KALENDERÎ BİR SÛFÎ OLARAK BABA TÂHİRÊ URYÂN

11. yüzyılın önde gelen mutasavvıflarından biri olan Baba Tahirê Uryan (ö. 447/1055[?]), gerek fikirleriyle gerekse amelî yaşamıyla farklı bir tasavvufî eğilim sergilemiştir. O, bazen önemli bir İslam mutasavvıfı; bazen giyimi ve yaşam tarzı ile kendini değersiz olarak topluma sunan ve bunu bir yaşam felsefesi haline getiren Kalenderilerî düşünce akımının öncüsü, bazen de Şia eksenli heteredoks bir mezhep olarak kabul edilen Yarsaniliğin mukaddes bir ermişi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu şekildeki çok yönlülüğü ile öne çıkan Baba Tahir’in her şeyden önce kendisinden sonra bir tasavvufî ekol olarak sistemleşen Kalenderiliğin önemli bir temsilcisi hatta fikir babası olduğu kanaatini taşıyoruz. Buradan hareketle biz bu çalışmamızda bu iddiamızı Baba Tahir Uryan’ın eserlerinden ve yaşamıyla ilgili malumatlardan yola çıkarak ispatlamaya çalıştık. Bu temellendirmeyi yaparken bilhassa sosyal bilimlerin ve felsefî ilimlerin temel yöntemleri olan anlama, yorumlama, mukayese etme ve değerlendirmeye dayalı bir metot izledik.

Anahtar Kelimeler:

Baba Tahir Uryan, Kalenderilik, Melâmîyye, Tasavvuf

PDF

___

Azamat, Nihat, “Kalenderiyye”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 2001, XXIV, ss. 253-256. Baba Tahirê Uryan, Dubeytî, Sabah Kara (haz.), Nûbihar yayınları, İstanbul 2010. ___Kelimâtu’l-Qisâr,(Şerh-i Ehvâl-i Âsâr û Dûbeytîhâ-yi Bâbâ Tâhir-i ‘Uryân içinde) Cevâd Maksûd (haz), İntişârât-i Encuman-i Âsâr-i Millî, Tahran 1354 (hş.). Cebelioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi yayınları, İstanbul 2004. Çağrıcı, Mustafa, “Kanaat”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 2001, XXIV, ss. 289-290. Demirli, Ekrem, “Vahdet-i Vücûd”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 2012, IVII, ss. 431-435. Ertuğrul, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, Mustafa Kara (haz.), İnsan yayınları, İstanbul 2008. Fârisî, Hatîb-i, Sîret-i Cemâleddîn-i Savî, (Kalendernâme-i Hatîb-i Fârisî yâ Sîret-i Cemâleddîn-i Savî içinde), Hamîd Zerrînkûb (tas.), İntişârât-i Tûs, Tahran 1362 (hş.). Gülten, Sadullah, “Tahrir Defterlerine Göre Anadolu’da Kalenderîler ve Haydarîler”, Tarih Araştırmaları dergisi, c. 31, sayı. 52, ss. 37-38. Kanar, Mehmet, Farsça-Türkçe Sözlük, Say yayınları, İstanbul 2010. Kedkenî, Muhammed Rıza Şefî‘î, Kalenderiyye der Târih, İntişârât-i Sohen, Tahran 1387 (hş.). Meksûd, Cevâd, Şerh-i Ahvâl û Âsâr û Dûbeytîhâ-yi Bâbâ Tâhir-i ‘Uryân, İntişârât-i Encuman-i Âsâr-i Millî, Tahran 1376 (hş.). Mîr ‘Abdînî, Ebû Tâlib, Mihrân Efşârî, Âyîne-yi Kalenderî Muştemil ber Çehar Risale, İntişârat-i Ferevân, Tahran 1374 (hş.). Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfilik Kalenderîler, Timaş yayınları, İstanbul 2017. Recebzâde, Şehrâm, Terânehâ-yi Bâbâ Tâhir, İntişârât-i Kadyânî, Tahran 1374 (hş.). Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı yayınları, İstanbul 2016. ____ “Baba”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 1991, IV, ss. 365-366. ____“Sefer”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 2009, XXXVI, ss. 298-299. Yıldırım, Kadri, Baba Tahirê Uryan Hayatı, Görüşleri, Divanı, Avesta yayınları, İstanbul 2013. Yazıcı, Tahsin, “Baba Tahir-i Uryan,” DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 1991, IV, ss. 370-371.