Ormancılık ve ziraat okulları için İlm-i Nebatat: Mıgırdiç Hekimyan, 1880 ve Apraham Allahverdi (Hüdaverdi), 1911-1913

Türkiye’de botanik (nebatat, ilm-i nebatat) dersi önce tıp bilimleri içinde, hekimler tarafından öğretilmeye başlanmıştır. Daha sonra kurulan tarım ve ormancılık okullarının ders programı içinde botanik, temel derslerin başında gelmektedir. Bu okullarda botanik derslerinin kimler tarafından verildiği bilinmekteyse de dersin kapsamı konusundaki bilgilerimiz az sayıdaki ders kitabıyla sınırlıdır. Orman Mektebi’nin müdürü Mıgırdiç Hekimyan (1847-1927) tarafından 1880’de İstanbul’da yayımlanan İlm-i Nebatat (İlm-i Nebatat ve Teşhis-i Ahşab) Tıbbiye’nin dışında okutulan ilk botanik kitabı olmuştur. Özenli bir baskısı olan kitap iki bölümden oluşmaktadır: temel botanik ve ağaç anatomisi. Hekimyan, kitabında yabancı terimler kullanmaktan kaçınmış, bir Osmanlıca-FransızcaTürkçe bitki terimleri sözlüğünü kitabının sonuna eklemiştir. Sırasıyla, Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi (1892) ile Halkalı Ziraat ve Ormancılık Mekteb-i Alisi (1903) ve Orman Mektebi’nde (1910) öğretmenlik yapan Apraham Allahverdi’nin (Hüdaverdi) botanik ders notları ise öğrencileri tarafından derlenmiş ve çoğaltmıştır. Hüdaverdi Bey’in İlm-i Nebatat adını taşıyan ders notlarının ilk baskısı 1911 yılında yapılmıştır. Kriptogam (İlm-i Nebatatdan Zat’ül-ilkah-ı hafiye – Cryptogames) başlığını taşıyan ikinci kitabı ise yine şapirografi ile 1913’te basılmıştır. Allahverdi Bey’in tanıtılan yayınları nadir eserler olup birer kopyaları bilinmektedir.

Botany books for forestry and agriculture schools in Turkey, by Mıgırdiç Hekimyan, 1880 and Apraham Allahverdi (Hüdaverdi), 1911-1913

Botany was part of the curricula at the School of Forestry and Mining, and the School Agriculture (Halkalı) in Istanbul. The present paper reviews two botany books entitled İlm-i Nebatat (lit. Science of Plants). The one by professor Mıgırdiç Hekimyan, director of the School of Forestry and Mining, published in 1880, includes a section on wood anatomy, and a glossary of botanical terms in Ottoman Turkish and French. M. Hekimyan emphasizes the use of Turkish botanical terms throughout his text and encourages the translation and composition of Turkish equivalents.The botany notes by Apraham Allahverdi (aka Hüdaverdi), professor at the Halkalı School of Agriculture, were compiled by his students, and mimeograph editions were published between the years 1911 and 1913. These handwritten and richly illustrated notes carry the same title ( İlm-i Nebatat). Apraham Allahverdi’s lecture notes on the Cryptogams (1913) were also reproduced by his students. Very few copies of these texts have been conserved. Copies of these textbooks produced some thirty years apart reflect the level of education in the two institutions around at the turn of the century. 

___

  • -