KEMÂLEDDİN ENBÂRÎ’YE GÖRE NÜBÜVVETİN İMKÂNI

İslam düşünce tarihinde nübüvvetin imkânını temellendirmek en önemli faaliyet alanlarından birini teşkil etmektedir. Bu mesele doğrudan nübüvvet hakkında yazılan eserlerde ele alındığı gibi, ilgili başlık altında müstakil kelam çalışmalarında da incelenmiştir. Bâkıllânî ve Şehristânî gibi kelamcılar dışında konuyla ilgili fikir beyan eden zatlardan biri de Kemâleddin Enbâri olmuştur. Müellif, ulûhiyet konusunda İslam’a aykırı çeşitli anlayışları eleştirdikten sonra nübüvvet meselesinde önce onun imkân ve gerekliliğini bir ön kabul olarak ortaya koymuş, peşi sıra aklın yeterliliği ve mucizelerle ilgili oluşturdukları şüpheler üzerinden onu reddeden Berâhime’nin itirazlarını incelemiştir. Nübüvvet makamının imkânını ilahi kudret; gerekliliğini aklın yetersizliği üzerinden izah etmiş, bu iki kaynak arasında çatışma olmayacağına vurgu yapmış ve genel mahiyette aklın risalet müessesesine olan ihtiyacına dikkat çekmiştir. Bu noktada Berahime’nin nübüvvet ile ilgili on altı şüphesine yer veren müellif, onları titizlikle incelemiş, objektif bir şekilde aktardığı bu itirazlara, konu dışına sapmadan bir karşılık vermiştir. Burada aklın çirkin gördüğü iddia edilen kimi şer‛î uygulama veya yasakların öyle olmadığına dönük açıklamalar yaptığı gibi, mucizenin oluşumu ve ilgili zata tahsisine dair ileri sürülen çekincelere de cevaplar vermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, nübüvvet, mucize, Berâhime, Kemâleddin Enbârî

THE POSSIBILITY OF PROPHETHOOD ACCORDING TO KAMÂL AL-DÎN ANBÂRÎ

In the history of Islamic thought, basing the possibility of propethood constitutes one of the most important areas of activity. This issue is directly addressed in the works written about propethood, as well as examined in the independent Kalam works under the related title. Apart from theologians such as Baqıllânî and Shahrastani, one of the people who expressed their opinion on the subject was Kemaluddin al-Anbari. The author, after criticizing various concepts contrary to Islam in the subject of divinity, put in the matter of prophethood its opportunity and necessity first as a pre-acceptance, then examined the objections of Barâhima, who rejected prophethood through the sufficiency of reason and the doubts they have formed regarding miracles. He explained the possibility of the prophethood, by divine power; its necessity through lack of reason, emphasized that there will be no conflict between these two sources and drew attention to the need of reason for the institution of prophethood in general. At this point, the author, who gave Barâhima’s sixteen suspicions about prophethood, studied them meticulously, and responded to these objections objectively, without deviating from the subject. As the author has makes statements here that some religious practices or prohibitions that are claimed to be ugly are not so and has responded to the doubts alleged about the formation of the miracle and the allocation of the related person.

Keywords:

Kalam, prophethood, miracle, Barâhima, Kamâl al-Dîn Anbârî,

PDF

___

Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfeddin. Gâyetü'l-meram fî ilmi'l-kelam. Thk. Hasan Mahmûd Abdüllatif. Kahire: Vizaretü'l-Evkaf, 1971.
Bâgcıvân, Seyyid Hüseyin. “Mukaddime”, ed-Dâî ile'l-İslâm. Thk. Seyyid Hüseyin Bâgcıvân. 5-107. Beyrut: Dârü'l-Beşairi'l-İslâmiyye, 1988.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir. el-Fark beyne'l-fırak ve beyânü'l-fırkati'n-naciye min-hum. Thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Mektebetü İbn Sina, ts.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir. Usulü'd-din. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
Bahît, Mustafa Ahmed Abdülalim. Eserü’l-akîde ve ilmi’l-kelam fi’n-nahvi’l-Arabî. Kahire: Darü’l-Besair, 1433/2012.
Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. Kitâbu’t-Temhîd. Thk. Richard Yusuf Mekarisi Yesui. Beyrut: Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
Bedevî, Abdurrahman, Min tarihi’l-ilhâd fi’l-İslâm. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirasat ve’n-Neşr, 1980.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Thk. Abdurrahman Umeyre. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik. Kitâbü'l-İrşad ilâ kavâtıi’l-edilleti fi usûli’l-i’tikad. Thk. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdülmünim Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. ed-Dâî ile'l-İslâm. Thk. Seyyid Hüseyin Bâgcıvân. Beyrut: Dârü'l-Beşairi'l-İslâmiyye, 1988.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. el-İgrab fi cedeli’l-i’rab. Thk. Said el-Efganî. 2. Baskı. Beyrut: Dârul-Fikr, 1391/1971.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. el-İnsaf fî mesaili'l-hılaf beyne'n-nahviyyin: el-Basriyyin ve’l-Kufiyyin. 2 Cilt. Y.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Lüma’ü’l-edille fi usuli’n-nahv. Thk. Said el-Efganî. 2. Baskı. Beyrut: Dârul-Fikr, 1391/1971.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Nüzhetü'l-elibba fî tabakati'l-üdeba. Thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1418/1998.
Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed. el-İktisad fi'l-i'tikad. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403/1983.
İbn Hallikân, Ebu'l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu'l-a'yân ve enbâu ebnâi'z-zemân. Thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1972.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali. el-Fasl fi'l-milel ve'l-ehva ve'n-nihal. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Selami’l-Alemiyye, ts.
İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi'l-müluk ve'l-ümem. Thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata-Mustafa Abdülkadir Ata; müracaa Nuaym Zerzevir. 17 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1415/1995.
İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Telbîsü İblîs. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. “el-Müsâyere”. el-Müsâmere şerhü’l-Müsâyere fi’l-akaidi’l-münciye fi’l-âhire. Thk. Kemaleddin Kârî-İzzuddîn Ma’mîş. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1425/2005.
İbnü’l-Kıftî, Ebü'l-Hasan Cemaleddin Ali b. Yusuf b. İbrâhim. İnbâhü'r-ruvât ala enbâhi'n-nühât. Thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, 1986.
Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar. Kitâbu’l-Mevâkıf. Thk. Abdurrahman Umeyre. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbâr. Şerhu usûli’l-hamse. Thk. Abdülkerim Osman. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitab, 2009.
Kestelî, Muslihuddîn Mustafa b. Muhammed. Hâşiyetü’l-Kestelî ala Şerhi'l-Akâid. İstanbul: Salâh Bilici Kitâbevi, 1966.
Kılıç, Hulûsi. “Enbârî, Kemâleddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 172-173. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Koloğlu, Orhan Şener. “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004): 159-194.
Kutluer, İlhan. “İbnü’r-Râvendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 179-184. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü't-Tevhid. Thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru Sâdır, İstanbul: Mektebetü’l-İrşad, ts.
Pezdevî, Ebü'l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Usulü'd-din. Thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1424/2003.
Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin. el-Erbaîn fî usûli’d-dîn. Thk. ve tlk. Ahmed Hicâz es-Sekkâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Bugyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. Thk. Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahîm. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu İsa el-Babî el-Halebî, 1384/1965.
Sübkî, Ebû Nasr Taceddin İbnü's-Sübkî Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi. Tabakatü'ş-Şafiiyyeti'l-kübra. Thk. Mahmûd Muhammed Tanahi-Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 1383/1964.
Şehristânî, Ebü'l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. Kitâbü Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm. Tsh. Alfred Guillaume. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1430/2009.
Şehristânî, Ebü'l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve'n-nihal. Thk. Ali Mühenna-Ali Hasan Faûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
Tümer, Günay. “Brahmanizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 329-333. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Yâfiî, Afifüddin Abdullah b. Es'ad b. Ali el-Yemani. Mir'atü'l-cenan ve ibretü'l-yakzan fî ma'rifeti havadisi'z-zaman. Thk. Halil Mansur. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Enbârî, Kemâleddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 173-174. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Yemânî, Abdulbâkî b. Abdilmecîd. İşâratu’t-ta‘yîn fî terâcimi’n-nuhât ve’l-luğaviyyîn. Thk. Abdulmecîd Diyâb. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-İslâmiyye, 1406/1986), 185.
Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaut-Hüseyin el-Esed. 29 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1404/1984.