Osmanlı’da Savaş ve Spor Topuzları

Topuz bir yakın dövüş silahıdır. Ateşli silahların icadından önce vurucu, ezici ve parçalayıcı bir saldırı silahı olarak süvariler ve piyadeler tarafından kullanılmıştır. Kısaca “bir sapın ucunda yer alan gülle” olarak tanımlanabilir. Silah olarak kullanımı dışında hükümdarlık simgesi ve spor amaçlı olarak da kullanılmıştır. Ağır topuz kaldırmak ve savaşta beceriyle kullanmak, eski Türklerde yiğitlik göstergesiydi. Gazneliler, Selçuklular ve Beylikler dönemlerinde ve daha sonra Osmanlıların ilk yıllarında topuz önemli bir savaş aracıydı. Bu makale topuzun tarihsel gelişimini kısaca tanıttıktan sonra, Osmanlı Türkiyesi’nde, Hindistan’da, Iran’da ve Japonya’da törenlerde, savaşta ve sportif faaliyetlerde kullanılan topuzları tarihsel görsel malzeme eşliğinde inceleyecektir. Makale, sportif bir faaliyet olarak topuz kaldıran Osmanlı sultanları ve topuz imal eden ustalar hakkında da bilgi verecektir.

Anahtar Kelimeler:

Topuz, gürz, şeşper, salık, tören topuzu, savaş topuzu, spor topuzu, gada, kuvvet antrenmanı, Sultan IV. Murad

Ottoman War and Sport Maces

Mace is a close-quarter fighting weapon. Before the invention of firearms it has been used in both infantry and cavalry as a striking and smashing weapon. It may basically be described as “a ball-shaped head at the tip of a handle”. Other than its usage as a weapon, mace has been used as a symbol of authority and as a sport equipment. Lifting heavy maces and/or using maces skillfully in wars had been considered as a heroic accomplishment among the ancient Turks. In Ghaznavid, Seljuk, and Beylik periods, as well as in the early Ottoman period, mace was an important military weapon. The present paper, after briefly introducing the historical development of maces, will examine the maces used in ceremonies, wars and sportive activities as based on historical visual material in Ottoman Turkey, Iran, India and Japan. It will also give information about mace-lifting of sultans as an athletic accomplishment and about mace-makers.

Keywords:

Mace, macebell, chain mace, ceremonial mace, war mace, sport mace, gada, strength training, Sultan IV. Murad,

PDF

___

Demir topuz, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/2392, 18. Yüzyıl. Uzunluk 73,5 cm.
Yeşim topuz, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/2390, 17. Yüzyıl. Uzunluk 56 cm, sapı burmalı, başı yivli.
Demir topuz, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/2388, 18. Yüzyıl. Uzunluk 60,5 cm, ucunda zümrüt vardır.
Salık, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/2389, 18. Yüzyıl. Uzunluk 42 cm, gümüş, zincir uçlarındaki bilyeleri necef ve yeşimden.
Şeşper, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/2366, 17. Yüzyıl. Uzunluk 77,5 cm, 8 dilimli, demir üzerine altın ve gümüş işlemeli.
Mermer küre gövdeli, ağaç saplı topuz, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/55, 17. Yüzyıl. Uzunluk 57,5 cm.
Kurşun armut gövdeli, ağaç saplı topuz, Topkapı Sarayı Müzesi, TSM Envanter no. 1/52, 17. Yüzyıl. Uzunluk 86,4 cm.
Topkapı Sarayı’nın güneyinde yer alan Gülhane Meydanı’nda, Güvercinlik olarak anılan iki kulenin ön tarafında bulunan, Sultan I. Ahmed’e ait nişan taşının fotoğrafı. Fotoğraf: Şinasi Acar, Şinasi Acar Arşivi.
İstanbul surlarının Silivrikapı girişinde asılı topuzun fotoğrafı. Fotoğraf: Mustafa Yılmaz, Mustafa Yılmaz Arşivi.
İstanbul surlarının Silivrikapı girişinde asılı topuzun kitabesinin fotoğrafı. Fotograf: Mustafa Yılmaz, Mustafa Yılmaz Arşivi
Acar, M. Şinasi. İstanbul’un Son Nişan Taşları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2007.
Acar, M. Şinasi. Osmanlı’da Sportif Atıcılık Nişan Taşları. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi, 2013.
Acar, M. Şinasi. Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri, Geliştirilmiş 2. baskı. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi, 2015).
Aydın, Hilmi. “Topuz ve Şeşperler.” Antik&Dekor, sayı 37 (1996): 112-114.
Aydın Hilmi. Sultanların Silahları, İstanbul: Topkapı Sarayı, 2000.
Ayhan, Ahmet. Topkapı Sarayı Müzesi Silah Koleksiyonu. İstanbul: Senk Ofset Matbaacılık, 2011.
Bobovius, Albertus. Topkapı Sarayı’nda Yaşam – Bobovius Albertus ya da Santurî Ali Ufkî Bey’in Anıları. Yayına hazırlayan Stephanos Yerasimos ve Annie Berthier, Çeviren Ali Berktay İstanbul: Kitap Yayınevi, 2002.
Eralp, T. Nejat. Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Kullanılan Silahlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1993.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 1. Kitap, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu - Dizini. Hazırlayan Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Yapı Kredi, 1996.
Fazlullah, Reşîdüddin. Cami’-üt Tevârih (Selçuklu Tarihi). Farsça’dan çevirenler Erkan Göksu ve H. Hüseyin Güneş. İstanbul: Selenge Yayınları, 2010.
Fleck, Steven J. and Jeff E. Falkel. “Value of Resistance Training for the Reduction of Sports Injuries.” Sports Medicine 3,1 (January 1986): 61-68.
Fleck, Steven J. “Cardiovascular adaptations to resistance training.” Med Sci Sports Exerc. 20 (5 Suppl) (Oct. 1988): 146-51.
Gazi Zahirüddin Muhammed Babur. Vekayi-Babur’un Hâtıratı, cilt 1, Doğu Türkçesi’nden çeviren Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
Happel, Eberhard Werner. Thesaurus exoticorum, Part 4. Hamburg: Thomas von Wiering, 1688.
Hurley, B.F., D.R. Seals, A. A. Ehsani, L. J. Cartier, G.P. Dalsky, J. M. Hagberg, and J. O. Holloszy. “Effects of high-intensity strength training on cardiovascular function.” Med Sci Sports Exerc. 16, 5 (Oct. 1984): 483-88.
Kahraman, Âtıf. Osmanlı Devleti’nde Spor. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1995.
Kesik, Muharrem. At Üstünde Selçuklular-Türkiye Selçuklularında Ordu ve Savaş. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
Kesik, Muharrem. 1071 Malazgirt-Zafere Giden Yol. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013. 95.
Khorasani, Manouchehr Moshtagh. Persian Archery and Swordsmanship Historical Martial Arts of Iran. Frankfurt am Main: Niloufer Books, 2013.
Lange, Angela K., Benedicte Vanwanseele, and Maria A. Fiatarone Singh. “Strength Training for Treatment of Osteoarthritis of the Knee: A Systematic Review.” Arthritis Rheum 59, 10 (15 October 2008): 1488-94.
Özveri, Murat ve Şinasi Acar. “Osmanlı’da Bir Fırlatma Silahı: Lobut.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları XVIII, 1 (2016): 71-88.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1983.
Sayger, C., Auguste-Joseph Desarnod, Victor Adam, Louis-Jules-Frédéric Villeneuve, and Alphonse Bichebois. Album d'un Voyage en Turquie fait, par Ordre de sa Majesté l'Empereur Nicolas 1er, en 1829 et 1830. Paris: Engelmann & Cie, [1830?].
Seyyid Lokman. Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları. Giriş Nigar Anafarta, önsöz Şevket Rado. İstanbul: Yapı Kredi, 1969.
Spennewyn K. C. “Strength outcomes in fixed versus free-form resistance equipment”. The Journal of Strengthening & Conditioning Research 22 (2008): 75-81.
Sertoğlu, Midhat. Osmanlı Tarih Lugatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1986.
Sümer, Faruk. “Kılıçarslan IV.” TDV İslam Ansiklopedisi. 25:404-405. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
Taeschner, Franz. Alt-Stambuler Hof- und Volksleben, ein Türkisches Miniaturenalbum aus dem 17. Jahrhundert. Hannover: Orient Buchhandlung H. Lafaire, 1925.
The Sultan's Procession: The Swedish Embassy to Sultan Mehmed IV in 1657-1658 and the Rålamb Paintings. Edited by Karin Ådahl. Istanbul: Swedish Research Institute in Istanbul, 2006.
Uh, Benjamin S., Bruce D. Beynnon, Bryce V. Helie, Denise M. Alosa, and P.A. Renstrom. “The Benefit of a Single-Leg Strength Training Program for the Muscles around the Untrained Ankle.” Am J Sports Med. 28, 4 (Jul-Aug 2000): 568-73.
Texier, Charles. Asie Mineure. Paris: Firmin-Didot Frères, Fils, 1862.
Walker, Alicia. “Middle Byzantine Aesthetics and the Incomparability of Islamic Art: The Architectural Ekphraseis of Nikolaos Mesarites.” Muqarnas 27 (2010): 79-101.
Westcott, W. L. “Resistance training is medicine: effects of strength training on health.” Curr Sports Med Rep. 11, 4 (Jul-Aug 2012): 209-216.
Graham Noble, “The Lion of the Punjab”, Gama in England, 1910, The Journal of Alternative Perspectives on the Martial Arts and Sciences (May 2002). Accessed 29.05.2018. http://ejmas.com/jalt/jaltframe.htm
Roman Shlyakhtin, “Byzantium and the Seljuks: Background and Main Research Question.” Accessed 29.05.2018.
https://medieval.hse.ru/data/2012/08/20/1256721289/Shlyakhtin_dissertation_%20summary.pdf
Web sitesi / Website content
“Karaté Goju – Ryu d’Okinawa.” Accessed 29.05.2018.
http://stgermain.gojuryu.free.fr/Pages/ecole.htm
“Okinawa Goju Ryu.” Accessed 29.05.2018. http://www.ftmaagojuryu.com/hojo-undo---supplementary-exercises.html
“Akhara,” Accessed 29.05.2018. http://www.indianclubs.com.au/category/akhara
“Persian Yoga three ways of improving your Meel swing”Accessed 29.05.2018.
http://www.indianclubs.com.au/2205/persian-yoga-three-ways-improving-meel-swing/
“Clubbell training.” Accessed 29.05.2018. https://stumptuous.com/clubbell-training
“The Surprising Benefits of Club Training for Strength.” Accessed 29.05.2018
https://barbend.com/surprising-benefits-club-training-strength
“CTS Clubbell – Not Just for Cavemen.” Accessed 29.05.2018.
http://endthetrendnow.com/cts-clubbell-review/
“Macebell.” Accessed 29.05.2018. http://www.urbandictionary.com/define.php?term=macebell
“Photographs of North American Indians, 1850-1900”. Accessed 29.05.2018.
http://www.americanantiq http://www.urbandictionary.com/define.php?term=macebell uarian.org/nativeamericanphotographs
“Native American Indian Fully Beaded Stone Head War Club,” Accessed 30.05.2018. https://picclick.com/Native-American-Indian-Fully-Beaded-Stone-Head-War-282981866821.html#&gid=1&pid=11
“Elinde asasıyla Kızılderili reisi (19. yüzyıl sonu), erişim 30.05.2018, https://lh6.googleusercontent.com/-udFZu9ra7Wc/T9iNyz_lyeI/AAAAAAAApaE/K10ugmPn82I/s582/99.jpg
Ayash Basu, “Preserving the Pehlwani Tradition in Kolkata, Loculars, 30 August 2016, http://blog.loculars.com/blog/pehlwani-tradition-kolkata/
“Training at Suria Akhara.” Accessed 30.05.2018. https://www.indianclubs.com.au/training-suria-akhara/
“Chiishi,” Memoirs of a Grasshopper, 12 January 2010, http://memoirsofagrasshopper.blogspot.com/2010/01/chiishi.html
“Dall’hojo undo al functional training moderno,” Best Trainer Network, 25 February 2017, http://www.best-trainer.net/articoli/dallhojo-undo-al-functional-training-moderno/