HADİSLERDE ASABİYETİN REDDİ VE BİRLİKTE YAŞAMA AHLAKI -Cahiliye Asabiyetinden İslam Toplumuna Doğru-

Hz. Peygamber (sav) sünnetinin toplumun farklı katmanlarını nasıl birleştirdiğini anlayabilmek için cahiliye toplumunun genel özelliklerini bilmek gerekmektedir. Cahiliye toplumunda kavmiyet merkezli bir bakış açısı hâkim olmuş, asil, gücü elinde bulunduran ve iktidar sahibi kimseler çoğu zaman baskın olmuştur. Adil ve ahlaklı bir toplum inşa etme, başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere hadislerde de özellikle vurgulanmıştır. Bu sebeple Hz. Peygamber (sav) cinsiyetçi ve hiyerarşik bir toplum özelliğini gösteren cahiliye zihniyeti ile her fırsatta mücadele etmiştir. Hz. Peygamber, herhangi bir kavme mensup olmanın bizatihi bir değer ifade etmediğini, asıl kıymetin kişinin ortaya koyduğu iman, pratik ve ahlak ile ilişkili olduğunun altını çizmiştir. Bu çalışmada yöntem olarak önce Kur’an’daki ilgili ayetler tespit edilmiş, daha sonra hadis kaynakları taranmıştır. Tespit edilen hadisler, konularına göre tasnif edildikten sonra konu ile ilgili telif edilen klasik ve modern kaynaklara müracaat edilmiştir. Bu çerçevede incelediğimiz konu başlıkları ise şöyledir: Cahiliye döneminde toplumsal yapı, iman kardeşliği bağlamında üst kimlik inşası, nesebin değil amelin bir kıstas olması, insan onurunun muhafaza edilmesi, katı hiyerarşik sınıflaşmanın reddedilmesi, ahlak, erdem ve adalet temelli bir toplumun inşası. Bu çalışma ile cahiliye kültür ve toplumunda yetişmiş sahabenin kısa bir zaman diliminde sünnet ile nasıl bir değişim ve dönüşüm yaşadığı, farklı hassasiyetleri taşıyan toplumsal kesimlerin asgari ortak zemin ve fıtrî değerlerde nasıl birleştiği konularının aydınlatılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Asabiyye

REJECTION OF TRIBALISM AND MORALS OF LIVING TOGETHER IN HADITHS

It is necessary to know the general characteristics of the jahiliya in order to understand how the Sunnah of the Prophet unites the different layers of society. A tribal-centered perspective dominated the society. In this society, the noble, power-holding and power-hungry persons have often become dominant. Equitable and ethical society is emphasized in the Qur'an and hadiths. For this reason, at every opportunity, the Prophet struggled to the mentality of discrimination of jahiliya and its hierarchical society. The Prophet underlined that being a member of any tribe does not value on the contrary the real value is related to the faith, practice, and morality. As a method, the related verses in the Qur'an detected first, then the hadith sources scanned. After the hadiths are classified according to their subjects, it has been applied to the classical and modern sources related to the subject. The topics we will discuss in this framework are as follows: Social structure during the period of the jahiliya, construction of a top identity in the context of faith brotherhood, preservation of human dignity, rejection of sharp hierarchical classification, constructing a society based on virtue and justice. This study aims at the following results: How compainons (sahabe) are experiencing change and transformation in short time, how the social sections with different sensitivities combine in coming to the common grounds and natural values etc.

Keywords:

Hadith, Tribalism (Asabiyah),

PDF

___

AFZALU’R-RAHMAN, Sîret Ansiklopedisi, İnkılab Yay., İstanbul, 1996.
ALGÜL, Hüseyin, “Muâhât”, DİA, XXX, s. 308-309.
APAK, Adem, Kur’an’ın Geliş Toplumunda Arap Toplumu, Kuramer Yay., İstanbul, 2017.
---------------, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasî Tarihindeki Etkileri, Düşünce Kitabevi Yay., İstanbul, 2004.
el-BEYDÂVÎ, Abdullah b. Muhammed eş-Şîrâzî, Tefsîru’l-Beydâvî el-Müsemmâ Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2006.
el-BEYHAKÎ, Ebubekir Ahmed b. el-Huseyn, el-Câmi’ li Şuabi’l-İmân, thk. Muhtar Ahmed en-Nedvi, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad, 2003.
BUHÂRÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l- Buhârî, Çağrı yay. İstanbul,1992.
ÇAĞATAY, Necdet, İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1957.
ÇAĞRICI, Mustafa, “Asabiyet”, DİA, İstanbul, 1991, III, 451-453.
DEMİRCAN, Adnan, “Son Peygamberin Geldiği Coğrafya ve Toplum: Hicaz Bölgesi ve Cahiliye Arapları”, Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed (Sempozyum), 13-15 Nisan 2007, Konya s. 39-98.
HAYLAMAZ, Reşit, “Hz. Peygamber’e ‘Ebter’ Diyenlerin ‘Neseb’ Yönüyle Akıbetleri”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XV, sayı: 2, 2013, s. 341-363.
DÜZGÜN, Şaban Ali, “İnsan Onuru ve Toplumsal Yaşam İçin Etik”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, cilt:5, sayı:1, 2007, s. 1-12.
GÖKDAĞ, Kamuran, İbn Haldun’un Toplum ve Siyaset Teorisinde Asabiyet, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış doktora tezi), 2017.
İBN ABDİLBERR, Yûsuf b. Abdillah, el-İnbâh Ala Kabâili’r-Ruvât, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut, 1985.
İBN HALDÛN, Abdurrahman Ebû Zeyd Veliyuddin, Mukaddime, Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul, 2013.
İBN HANBEL, Ahmed b. Muhammed, Müsned, Çağrı yay. İstanbul 1992.
İBN KESÎR, İsmail, Tefsîru’l-Kur’an’l-Azîm, thk. Komisyon, Müessesetu Kurtuba, 2000, Kahire.
KAPAR, Mehmet Ali, “Eyyâmu’l-Arab”, DİA, İstanbul, 1995, XII, s. 14-16.
KOÇYİĞİT, Tahsin, “Asabiyetten Uhuvvete-Medine’de Hz. Peygamber’in (sav) İslam Kardeşliğine Dayalı Bir Toplum Oluşturma Stratejisi Üzerine”, Dokuz Eylül İlahiyat Fak. Dergisi, cilt:1, sayı: 2015, s. 9-42.
MUSLİM, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Çağrı yay. İstanbul, 1992.
es-SEM’ÂNÎ, Abdulkerim Muhammed b. Mansur, el-Ensâb, Dairatu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, Haydarabad, 1977.
OKUMUŞ, Ejder, “Din ve Sosyalleşme”, Turkish Studies, c. IX, sayı: 11, 2014, s. 429-454.
ORHAN, Fidan, İlk Dönem Hadis ve İslam Tarihi Kaynaklarında Yer Alan Veda Hutbeleri İle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hadis Anabilim Dalı, 2018 (Yayımlanmamış Doktora tezi).
ÖNDER, Mustafa, “Kur’an ve Sünnette İnsan Onuruna Eğitim Açısından Yaklaşım”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:4, 2015, s. 38.
ÖNKAL, Ahmet, “Ensâbla İlgili Eserler”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, satı:4,yıl:1991, s. 55-72.
---------------- “Araplarda Ensâb İlmi ve İslam Tarihi Açısından Önemi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:3, yıl: 1990, s. 117-132.
ÖZMEN, Feriha, “Dönemin Şiirlerinden Örneklerle Cahiliye Araplarında Ahlak”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2012, cilt:1, sayı:3, s. 300-328.
YALAR, Mehmet, “Din Faktörü Işığında Cahiliye Şiirine Bir Bakış”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, cilt: XV, sayı: 2, s. 19-43.
et-TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-Beyân An Tevîli Âyi’l-Kur’an, thk. Mahmud Muhammed Şakir ve Ahmed Muhammed Şakir, Mektebetu İbn Teymiye, Kahire, tsz.
TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa, Sünen, Çağrı yay. İstanbul, 1992.
ÖĞMÜŞ, Harun, Cahiliye Döneminde Araplar İz Yay., İstanbul, 2013.
YAZIR, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Akçağ Yay.,Ankara, 1995.