208113

Mâhiyetin İ‘tibari Olması Bağlamında Üç İ‘tibar Teorisi ve Tabîî Tümelin Ontolojik Konumu

Varlık ve mâhiyet ayrımı felsefenin en temel ontolojik konularından biridir. Bu şekliyle konu Aristoteles’e kadar uzanır. Nitekim İslam felsefesinde de varlık ve mâhiyet ayrımı konusu genel hatlarıyla Aristoleles çizgisinde devam etmiştir. Bununla beraber daha sonra konu hangisinin ontolojik önceliğinin olduğu tartışmasına evrilmiştir. Ancak biz bu makalede ontolojik öncelik konusundan farklı olarak doğrudan mâhiyetin itibari olma özelliği üzerinde duracağız. Nitekim bir şey için “o nedir” sorusunun cevabı olan mâhiyet bu yönüyle ontolojik gerçekliği olmayan itibari bir nitelik olarak kabul edilmiştir. Özellikle İbn Sina mâhiyetin itibari olma niteliğini göz önünde bulundurarak mâhiyeti; bi şart-ı şey, bi şart-ı lâ-şey ve lâ bi-şart-ı şey şeklinde üç kısma ayırmıştır. Mâhiyetin bu üç kısmından biri olan lâ bi-şart mâhiyet aynı zamanda tabiî tümel olarak ta isimlendirilmiştir. Tabiî tümelin dış dünyada ontolojik gerçekliğinin olup olmama konusu felsefenin öne çıkan tartışmalarından birini oluşturur. Bir kısım filozoflar tabiî tümelin dış dünyada ontolojik gerçekliğinin bulunmadığını ve bunun bütünüyle zihni bir değerlendirme olduğunu söylerken bir kısım filozoflar da tabiî tümelin dış dünyada tikel varlıklara yüklem yapılabilmesi bağlamında dış gerçekliğe sahip olduğu görüşünü ileri sürmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, Ontoloji, Varlık, Mâhiyet, Üç İtibar Teorisi

Three İ‘tibar (Mentally Posited) Theory in the Context of Being İ‘tibarı of Quiddity and the Ontological Position of the Natural Universal

The distinction between existence and nature is one of the fundamental ontological issues of philosophy. In this way, the subject goes back to Aristotle. As a matter of fact, the issue of the distinction between existence and nature continued in general terms in the Islamic philosophy along the lines of Aristoleles. However, the issue then evolved into a discussion of ontological priority. In this article, however, we will focus on the peculiar nature of the direct nature, unlike ontological priority. As a matter of fact, nature, which is the answer to the question “what is it” is accepted as a mentally posıted quality without ontological reality. Especially Ibn-i Sina considering the nature of the nature of the mentally posıted of the nature; divided it into three parts as bi şart-ı şey, bi şart-ı lâ-şey ve lâ bi-şart-ı şey. One of these three parts, lâ bi-şart mâhiyet, is also a natural condition, has also been named as universal. Whether or not the natural universals has an ontological reality in the outside world is one of the outstanding debates of philosophy. Some philosophers asserted that the natural universals don’t have an ontological reality in the external world, and that this is a purely mental evaluation, while some philosophers asserted that the natural universal has an external reality in the context of the predicate of particular beings in the external world.

Keywords:

Islamic Philosophy, Ontology, Existence, Quiddity, Three Mentally Posıted Theory,

PDF

___

Altaş, Eşref. Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
Aristoteles. Metafizik. Çev. Ahmet Arslan, 3. Baskı. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2010.
Ayık, Hasan. Farabî’de Dil – Mantık İlişkisi. Rize: Karadeniz Basım Yayım, 2007.
Çüçen, A. Kadir. Klasik Mantık, Bursa: Asa Kitabevi, 2004.
Durusoy, Ali. Örnek Çeviri Metinlerle Mantığa Giriş. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
Emiroğlu, İbrahim. Klasîk Mantığa Giriş, Ankara: Elis Yayınları, 2011.
Fârâbî. Fusûsü’l-hikem. 2. Baskı. Thk. Muhammed Hasan Âl-i Yasin, Kum: Menşûrât Bîdâr, 1985.
FazlurRahman. İslam Felsefesi ve Problemleri. Trc. Ömer Ali Yıldırım ve Mehmet Ata Az, Ankara: Otto Yayınları, 2015.
Görgün, Tahsin. “Mâhiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 336-338. Ankara: TDV, 2003.
Hayderî, Seyyid Kemal. Durûs fi’l-hikmeti’l-müteâliye. Kum: Daru Ferakat, 2005.
Izutsu, Toshıhıko. İslam’da Varlık Düşüncesi. Trc. İbrahim Kalın, İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
İbn Sina. eş-Şifa, (el-Medhal). Kum: Mektebetu Âyetullah Mar'aşî, 1984.
İbn Sina. el-İşârât ve’t-tenbîhât . Thk. Süleyman Dünya. Mısır: Daru’I- Maarif, 1968.
İbn Sinâ. İşaretler ve Tembihler. Trc. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İbn Sina. Kitabuş-Şifâ, Metafizik I. Trc. Ekrem Demirli-Ömer Türker. 2. Baskı. İstanbul:Litera Yayınları, 2004.
Kutluer, İlhan. İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Lâhîcî, Abdürrezzâk. Şevâriku’l-ilhâm fi şerh-i Tecrîdi’l-kelâm. Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 2009.
Mutahharî, Murtaza. Durûs fi’l-felsefeti’l-İslamiyye. Trc. Abdul Cebbâr er-Rufâî Bağdât: Matbaatu’l-Kalem, 2008.
Öner, Necati. Klasik Mantık, Ankara: Ankara Üni. İlahiyat Fak. Yayınları, 1986.
Rufâî, Abdülcebbâr. Mebâdiü’l-felsefeti’l-İslamiyye. Bağdat: Matbaatu Kalem, 2007.
Tabatabâî, Muhammed Hüseyin. Nihayetü’l-hikme. Kum: Müeessetü’n- neşri’l-İslâmî, 1997.
Tiryaki, Mehmet Zahit. “Sa‘deddin Taftazânî’nin Tehzîbü’l-mantık İsimli Eseri Sunuş, Tahkik, Tercüme”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 17/32 (1/2012): 129-167.
Wisnovsky, Robert. İbn Sina Metafiziği. Trc. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
Yezdî, Mevla Abdullah b. Şehabeddin Hüseyin. Hâşiye alâ Tehzîbi’l-mantık, 2. Baskı. Kum: Müessetü’n- neşri’l-İslamî, 1991.
Yezdî, Muhammed Taki Misbâh. Menhecü’l-cedîd fi ta’lîmi’l-felsefe. Trc. Muhammed Abdu’l-Mün’im el- Hâkânî. Beyrut: Dâru’l-Teârif li’l-matbûât, 1998.