Türk-İslam Medeniyetinde Vakıf Müessesesi: Bayburt Örneği

Müslüman toplumların sosyal ve kültürel hayatında önemli rol oynayan hayır müesseselerinin başında vakıflar gelmektedir. Toplumların inşası bağlamında vakıflar tarihin derinliklerine ışık tutmaktadır. Dinin ana kaynaklarından Kur’ân ve onun yaşayan hali Hz. Peygamber (s.a.v.), vakıf kurumunu teşvik etmiştir. “Veren el alan elden üstündür” ilkesini hayat düsturu olarak belirleyen bir medeniyete mensup olduğumuz aşikârdır. Pek çok açıdan insanî değerlerin dumura uğradığı bir dönemde “komşusu açken tok yatan bizden değildir” ilkesiyle hareket eden Müslüman toplumlar, vakıflar aracılığıyla bu hasletleri canlı tutmayı başarmıştır. Çalışmada öncelikle vakıf kavramı açıklanmaya çalışılmış, ardından tarihsel süreçte vakıf kurumu örneklerle ele alınmıştır. Ardından Bayburt özelinde Ferruhşâd Bey Vakfı ile Bayburt Müslüman Dilendirmezler Cemiyeti ve devamı niteliğinde 2013 yılında kurulan dernek ele alınarak değerlendirilmiştir. Çeşitleri, muhtevaları, faaliyet alanları açısından İslam toplumlarının vakıflara verdiği önem ve gösterdiği hassasiyet dikkat çekici örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, İslam Medeniyeti, Vakıf, Vakfiye, Bayburt, Bayburt

The Trust Institution in Turkish-Islamic Civilization: Bayburt Example

The endowments play a leading role in the social and cultural life of Muslim societies. In the context of building societies, the endowments shed light on the depths of history. One of the main sources of the religion, the Qur'an and Prophet (pbuh) who was the living interpretation of it encouraged trust institution. It is obvious that we belong to a civilization that dictates the principle “the giving hand that is better than the hand that receives”. In many respects, at a time when humanitarian values are being deteriorated, Muslim societies that have acted in line with the principle ‘‘He is not a believer whose stomach is filled while the neighbour to his side goes hungry.’’, have managed to keep these humanitarian values alive through endowments. In this study, firstly the concept of endowment was tried to be explained, and then the trust institution was discussed with examples in the historical process. After that, the Ferruhşad Bey Endowment, the Bayburt Muslim Language Association and a follow-up fraternity of the aforesaid association which was founded in 2013 specific to Bayburt were handled. The importance placed and sensitivity displaced on foundations in Islamic societies with regard to their types, contents and fields of activity have been tried to be demonstrated with the remarkable examples.

Keywords:

Islamic History, Islamic Civilization, Endowment, Foundation Certificate-Charter, Bayburt,

PDF

___

Akay, Hasan. “Vakıf”, İslami Terimler Sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları, 1995.
Ali Haydar. Tertîbu’s-Sunûf fî Ahkâmi’l-Vukûf. İstanbul: 1340.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri. Hariciye Nezareti Tercüme Odası. HR.TO, 561, 38.
Bayartan, Mehmet. “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları X/1, (İstanbul 2008): 157-175.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1993.
Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 475 479. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Hâtemî, Hüseyin. Önceki ve Bugünkü Türk Hukukunda Vakıf Kurma Muamelesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1969.
Kara, Mustafa. Bireysel ve Toplumsal Açıdan Kur’ân Kıssaları. Samsun: Üniversi-te Yayınları, 2018.
Kara, Mustafa. Kur’ân ve Güzel Ahlâk. Samsun: Üniversite Yayınları, 2016.
Karakoyunlu, Sadri. Bayburt Tarihi. Ankara 1990.
Kazıcı, Ziya. İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
Kazıcı, Ziya. İslami ve Sosyal Açıdan Vakıflar. İstanbul: Marifet Yayınları, 1985.
Kazıcı, “Vakıf Medeniyeti”, Sivil Toplum Düşünce ve Araştırma Dergisi, (İstan-bul 2006), 15: 172-174.
Komisyon. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
Köprülü, M. Fuat. “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi 2, (İstanbul: 1974), 1-35.
Kumbasar, H. Murat. “Bayburt Müslüman Dilendirmezler Cemiyeti ile İlgili Tarihi Belgenin Tarihi”. I. Ulusal Dilencilik Sempozyumu (İstanbul, 18-19 Ekim 2008). 1-15. İstanbul: 2008.
Kumbasar, H. Murat. “Dilencilikle Mücadelede Bayburt Örneği”. Atatürk Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (Erzurum 2008): 119-143.
Kut, Günay - Bayraktar, Nimet. Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri. Ankara: Baş-bakanlık Basımevi, 1984.
Kurt, İsmail. “Vakıf Müessesesi XV ve XVI. Asır Vakıfları”, XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003), 501-543.
Milli Kütüphane. Eski Eserler Bölümü, EHT 1978 A 172.
Miras, Kamil. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercümesi ve Şerhi. 8, An-kara: 1974.
Miroğlu, İsmet. “Ferruhşâd Bey’in Vakfiyesi”. Türk Tarih Kurumu Belgeler 15/19 (Ankara 1993): 183-205.
Müslim, Ebu’l-Huseyn İbn el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim I-III. İstanbul: 1981.
Müslüman Dilendirmezler Cemiyeti Derneği Tüzüğü.
Okuyan, Abdurrahman. 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Trabzon -Dini, Sosyal ve Kültürel Hayat-. Trabzon: Kalem Yayınları, 2013.
Özger, Yunus. XIX. Yüzyılda Bayburt (1830-1900). Doktora Tezi, Atatürk Üniver-sitesi, 2007.
Özgüdenli, Osman Gazi. “Vakfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 465-467. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Öztürk, Nazif. Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara: Türkiye Diya-net Vakfı Yayınları, 1995.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
Say, Yağmur. “Bir Şart-Bir Dilek Adlı Broşürler ile Bayburd Müslüman Dilen-dirmezler Cemiyeti Hakkında Bir İnceleme Denemesi”. Belleten 56 (An-kara: Ağustos 1992), s. 216’dan Ayrıbasım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
Şeker, Mehmet. İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1987.
Taşkesen, Mustafa Özcan. “Osmanlı Döneminde Sosyal Refah Sistemi Olarak Vakıflar”, İş ve Hayat Dergisi. (Ankara 2017), 5: 57-66.
Tuş, Muhiddin. “Osmanlılarda Özel Toprak Mülkiyeti ve Vakıf Münasebeti”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (Konya 1999) 5: 181-196.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1970.
Vehbe Zuhayli. “Vakıf”. İslam Fıkhı Ansiklopedisi. X: 243-316. İlmi Müşavir M. Emin Saraç. İstanbul: Risale Yayınları, 1992.
Yediyıldız, Bahaeddin. “İslam’da Vakıf”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Ta-rihi, 14: 19-72. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
Yediyıldız, Bahaeddin. “Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıflar Dergisi 15 (Ankara 1982): 23-53.
Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 479-486. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Yüksel, Hasan. “Vakfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 467-469. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.