, S: 26, 2019, ss. 439-460.
YAŞAYANLAR, İsmail, Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914), Uludağ Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bursa 2015.
____, "Hicaz Yolunda Kolera: Rusya Müslümanlarının Kullandığı Karadeniz Hac Yolu ve Koleranın Yayılımına Etkisi", Avrasya İncelemeleri Dergisi, C: 2, S: IV, 2015, ss. 178-203.
____, "Avusturya-Macaristan’da Zuhur Eden Kolera Salgınlarının Osmanlı Coğrafyasına Etkileri (1865-1894) [Basılmamış Tebliğ], Osmanlı-Macaristan-Habsburg İlişkileri ve Kanuni Sultan Süleyman Sempozyumu, 23-27 Kasım 2016, Budapeşte/ Macaristan.
____, "Osmanlı Döneminde Uygulanan Deniz Karantinasına İlişkin Bazı Bilgiler", Âb-ı Hayât’ı Aramak Gönül Tekin’e Armağan, Haz. Ozan Kolbaş-Orçun Üçer, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018, ss. 737-761.
____, “Bir Kurum Olarak Pulathane Karantinahânesi”, Uluslararası Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu Bildirileri, C: I, Haz. Kemal Üçüncü, Trabzon 2019, ss. 483-488.
YILDIRIM, Nuran, "İstanbul Boğazı’nda Karantina Uygulamaları", Yeni Deniz Mecmuası, S: 1, 2016, ss. 54-57. ____, "Karantina", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C: 4, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, ss. 459-461.
YILMAZ, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, Libra Yayıncılık, İstanbul 2014.
____, “Fransız Epidemiyolog Antoine Fauvel’in Osmanlı Devleti’ndeki Çalışmaları (1847-1867), Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu, Ed. Mehmet Fatih Gökçek, Gümüşhane Üniversitesi, Ankara 2014, ss. 190-206.
____, “Veba, Kolera ve Salgınlar: Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları (1804-1895), Mavi Atlas, C: V, S: 1, 2017, ss. 172-200.