MUCİT Mİ MÜNTEHİL Mİ? MÜDERRİS MEHMED ŞAKİR EFENDİ’NİN NEV-İCAD TORPİDOLARI

Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) yerli ve yabancı mucitlerin icatlarına İhtira Beratı Kanunu’nun (1880) kabulüyle bazı imtiyazlar verilmiştir. Alanında uzmanlaşmış kişiler yanında hevesli, yenilikçi amatörler de bu kanunun sağladığı imtiyazlardan yararlanmak istemiştir. Müderris Mehmed Şakir Efendi bu amatör ruhlu mucitlerden biridir. Mehmed Şakir Efendi, askeri ders kitaplarının birinde, torpidoların kullanımıyla ilgili teknik bir soruna rastlamış, bu sorundan yola çıkarak torpidoların derin denizlerde kullanılması ve konuldukları yerden emniyetli bir şekilde kaldırılmaları için “derin deniz torpidosu” ve “deniz haydutları” adını verdiği icatları geliştirmiştir. Bu çalışmada, Mehmed Şakir Efendi’nin söz konusu icatları tanıtılacak ve değerlendirecektir.

Anahtar Kelimeler:

İhtira beratı, mucit, muhteri, torpido, Mehmed Şakir Efendi, Osmanlı patent yasası.

INVENTOR OR PLAGIARIST? MUDERRIS MEHMED SAKIR EFENDI’S NEWLY-INVENTED TORPEDOES

The Patent Law promulgated in 1880 during Abdulhamid II’s reign (1876-1909) chartered many inventors both local and foreign. Experts as well as enthusiastic amateurs were eager to benefit from these privileges. Muderris Mehmed Şakir Efendi was one of these amateur inventors. In order to solve a technical problem that he had encountered in a military textbook about the use of torpedoes, he designed two torpedo mechanisms which he called “sea bandits” and “deep sea torpedoes” respectively. He asserted that these two inventions allowed the use torpedoes in deep seas and helped to raise them safely from their location. In this study, the mechanisms “invented” by Mehmed Şakir Efendi will be introduced and discussed.

Keywords:

Mehmed Şakir Efendi, Inventions, inventors, plagiarists, torpedoes, Ottoman Patent Law,

PDF

___

Şura-yı Devlet (ŞD) 1569/7, 17 Cemaziyelevvel 1315 [14 Ekim 1897].
Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK) 20/8-1, 30 Zilkade 1300 [2 Ekim 1883]; 20/8-2, 15 Zilkade 1300 [17 Eylül 1883].
Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK) 48/94, 18 Cemaziyelahir 1314 [24 Kasım 1896].
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV) 107/11, 22 Rebiyülahir 1312 [23 Ekim 1894].
Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB) 350/55, 22 Kanunuevvel 1312 [3 Ocak 1897]; 350/31, 12 Temmuz 1313 [24 Temmuz 1897].
Akay, Tolga. “Osmanlı Devleti’nde Patent Sisteminin Gelişimi.” Legal Fikrî ve Sınai Haklar Dergisi 11/44 (2015): 23-56.
Cutcliffe, Stephen H. and Kimberly Fabbri. “Robert Fulton’s Torpedoes.” Technology and Culture 51, 4 (2010): 879-888.
Düstur, Zeyl I, 74-84. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1298 [1880-1881].
Epstein, Katherine C. Torpedo. Cambridge, MA and London: Harvard University Press, 2014.
Fulton, Robert, Torpedo War and Submarine Explosions. New York, 1914.
Hartmann, Gregory K. Mine Warfare History And Technology. Maryland: Naval Surface Weapons Center, 1975.
İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. Cüz 5. İstanbul: Devlet Basımevi, 1938.
İpşirli, Mehmet. “Dersiâm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 185-186. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
Kaçar, Mustafa, “Osmanlılarda Deniz Torpidoları Hakkında İlk Tercüme Eser E’r-Risâletü’l Berkiye fi Alâti’r-Raʻdiye.” Türk Teknoloji Tarihi, I. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri 15-17 Kasım 2001 içinde, yayına hazırlayan Emre Dölen ve Mustafa Kaçar, 155-163. İstanbul: Türk Bilim Tarihi Kurumu ve İski Yayınları, 2013.
Mercan, Evren. “Sultan II. Abdülhamid Dönemi Deniz Stratejileri.” Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu 26-29 Eylül 2013, c.4 içinde, 97-125. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
Wallach, Jehuda. Bir Askeri Yardımın Anatomisi. Çeviren Fahri Çeliker. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, 1977.
Woods, Henry Felix. Torpido Fenni. Çeviren Mülazım Halil. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1303[1885-1886].
Yüksel, Ahmet. “Mucit ve Devlet Son Dönem Osmanlı Dünyasında Mucitler.” Belleten 77, 274 (2011): 783-813.
“United Kingdom/Britain, Mines.” http://www.navweaps.com/Weapons/WAMBR_ Mines.php. Erişim 14.09.2018.