Yedinci Yüzyıldan Onüçüncü Yüzyıla Kadar Klasik Dönemlerde Müzik Meselesine Dair Yaklaşımlar

Fıkıh tarihinde müzik dinlemek ve enstrüman çalmakla ilgili meseleler görüş ve delillendirme bakımından zengin olan ve çokça değişip dönüşen meselelerden olmuştur. Temel soru ise müziğin aslen mübah mı yoksa haram mı olduğudur. Aslen mübah olduğu kabul edildiğinde müziğin bazı türlerini haram kılan deliller genel kuraldan istisna olma niteliği taşımaktadır. Müziğin aslen haram olduğu kabul edildiğinde ise şarkı söylemenin ve enstrümanların belirli çeşitlerini mübah kılan deliller bu genel kurallardan istisnadır. Meseleye katkıda bulunmak için farklı sorular da ortaya çıkmıştır. Bu konu ile ilgili sahih olan deliller hangileridir? Doğru olan anlayış hangisidir? Görüşlerden birinin tercih edilmesinde çevrenin, toplumun, örf ve zamanın farklılışmasının etkisi nedir? Onları bir araya getirdiğimizde müzik meselesine dair hükümlerin geçtiği belirli dönemleri ve spesfik özellikleri görebilmemize imkan veren özel risaleler ve kitaplar var mıdır? Ulema tarafından çok az  savunulan klasik asırlarda her dönemin belirli bir özelliğinin bulunduğu tarafımızdan farkedilmiştir. Bir asırda modern yaklaşım ağır basarken, diğer bir asırda müteşeddid fıkhî yaklaşımın haram kılıcı doktrini ağır basmıştır. Başka bir asırda mutedil bir yaklaşım sergilenirken diğerinde ise daha önceki tavırların ve görüşlerin tekrar ele alındığı görülmektedir. Bu araştırma meseleye dair bu görüşlerin ortaya konulmasının yanında, söz konusu görüşlerin ortaya çıkış sebeplerini, ortaya çıktığı dönemleriyle ve daha önceki dönemlerle olan ilişkilerini ve daha sonraki dönemlere etkisini açıklamaya çalışmaktadır.

The Approaches to the Issue of Music in the Late Classical Era from the Seventh until the Thirteenth Century

The issues related to listening and playing with music instruments in the history of fiqh are rich of aspects, opinions and arguments. In the all centuries there were many manuscripts discussed this issue, it shows its sensitivity and vitality. The basic question was whether the issue of music is originally permissible or forbidden. According to the first opinion which takes the prohibition point of view, they consider the evidences that allow certain models of singing and musical instruments are the exceptions from the general hukum for certain reasons. However, the other point of view which takes the permissible point of view, they depend on the same texts but the take them as examples of dealing with music in both cases listening and performing in the first three centuries. When the research tried to search about scholars who took one point of view or the other Across historical phases, it has been noticed that there are certain characteristics of each era. In one century the Hadith approach dominated, while in the other century, the mystic/ Sūfīs approach or the jurisprudential approach outweighed the other approach. In another era, a moderate approach is observed, however strict approach is observed in another era. This research, in addition to revealing these views on the issue, tries to analyze the reasons for the emergence of such views, their relations with previous periods, and their influence on later periods. the research chose for this work the booklets which were dedicated only for music issue, in between the seven and thirteen centuries period. 

___

  • ابن أبي الدنيا، عبد الله بن محمد القرشي، ذم الملاهي، تح: عمرو عبد المنعم سليم، الطبعة الأولى، القاهرة: مكتبة ابن تيمية، 1416ه
  • ابن الجوزي، عبد الرحمن بن علي، تلبيس إبليس، الطبعة الأولى، بيروت: دار الفكر للطباعة والنشر، 1421هـ، 2001م
  • ابن العربي، محمد بن عبد الله، أحكام القرآن، تح: محمد عبد القادر عطا، الطبعة الثالثة، بيروت: دار الكتب العلمية، 1424ه
  • ابن القيسراني، أبو الفضل محمد بن طاهر، كتاب السماع، تح: أبو الوفا المراغي، القاهرة: وزارة الأوقاف، المجلس الأعلى للشئون الإسلامية
  • ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم، حكم السماع، تح: حماد سلامة، الطبعة الأولى، الأردن: مكتبة المنار، 1408ه، 1988م
  • ابن حزم، علي بن أحمد، رسالة في الغناء الملهي أمباح هو أم محظور، سلسلة التراث الظاهري، منتديات أهل الظاهر
  • ابن رشد، محمد بن أحمد، البيان والتحصيل، تح: محمد حجي وآخرون، الطبعة الثانية، بيروت: دار الغرب الإسلامي، 1408 هـ، 1988م
  • ابن زغدان، محمد بن أحمد التونسي، فرح الأسماع برخص السماع، تح: د.محمد الشريف الرحموني، بدون مكان الطبعة، الدار العربية للكتاب، 1985م
  • ابن عابدين، محمد أمين بن عمر، الحاشية، الطبعة الثانية، بيروت، دار الفكر، 1992م
  • ابن نجيم، زين الدين بن إبراهيم، البحر الرائق، الطبعة الثانية، دار الكتاب الإسلامي
  • الأندلسي، محمد بن محمد، بغية السالك في أشرف المسالك، بدون مكان الطبعة، وزارة الأوقاف، المجلس الأعلى للشئون الإسلامية، 2003
  • البولاقي الأزهري، مصطفى بن رمضان، السيف اليماني لمن قال بحل سماع الآلات والمغاني أو السم القاتل للمفتي المتساهل، تح: أبي عبد الله الداني، الطبعة الأولى، بيروت: دار اللؤلؤة، 1431ه، 2010م.
  • الجديع، عبد الله بن يوسف، أحاديث ذم الغناء في الميزان، الطبعة الأولى، الكويت: دار الأقصى، 1406ه، 1986م
  • الجديع، عبد الله بن يوسف، الموسيقى والغناء في ميزان الإسلام، بدون مكان الطباعة، مؤسسة الريان، 2007م
  • الجويني، عبد الملك بن عبد الله، نهاية المطلب في دراية المذهب، تح: عبد العظيم محمود الدّيب، الطبعة الأولى، بدون مكان الطبعة، دار المنهاج، 1428هـ، 2007م.
  • الخطيب الشربيني، محمد بن أحمد، مغني المحتاج، بيروت: دار الفكر، بدون تاريخ
  • الدردير، أحمد، شرح مختصر خليل، بدون مكان الطبعة، طبعة إحياء الكتب العربية عيسى البابي الحلبي وشركاه، بدون تاريخ
  • السبكي، تقي الدين، فتوى في السماع، ملحقة بكتاب الكلام على مسألة السماع، تح: راشد بن عبد العزيز الحمد، الطبعة الأولى، الرياض: دار العاصمة، 1409ه.
  • الشوكاني، محمد بن علي، إبطال دعوى الإجماع على تحريم مطلق السماع، تح: محمد صبحي بن حسن حلاق، بدون معلومات الطبري، طاهر بن عبد الله، الرد على من يحب السماع، تح: مجدي فتحي السيد، الطبعة الأولى، دار الصحابة، طنطا، 1410ه 1990م
  • الطبري، محمد بن جرير، تفسير الطبري، جامع البيان في تفسير القرآن، تح: أحمد محمد شاكر، الطبعة الأولى، مؤسسة الرسالة، 1420 هـ، 2000
  • الغزالي، محمد بن محمد أبو حامد الطوسي، إحياء علوم الدين، بيروت، دار المعرفة، بدون تاريخ
  • القرطبي، أبو العباس ابن المزني، كشف القناع عن حكم الوجد والسماع، تح: قسم التحقيق بدار الصحابة للتراث، الطبعة الأولى، طنطا: دار الصحابة، 1412ه، 1992م.
  • الكجراتي، عيسى بن عبد الرحيم، رسالة في السماع، مطبوع ضمن أربع مخطوطات في جواز السماع، الهند: طبعة أنوار محمد، بدون تاريخ
  • المرداوي، علي بن سليمان، الإنصاف، الطبعة الثانية، بدون مكان الطبعة، دار إحياء التراث العربي، بدون تاريخ
  • المقدسي، ابن قدامة، جزء في فتيا في ذم الشبابة والرقص والسماع ونحو ذلك، نشر وتح: عمرو عبد المنعم سليم، بدون معلومات
  • المنبجي، محمد بن محمد الحنبلي، رسالة في السماع والرقص، تح: محمد صبحي حلاق، الطبعة الأولى، بيروت: دار ابن حزم، 1413
  • منلا خسرو، درر الحكام، بدون مكان الطبعة، دار إحياء الكتب العربية، بدون تاريخ
  • موسى، عبد الله بن رمضان، الرد على القرضاوي والجديع، الطبعة الأولى، الأثرية للتراث، دهوك، 1428ه، 2007م
  • النووي، يحيى بن شرف، المجموع شرح المهذب، بدون مكان الطبعةـ دار الفكر، بدون تاريخ
  • الونشريسي، أحمد بن يحيى، المعيار المعرب، تح: محمد حجي، المغرب: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية المغربية، 1981م
  • Bûlâgıy el-Ezherî, Mustafa b. Ramazan. es-Seyfu’l-yemâniy limen kâle bihalli sema’i’l-âlêt ve’l-meğâzi evi’s-simi’l-kâtil lilmüftî’l-mütesâhil. Thk. Ebî Abdullah ed-Dênî. Beyrut: Dâru’l-Lülüe, 2010.
  • Cedî’, Abdullah b. Yusuf. el-Hâdîsü zemmi’l-ğınâ fi’l-mîzân. Kuveyt: Dârû’l-Aksa, 1986.
  • Cedî’, Abdullah b. Yusuf. el-Mûsîkâ vel-ğınâ fî mîzâni’l-İslam. b.y. Müesse-tü’Reyyan, 2007.
  • Cüveynî, Abdulmelik b. Abdullah. Nihâyetü’l-matlab fî dirayeti’l-mezheb. Thk. Abdulazim Mahmude ed-Dîb, b.y. Dârû’l-Minhâc, 2007.
  • Derdedî. Şerhu Muhtasari Halîl. Tabâtu İhyau’l-Kütübi’l-Arabiyye. İsa Albani el-Halebi ve Şerikah, b.y. ts. Endelüsî, Muhammed b. Muhammed. Beğıyyetü’l-mesâlik fî eşrafi’l-mesâlik. b.y. Vizeratü’l-Evkaf, el-Meclisü’l-A’lâ li’Şüunü’l-İslâmiyye, 2003.
  • Gazzali, Ebu Hamid Muhammed B. Muhammed. İhya-I Ulumuddin. Bey-rut: Dâru’l-Ma’rife, Ts.
  • Hatibu’ş-Şirbînî, Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. el-Hâşiye. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1992.
  • İbn Ebî’d-Dünyâ, Abdullah b. Muhammed el-Kureşiy. Zemmü’l-melâhî. Thk. Amr Abdulmuîm Selîm. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1416.
  • İbn Hazm, Ali b. Ahmed. Risâletün fi’l-ğinâ’l-mülhî embâhun hüve ümmü mahfuz. Silsiletü’t-Türâsü’z-Zâhiriy, b.y. Mütedeyât Ehli’z-Zâhir, ts.
  • İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim. el-Bahru’r-râik. Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, ts.
  • İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve't-Tahsîl. Thk. Muhammed Hacci. 2. Baskı. Beyrut: Dârul’l-Garbi’l-İslâmi, 1408.
  • İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhelim. Hükmü’s-sema’. Thk. Hamad Selâmet. Ürdün: Mektebetü’l-Menar, 1988.
  • İbn Zeğdân, Muhammed b. Ahmed et-Tûnusî. Ferehu’l-esma’ firuhasi’s-sema’. Thk. Muhammed eş-Şerif er-Rahmûnî. b.y. ed-Daru’l-Arabiyye’l-Kübra, 1975.
  • İbn’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. Telbîsu İblîs. Beyrut: Dâru’l-Fikr li’tıb’a ve’n-Neşr, 2001.
  • İbn’ül-Arabî, Muhammed b. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’an. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Beyrut: Dârul’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1464.
  • İbnü’l-Gaysalânî, Ebû Fadl Muhammed b. Tâhir. Kitâb’sema’. Thk. Ebû Vefâ el-Merâği. Kahire: Vizeratü’l-Evkaf, el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şüunü’l-İslâmiyye, ts.
  • Kecrâti, İsa b. Abdurrahman. Risâle fî es-Sema’. Hindistan: Envar Mu-hammed, ts.
  • Kurtubî, Ebû’l-Abbâs İbnü’l-Mizzi. Keşfu’l-Kana’ an hükmi’l-vecd ve’sema’. Thk. Daru’s-Sahabe. Tanta: :Dâru’s-Sahabe, 1992.
  • Makdisî, İbn Kudâme. Cüz fî fetva fî’ş-şebâbe ve’r-raks ve’s-sema’ ve nahvu zelik. Thk. Amr Abdulmuîm Selîm, b.y. ts.
  • Merdâvî, Ali b. Süleyman. el-İnsâf. b.y. Dâr İhyâü’t-Türâs el-Arabî, ts.
  • Molla Hüsrev. Düreru’l-ahkâm. b.y. Dâr İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
  • Musa, Abdullah b. Ramazan. er-Red ala’l-Karadâvî ve’l-Cedi’. Dehuk: el-Eseriyyetü li’Türâs, 2007.
  • Münbicî, Muhammed b. Muhammed el-Hanbelî. Risâle fîs’semâ ve’r-raks. Thk. Muhammed Subkî Hallak. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 1413.
  • Nevevî, Yahya b. Şeref. el-Mecmû şerhu’l-mehezzeb. b.y. Dâru’l-Fikr, ts.
  • Subkî, Tekıyyu’d-din. Fetvâ fi’sema’. Thk. Râşid b. Abdiaziz el-Hamîd. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1409.
  • Şevkânî, Muhammed b. Ali. İbtalu da’ve’l-icma’ ala’ tahrîmi mutlaki’s-sema’. Thk. Muhammed Subhi b. Hasan Hallak, b.y. ts.
  • Taberi, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir. Câmiü'l-Beyân Fî Tefsiri'l-Kur'ân. Thk. Ahamed Şekir. Dâru’r-Risâle, b.y. 1420.
  • Taberî, Tahir b. Abdullah. Er-red ala’ men yuhıbbu’sema’. Thk. Mecdî Fethî es-Seyyid. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 1990.
  • Venşerîsî, Ahmed b. Yahya. el-Mîyâru’l-Muarrab, Thk. Muhammed Hacı. Fas: Vizeratü’l-Evkaf, ve’ş-Şüûnü’l-İslâmiyye’l-Mağribiyye, 1981.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Şüayb el-Arnavut ve Hüseyin el-Esed. Beyrut: Dâru’r-risâle, 1413.