Osmanlı denizcileri Piri Reis ve Seydi Ali Reis’in eserlerinde Hint Okyanusunda göksel seyirde kullanılan kemal aleti

Kemal (كمال ) aleti, Hint Okyanusu’nda enlem tayini için denizcilerin kutup yıldızı ve sirkumpolar yıldızların ufuktan yüksekliğini ölçmek için kullanıldıkları bir çeşit taşınabilir astronomi aletidir. Aletin yapısı, tarihi ve Hint, Çin ve Portekiz denizcileri arasındaki kültürel alışveriş çerçevesindeki yeri hakkında birçok çalışma bulunmaktadır. Buna rağmen, araştırmacılar arasında aletin ismi, yapısı, üretimi ve kökeni hakkında kesin bir fikir birliği yoktur. Ayrıca yapılan araştırmaların çoğu Arap ve Avrupa kaynaklarına dayanmaktadır. Buna karşılık, 16. yüzyıl Osmanlı kaynaklarından Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’sinde ve Seydi Ali Reis’in Kitabü’l-Muhit’in de kemal aletine yer verilmiştir. Bu çalışmanın amacı, bahsi geçen eserlerde yer alan kemal aleti ile ilgili bilgileri sunmaktır. Bu bilgiler, âletin fiziksel özelliklerini belirlememiz bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler:

levh, Piri Reis, Seydi Ali Reis, Kemal aleti, kıyas, Osmanlı denizcileri, Kitab-ı Bahriye, Kitabü’l-Muhit, Osmanlı denizcileri

KAMAL, AN INSTRUMENT OF CELESTIAL NAVIGATION IN THE INDIAN OCEAN, AS DECRIBED BY OTTOMAN MARINERS PIRI REIS AND SEYDI ALI REIS

Kamal (كمال ) is a kind of portable astronomical instrument which was used by navigators to measure the altitude of the Polaris and the circumpolar stars to determine latitudes in the Indian Ocean. The Kamal and its role in the cultural exchange between Indian, Chinese and Portuguese navigators have been already studied, yet no consensus has been reached among researchers regarding its structure, construction, origin or even its name. Studies on kamal are mostly based on Arabic and European literary sources. The aim of this paper is to bring into fore the information given about the two different types of kamal in the 16 th century Ottoman sources, namely Piri Reis’s Kitab-ı Bahriye (The Book of Seafaring) and Seydi Ali Reis’s Kitabü’l-Muhit (The Book of the Ocean). An analysis of the information they provided, will reveal the physical characteristics of these instruments.

Keywords:

Kamal, levh, qiyas, Piri Reis, Seydi Ali Reis, Ottoman navigators, Kitab-ı Bahriye, Kitabü’l Muhit, Ottoman navigators,

PDF

___

S. Q. Fatimi, “History of the development of the Kamal,” Tradition and Archaeology: Early Maritime Contacts in the Indian Ocean, Proceedings of the International Seminar Techno-Archaeological Perspectives of Seafaring in Indian Ocean 4th cent. B.C.–15th cent. A.D, New Delhi, February 28-March 4, 1994, pp.283-292
Gerald Randall Tibbetts, Arab Navigation in the Indian Ocean before the Coming of the Portuguese: Being a Translation of Kitāb al-fawāi̓d fī usūl al-bahr wa'l-qawā'id of Ahmad b. Mājid al-Najdī, Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1971, p.94-95; 215; 303; 317
E. G. Ravenstein, Martin Behaim: His Life and his Globe, London, 1908, pp. 16-17
Abdul Sheriff, “Navigational methods in the Indian Ocean,” Ships and the Development of Maritime Technology on the Indian Ocean, vol.II, eds. Ruth Barnes, David Parkin, USA, Routledge, 2002, p. 219.
D. A. King, “Astronomy for landlubbers and navigators: The case of Islamic middle ages,” Revista da Universidade de Coimbra, vol. XXXII, 1985, p.215.
K. M. Mathew, History of the Portuguese Navigation in India, New Delhi, Mittal Publications, 1988, p. 17
Richard A. Paselk, “Medieval Tools of Navigation: An Overview,” The Art, Science, and Technology of Medieval Travel, Ed. Robert Odell Bork, Andrea Kann, USA, Ashgate, 2008, p. 178
Bartolomeo Crescenzio, Nautica Mediterranea, Roma, Bonfadino, 1607, p. 455
Eva Germaine Rimington Taylor, The Haven-Finding Art: A History of Navigation from Odysseus to Captain Cook, London, Hollis & Carter, 1956, p. 129.
Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, transliterated by Ahmet Demir, Ankara, T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, 2002, p. 42, 58.
Walther Hinz, Islamische Masse und Gewichte Umgerechnet ins metrische System, Leiden, E. J. Brill, 1955.
D. A. King, “Astronomy for landlubbers and navigators: The case of Islamic middle ages,” Revista da Universidade de Coimbra, Vol.XXXII, 1985, p.215.
Seydi Ali Reis, Kitabü’l-Muhit, Süleymaniye Library, Nuruosmaniye MS 2948, folios 7b, 8a, 8b, 9a
Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, ed. Aydın Sami Güneyçal, Ankara, Aydın Kitabevi, 2009, p. 549.
Fuat Sezgin, İslam’da Bilim ve Teknik III: Coğrafya, Denizcilik, Geometri, Saatler, Optik, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜBA, 2007, p.39.
Yavuz Unat, “Eski astronomi metinlerinde karşılaşılan astronomi terimlerine ilişkin bir sözlük denemesi,” AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi: OTAM, No. 11, Ankara, 2000, p. 644.
Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, vol.1, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı 1993, p. 664
M. Şinasi Acar, Osmanlı'da Günlük Yaşam Nesneleri, 2nd edition, Istanbul, Yapı Endüstri Merkezi, 2015, p.42.
H. Congreve, “A brief notice of some contrivances practised by the native mariners of the Coromandel Coast in navigating, sailing, and sepairing their Vessels,” The Madras Journal of Literature and Science, vol. XVI, 1850, pp.103-104.