207108

KLASİK KAYNAKLARDA MENKÛL İBN ABBÂS’A ATFEDİLEN BAZI TARİKLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (TEFSİR İLMİ BAĞLAMINDA)

Hz. Peygamber’in (sav) vefatının ardından çeşitli sebeplerle Kur’ân’ın akla uygun ve doğru bir şekilde yorumlanmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu hususta kendilerine ilk müracaat edilen kişiler, ilimde temayüz etmiş sahâbîler olmuşlardır. İbn Abbâs, ilmî kişiliğiyle öne çıkmış bu şahsiyetlerden birisidir ve muksirûn’dan biri olarak değerlendirilen sahâbîlerdendir. İlminin artırılması için Hz. Peygamber’in (sav) duasına mazhar olmuştur. O, aynı zamanda tefsir ekolünün kurucusu kabul edilir. Bütün bunların doğal bir sonucu olarak İbn Abbâs’tan gelen çok sayıda rivâyet, başta tefsir kitapları olmak üzere değişik birçok kaynakta farklı tariklerle yerini almıştır. İbn Abbâs’a atfedilen bu nakillerin tarikleri, sağlamlık bakımından farklılık göstermektedir. Dolayısıyla İbn Abbas’a (ra) nispet edilen bu nakillerin güvenilirliklerini bilmenin yolu, metin kritiğini göz ardı etmeksizin bu nakillere ait tariklerin cerh ve ta’dil açısından incelenmesinden geçmektedir. Cerh ve ta’dil âlimleri, İbn Abbâs’tan gelen çok sayıdaki tefsirle ilgili rivâyetlerin senedlerinin sağlamlık derecesini belirlemede büyük çaba harcamış ve kanaatlerini açıklamışlardır. Bu bağlamda İbn Abbâs’tan gelen tefsir tariklerini başlıca dokuz maddede tasnif etmek mümkündür. Bu tarikler arasından yaptığımız isnad değerlendirmeleri ve kaynak kritikleri açısından Ebû Sâlih tarikinin en sağlam tarik, buna mukabil Muhammed b. Sâib el-Kelbî tarikinin ise en zayıf tarik olduğu öne çıkmıştır. Ayrıca bu çalışmada İbn Abbâs’a nispet edilen tarikler özellikle tefsir ilmi kaynaklarında yer alması açısından değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bunlara ilaveten söz konusu tariklerin değerlendirilmesi, klasik tefsir kaynaklarının kritiği açısından alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Tefsir, İbn Abbâs, Müfessir, Tarik

AN EVALUATION ON SOME WAYS COMMENTATED IN THE CLASSICAL RESOURCES AND ATTRIBUTED TO IBN ABBAS (IN THE CONTEXT OF COMMENTARY)

After the death of the Prophet (pbuh), there was a need for a reasonable and accurate interpretation of the Qur'an for various reasons. In this regard, the first people to consult have been the companions who are prominent in knowledge. Abdullah Ibn Abbâs is one of these leading figures in knowledge and one of the companions evaluated as muksirun. In order to increase his knowledge, he was granted the Prophet (pbuh)'s prayer. He is considered as the founder of Mecca commentary ecole. As a natural consequence of all of this, a great number of narrations from Ibn Abbas have taken place in many different sources especially in the commentary books and have been transmitted in different ways. The ways of these narrations based on Ibn Abbas differ in terms of accurateness. Therefore, the way to know how reliable these narrations attributed to Ibn Abbas is to examine the ways of these narrations in terms of accurateness without ignoring the textual criticism. The scholars of Al-Jarh (Criticism) and Al-Ta'dil (Praise) have made great efforts in determining the degree of accurateness of many ways of commentary narrated from Ibn Abbas and explained their opinions. In this context, it is possible to classify the ways of commentary narrated from Ibn Abbas in nine main articles. Among these ways; in terms of sanad (narrator) evaluations and resource criticisms we made, Ebû Sâlih way stands out as the most accurate, Muhammad b. Sâib al-Kelbi way, on the other hand, stands out as the weakest. Also, in this study, the ways attributed to Ibn Abbas are evaluated especially in terms of being included in commentary (tafsir) science sources. In addition, it is thought that the evaluation of these ways (tariqs) will contribute to the field in terms of the criticism of classical commentary (tafsir) sources.

Keywords:

Quran, Commentary, Ibn Abbas, Commentator, Way,

PDF

___

Abbâs el-Kummi, el-Künye ve’l-Elkâb, Tahran: Mektebetü Sadr, 1398.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî, Müsned’ül-İmâmi Ahmed b. Hanbel, thk. Şuayb Arnaut, Âdil Mürşit, Beyrut: Müessetü’Risâle, 2001.
Ahmed Muhammed Şâkir, el-Bâisu’l-hasîs şerhu ihtisâri ulûmi’l-hadîs, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
Babai, Aliekber, ”Sahabi Bir Müfessir Olarak İbn Abbâs ve Onun Tefsirdeki Konumu”, Misbah İslami Düşünce ve Araştırma Dergisi 2:6 (2014): 172.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b. el-Müğîre el-Cu’fî, Sahihu’l-buhârî (el-Câmiu’s-sahîh), Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2006.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b. el-Müğîre el-Cu’fî, et-Târîhu’l-kebîr, thk. Hâşim en-Nedvî vd., Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 2009.
Cerrahoğlu, İsmail, Kuran Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Âmiller, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1968.
Cerrahoğlu, İsmail, “Ali b. Ebû Talha’nın Tefsir Sahifesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (1969): 56-58.
Cerrahoğlu, İsmail, “Abdullah İbn Abbas ve Tefsir İlmindeki Yeri”, DİB Dînî, İlmî, Edebî, Meslekî Aylık Dergi 11:2 (1972): 82.
Çakan, İsmail L., Muhammed Eroğlu, “Abdullah b. Abbas”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1998-2013, 1: 76-79.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el Endelüsî, el-Bahru’l-muhît, thk. Âdil Ehmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvad, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
Eroğlu, Muhammed, “Dahhâk b. Müzâhim”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), (İstanbul: TDV Yay., 1998-2013), 8: 410.
Fayda, Mustafa, “İbn İshâk”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), (İstanbul: TDV Yay., 1998-2013), 20: 94.
Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Kitâbü’l-kader, thk. Abdullah b. Hamd el-Mansûr, Riyad: Edvâu’s-Selef, 1997.
Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Kitâbü’s-sıyâm Kitâbü’s-sıyâm ve meahü fevâid, thk. Abdülvekîl en-Nedvî, Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1992.
Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Ahkâmu’l-îdeyn, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1986.
Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Delâilü’n-nübüvve, thk. Muhyiddîn Sâmî Kilâb, Mekke: eş-Şebeketü’l-Alukah, ty.
Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Fedâilü’l-Kur’ân, thk. Yûsuf Osmân Fazlullâh Cibrîl, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Sıfatü’n-nifâk ve zemmü’l-münâfikîn, thk. Abdürrakîb b. Ali, Beyrut: Dâru İbn-i Zeydûn, 1990.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh, el-Müstedrek ala’s-sahîhayn, thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Hatîbu’l-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit, Târîhu medîneti’s-selâm (Târîhu Bağdâd), thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2011.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, Takyîdü’l-ilm, thk. Sa’d Abdü’l-Gaffâr Alî, Kahire: Dâru’l-İstikâme, 2008.
Hazrecî, Safiyyüddîn Ahmed b. Abdullah, Hülâsatü tezhîb tezhîbi’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, Mısır: Matbaatü’l-Kübrâ, 1301.
Humeydî, Abdülazîz b. Abdullah, Tefsîru İbn-i Abbâs ve merviyyâtühü fi’t-tefsîr min kütübi’s-sünne, Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 2008.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh el-Cürcânî, el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl, thk. Âdil Ahmed Abdü’l-mevcûd, Ali Muhammed Muavvad, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî, el-Muharrerü’l-vecîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, el-Cerh ve’t-ta’dîl, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1953.
İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib, Riyad: Mektebetü Nezar Mustafa el-Bâz, 1997.
İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, Mukaddime fî usûli’t-tefsîr, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1994.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Tehzîbü’t-tehzîb, Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1994.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, thk. ve ta’lîk: Adil Ahmed Abdü’l-mevcûd, Ali Muhammed Muavvad, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Tabakâtü’l-müdellisîn, thk. Âsım b. Abdullâh el-Karyûtî, Umman: Mektebetü’l-Menâr, 1983.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Takrîbu’t-tehzîb, thk. Ebu’l-Esbâl Sağîr Ahmed Şâgif el-Pâkistânî, Pakistan: Dâru’l-Âsıme, ty.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Lisânü’l-mîzân, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâʾu ebnâʾi’z-zamân, thk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1977.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî, Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn, thk. Hamdî Abdü’l-mecîd es-Selefî, Riyad: Dâru’s-Samîî’, 2000.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâil, el-Bidâye ve’n-nihâye, Beyrut: Mektebü’l-Meârif, 1991.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail, Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiye, 1998.
İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Menî’ ez-Zührî, Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, Kahire; Mektebü’l-Hancı, 2001.
İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali, Sıfatü’s-safve, thk. Mahmud Fâhûrî, thrc. Muhammed Revvâs Kalacî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1985.
İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhim en-Nîsâbûrî, Kitâbü tefsîri’l-Kur’ân, thk. Sa’d b. Muhammed es-Sa’d, Riyad: Dârü’l-Meâsir, 2002.
İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah, Hılyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ, Kahire: Dâru’l-Fikr, 1996.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf, Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Bessâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1992.
Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Mu’cemu garîbi’l-Kur’ân, Mukaddime, Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1950.
en-Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdilberr, Câmiu beyâni’l-ilm ve fadlih, thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Suûdi Arabistan: Dârü İbni’l-Cevzî, 1994.
Özek, Ali,”Dirâyet Müfessiri İbn Abbâs”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986): 68.
Râgıb el-Isfahânî, Ebü’l-Kâsım, Mukaddimetü câmii’t-tefâsîr, thk. Ahmed Hasan Ferhât, Kuveyt: Dâru’d-Da’ve, 1984.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî eş-Şâfiî, el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân (Tefsîru’s-Saʿlebî), thk. Ebû Muhammed b. Âşûr, Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
Sezgin, Fuad, Târihu’t-türâsi’l-arabî, çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî, Riyad: İdâretü’s-Sekâfe ve’n-Neşr bi’l-Câmia, 1991.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrut: Müessetü’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-nevevî, thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Riyad: Mektebetu’l-Kevser, 1415.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-kebîr, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, Kitâbü’d-du’â, thk. Muhammed Saîd b. Muhammed Hasen el-Buhârî, Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1978.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vil-i âyi’l-kur’ân, thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî. Kahire: Dâru hicr, 200.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-rüsül ve’l-mülûk), thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, (Kahire: Dâru’l-Meârif bi-Mısr, 1967.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Tehzîbü’l-âsâr ve tafsîlü’s-sâbit an Rasûlillâhi sallallâhü ‘aleyhi ve sellem mine’l-ahbâr (Müsnedü Abdillâh b. Abbâs), thrc. Mahmûd Muhammed Şâkir, Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1982.
Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-, el-Câmiu’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Dâru’l Garbi’l-İslâmî, 1996.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Alî b. Ahmed b. Muhammed, et-Tefsîru’l-basît, thk. Muhammed b. Sâlih b. Abdillah el-Fevzân, Riyad: Matbaatu Vizâreti’t-Ta’lîmi’l-Âlî, 2009.
Yâkût el-Hamevî er-Rûmî, Mu’cemu’l-udebâ, thk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
Yatkın, Nihat, “Abdullah İbn Abbâs ve Rivâyet Bağlamında Hz. Peygamber’le İlişkisi”, İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe-II (Sahâbe ve Rivâyet İlimleri) Tebliğ ve Müzakereler, Sakarya Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Sakarya, Nisan 25-26, 2006, 389-420.
Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Kahire: Mektebtü Vehbe, 1976.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz et-Türkmânî eş-Şâfii, Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1963.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz et-Türkmânî eş-Şâfii, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, Lübnan: Beytü’l-Efkâri’d-Düvelî, 2004.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz et-Türkmânî eş-Şâfii, Tezkiretü’l-huffâz, thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî, Hindistan: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1958.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz et-Türkmânî eş-Şâfii, el-Muğnî fi’d-du’afâ, thk. Nuerddîn İtr,, Katar: İdâretü İhyâ’it-Türâsi’l-İslâmî, 2009.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh, el-Burhan fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Kahire: Dârü’t-Türâs, 1984.
Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî, ty.