İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ

Fırak kitaplarında İbâdiyye Mezhebi, Hâricîlerin günümüzdeki bir kolu olarak tanıtılmaktadır. Günümüz İbâdîleri kendilerini mutedil bir fırka olarak gördükleri için bu görüşe katılmamaktadırlar. Kurucusu Abdullah b. İbâd olarak bilinen İbâdîye Mezhebi’nin günümüzde Mısır hariç Afrika’nın Akdeniz sahilinde bulunan ülkeler ile Umân ve diğer bazı Afrika ülkelerinde mensupları bulunmaktadır. Çağdaş İbâdî âlimlerinden biri olan İbn Humeyd es-Sâlimî aynı zamanda İbâdiyye’nin en önemli kelamcılarından birisi olarak kabul edilmektedir. Onun akaid ve kelâm alanındaki eserlerinin tahlil edilmesi İbâdîlerin İslam düşünce sistemindeki özellikle akaid ve kelâmdaki yerinin belirlenmesinde önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu vesileyle İbâdiyye’nin Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile ile buluştuğu ve bahsi geçen ekollerden ayrı düştüğü görüşleri tespit edilmiş olunacaktır. Biz bu makalemizde es-Sâlimî’nin kelâm alanındaki en önemli eserleri olan Behcetü’l-Envâr, Envâri’l-Ukûl ve bu eserin şerhi sayılan “Meşâriku’l-Envâri’l-Ukûl” adlı eserleri çerçevesinde İbâdiyye’nin kelâmî görüşlerini ele alıp tahlilini yapacağız.

Anahtar Kelimeler:

İbâdiyye, İmam Sâlimî, Ummân, Kelâm ve Akaid

THEOLOGICAL VIEWS OF IBN HUMEYD AL-SALIMÎ, ONE OF THE IBADIAN SCHOLARS

In the Farak books, the Ibadiyya sect was introduced as a branch of the Hâricîs. Today's Ibadis do not agree with this view by seeing themselves as a moderate group. Founder Abdullah b. The Ibâdîye sect, known as Ibad, nowadays has members on the Mediterranean coast of Africa except Egypt, and Uman and some other African countries. Humeyd al-Sâlimî, one of the contemporary scholars, is also considered to be one of the most important theologians of this denomination. The analysis of his works in the field of Aqaid and theological, will make an important contribution to the determination of the position of the Ibadi in the Islamic thought system, especially in the Akaid and the Kalam. On this occasion, the views of the Ibadi meet with Ahl al-Sunnah and Mu’tazila will be determined. In this article, we will examine the most important works of al-Sâlimî in the domain of kalam, Behcetü'l-Envâr, Envâri'l-Ukûl and the works of Meşâriku'l-Envâri'l-Ukûl which are considered as annotations of this work.

Keywords:

Ibadi, Imam Salımi, Oman, Kalam ve Akaid,

PDF

___

Akdemir Furat. “Kur’an Bağlamında Peygamberlerin Sıfatları” Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/1 (2018): 51-84.Aktepe, Orhan. “Mutezile ve Ehl-i Sünnet’e Göre Va‘d ve Va‘îd İlkesi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 9/1, (2011): 157‐178.Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir. el-Fark Beyne’l-firâk ve beyânu’l-firkati’n-nâciye minhum. Beyrût: Menşurâti’l-Dâri’l-Âfâki’l-Cedîd, 1982.Bakan, Tevhit. “İbâdîler ve Hadis”, Ekev Akademi Dergisi, 20, (2004): 221-240.Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. Temhîdü’l-Evâil ve Telhîsü’d-Delâil, thk. İmadüddin Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1987.Bâkıllânî, Ebu Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Temhîd fî reddi ale’lmülhideti ve’l-mu‘atılati ve’r-rafîzeti ve’l-havârici ve’l-Mu‘tezile, thk. Mahmut Muhammed Hudayrî, Kahire: Dârû’l-Fikri’l-Arabî, 1947.Bedir, Murteza. “İslam Düşünce Geleneğinde Naklî İlim Kavramı ve İbn Haldûn”, İslam Araştırmalar Dergisi 15, (2006): 5-11.el-Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Ebu’l-Meâli Abdulmelik. Kitabu’l-İrşâd ilâ Kavâtıi’l-edilleti fî Usûli’l-İ’tikâd, Beyrut, 1992.Eş‘arî, Ebü’l-Hasan (1994). El-İbâne an Usûli’d-Diyâne. Nşr. A. Sabbağ. Beyrut.Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlatu’l-İslâmiyyîn, Nşr. Helmut Ritter, Weisbaden, 1980.Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Ali b. İsmail. Kitabu’l-Luma’ fi’r-Reddi Alâ Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’, thk. Hammude Gurabe, Kahire, Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Turâs, trs.eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal, Nşr. M. F. Muhammed, Beyrut, trs.Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbaziyye” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19:256-261, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1972.Gazâlî, Ebu Hamid. Tehafütü’l-Felasife, (nşr. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu), İstanbul, Klasik Yay., 2005.Gölcük, Şerafettin, Toprak, Süleyman. Kelâm, Konya: Tekin Kitapevi, 2014.Ğabbâş Hüseyin Ubeyd Ğânim. Ummân, Beyrut: Dâru’l-Cedîd, 1997.Hacerî, Ali b. Muhammed b. Âmir. el-İbâdiyye ve Menheciyetu’l-Bahsi İnde’l-Müerrihîn ve Eshâbi’l-Mekâlât, Ummân: Metâbiu’n-Nehda, 1420/1999.Harpûtî, Abdullatif. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslam (Kelâm İlmine Giriş), haz. Fikret Karaman, İstanbul, Çelik Yayınevi, 2016.Hizmetli, Sabri. “İbâdilik’de Velâyet ve Berâet İnancı” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26 (1983): 181-204.İbn Hazm, el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehva' ve'n-Nihal, II, (Mısır, 1317), 112.İbn Rüşd. Felsefe-Din İlişkileri-Faslu’l-makâl el-Keşf an minhâci’l-edille- Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları,1985.Kâbîl, Abdulhayy Muhammed. el-İbâdiyye ve Ârâuhumu’l-Kelâmiyye, İskenderiyye: Dâru’l-Vefâ li’d-Dünya et-Tebâatu ve’n-Neşru, 2015.Kâdî Abdulcebbâr, Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-Usulu’l-Hamse, Mısır, 2008.Mavil, Kılıç Aslan. “Bir Mu‘tezile-Mâtürîdiyye Tartışması-Rü’yetullah-”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/2 (Ekim 2014), 449-478.Mert, Muhit. “Klasik Bir Kelam Problemi Olarak Rızık Kavramının Tanımları ve Bu Tanımların İçerdiği Problemler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46/1, (Ankara 2005): 1-19.Meskarî, Nasır b Matar b. Saîd. El-İbâdiyye fî Meydâni’l-Hakk, Ummân: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1420/1999.Muhammed Sâlih Nâsır. Mekânetu’l-İbâdiyye fi’l-Hadârati’l-İslâmiyye, Ummân: Mektebetü’l-İstikâme, 1413/1992.Özarslan, Selim. “Allah’ın Görülebilmesi/Rü’yetullah Sorunu ve Dirilişle İlişkisi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/1 (Ocak 2001): 275-294.Özdemir, Metin. “Mutezile’nin Nübüvvet Müdafaası” Kelâm Araştırmaları, 5/1, (2007): 47-64.Özler, Mevlüt “İlâhî İsim ve Sıfatları Tespitte Yöntem” Ekev Akademi Dergisi, 1 (Kasım 1997): 65-79.Sâlimî, el-İmam Ebî Muhammed Abdullah b. Humeyd. Meşâriku’l-Envâri’l-Ukûl, tsh. Ahmed b. Hemd el-Heleylî, thk. Doktor Abdurrahman Umeyra, Beyrut: 1 ve 2. Cilt, Dâru’l-Cîl, 1409/1989.Sâlimî, Nuru’d-dîn Abdullah b. Humeyd. Behcetü’l-Envâr, tahk. Ali b. Saîd b. Mesûd el-Ğâfirî, ty, b.y.,Sâlimî, Nuru’d-dîn Abdullah b. Humeyd. Meâricu’l-Âmâli alâ Medârici’l-Kemâl binazmi Muhtasari’l-Hisâl, Bediyye/Ummân: Mektebetü’l-İmam es-Sâlimî, 2010.Semâilî, Eş-Şeyh Allâmetu Sâlim b. Hemmûd b. Şâmis es-Seyyâbî. Esdaku’l-Menâhic fî Temyizi’l-İbâdiyye Mine’l-Havâric, tahk. Seyyide İsmâil Kâşif, Kahire: Câmiatu Ayni’ş-Şems, 1979. Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18: 304-309, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’an”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15: 371-375 Ankara:TDV Yayınları, 1997. Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35:311-314 İstanbul: TDV Yayınları, 2008.Yurdagür, Metin. “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I (1983): 249-264.