Hakîm et-Tirmizî’nin ‘Risâletü Keyfiyyeti’s-Sülûk ilâ Rabbi’l-Âlemîn’ Adlı Eserinde Bireysel Bir Çaba Olarak Uzlet, Halvet ve Keşf Süreci

Hakîm et-Tirmizî’nin Risâletü Keyfiyyeti’s-sülûk adlı eseri uzlet, halvet ve keşf kavramları etrafında şekillenir. Kavramların işaret ettiği sürecin adı ise sülûktur. Bu çerçevede eser, sülûkun işleyiş sürecini, gerekçe ve yöntemlerini, sülûkta sâlike rehberlik eden kavramları ele almaktadır. Eserde, fiziksel ve psikolojik faktörler göz önüne alınarak bir sülûk süreci tavsiye edilmiştir. Sâlikin niyeti, sülûka başlanmasını sağlayan düşünsel alt yapı ve devamını sağlayacak olan psikolojik ve fiziksel unsurlar bir bütünlük içerisinde ele alınmıştır. Sâlikin hem düşüncelerini, hem ruh halini ve hem de fiziksel durumunu kontrol altında tutması gereken bir sülûk metnin ana yapısını teşkil etmektedir. Önemli bir husus olarak Tirmizî, eserinde kavramları bireysel bir çabaya yönelik ele almaktadır. Tarikatlar öncesi dönemde sülûkun anlamsal çerçevesine dair bilgiler ihtiva etmesi açısından eser önemli bir örnek niteliğindedir. Keşfin aşamalarını ve içeriğini canlı bir biçimde tasvir etmesi de eserin dikkat çekici bir özelliğidir. Bu makalede, sülûk vasıtasıyla elde edilecek keşfî bilgiler Tirmizî’nin eseri çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hakîm et-Tirmizî, Sülûk, Halvet, Uzlet, Keşf

The Process of Uzlat, Khalwa and Kashf as an Individual Effort in the Work of Ḥakīm at-Tirmidhī Named ‘Risālatu Kayfiyyati's-Sulūk ilā Rabbi’l-ālamīn’

The work of Ḥakīm at-Tirmidhī named 'Risālatu kayfiyyati's-sülūk' is shaped around concepts uzlat, khalwa and kashf. The process to which concepts refer is defined as sulūk. In this context, the work deals with the process of sulūk, the reasons, methods of this process and the concepts that describe the sālik in sulūk. In the work, a training process has been put forward by taking into psychological and physical factors into consideration. The scope of sālik, the intellectual infrastructure that provided the origin of the sulūk, and the psychological and physical elements that will provide the continuation of the sulūk have been dealt with in a holistic way. A process that sālik has to keep his thoughts, mood, and physical condition in check constitutes the main structure of the text. That Tirmidhī’discusses concepts in terms of individual effort is a significant point. The work of Tirmidhī is a fundamental example which includes information on the semantic framework of sulūk in the pre-orders period.The fact that the phases and contents of the kashf have been depicted in a lively manner is a remarkable feature of the work. In this article, the divine knowledge which is obtained via sulūk will be handled as part of Tirmidhī's work.

Keywords:

Ḥakîm at-Tirmidhî, Sulûk, Kahalwa, Uzlat, Kashf,

PDF

___

Abdulfettâh Abdullah Bereke. “Hakîm et-Tirmizî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 196-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Abdulfettâh Abdullah Bereke. el-Hakîm et-Tirmizî ve nazariyyetuhû fi’l-velâye. 2 cilt. Kâhire: y.y., 1971.
Câmî, Abdurrahman. Nefahatü’l-üns min hadarâti’l-kuds. Kahire: y.y., 1989.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri & Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yay., 2004.
Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf (ö. 816/1413). Mu‘cemü’t-ta‘rîfât. Thk. Sıddîk el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-fazîle., ts.
Çift, Salih. Hakîm Tirmizî ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
Erginli, Zafer v.dğr., Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Ed. Zafer Erginli. Trabzon: Kalem Yayınevi, 2006.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). Mişkâtü’l-envâr. Thk. Abdülazîz İzzeddîn. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1986.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). er-Risâletü’l-ledünniyye, Mısır: y.y., 1327.
Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî (ö .470/1077). Keşfu’l-Mahcûb Hakîkat Bilgisi. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el-Mısrî. Lisânü’l Arab. 20 cilt. Mısır, 1301.
İsfahânî, Ebû Nuaym (ö. 430-1038). Hileytü’l-evliyâ. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-fikr, 1988.
İsfahânî, Râğıb (ö. 5/11. yy). el-Müfredât. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2009.
Kâşânî, Abdürrezzâk. Istılahâtu’s-sûfiyye. Thk. Abdü’l-Âl Şâhîn. Kâhire: Dâru’l-menâr, 1988.
Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed (ö. 380/990). et-Ta’arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Kâhire: y.y., 1994.
Kılıç, Mahmut Erol. “Muhyiddin İbnü’l Arabî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 493-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Kılıç, Mahmut Erol. “Bir Metodun Metodolojisi”. Usûl. 1, (2004): 91-109.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072). er-Risâletü’l-kuşeyriyye. Thk. Abdulhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf. Kâhire: Dâru’ş-şa‘b, 1989.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072). Risâletü tertîbi’s-sülûk. (er-Resâilü’l-Kuşeyriyye içinde). Nşr. Muhammed Hasan. Beyrut, ts.
Kübrâ, Necmüddîn. Usûlü’l-aşere. (Fevâihu’l-cemâl ve fevâtihu’l celâl içinde). Haz. Yusuf Zeydan. Kahire: Dâr-u Saâdi’s-Sabâh, 1993, 90-95.
Öngören, Reşat. “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri” İÜİFD, 5, (2002): 85-96.
Sezgin, Fuat. Târîhü’t-türâsi’l-Arabî. Trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî. Riyad: y.y., 1991.
Subkî, Tâcüddîn. Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ. Thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulû - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-arabiyye, 1964.
Sühreverdî, Ebû Hafs Ömer (ö. 632/1234). Kitabu Avârifi’l-ma’ârif. Beyrut, y.y., 1966.
Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyin (ö. 412/1021). Tabakâtu’s-Sûfiyye, Thk. Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ilmiyye, 2003.
Sviri, Sara. “İlk Dönem Tasavvuf Kültüründe Melâmetiyye Hareketi ve Hakîm Tirmizî”. Çev. Salih Çift. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 4/11, (2003): 445-468.
Şa‘rânî, Abdulvehhâb (ö. 1565). el-Envâru’l-kudsiyye fî ma‘rifeti kavâidi’s-sûfiyye. Thk. Tahâ Abdulbâkî Surûr-Muhammed Îd eş-Şâfî. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye, 1988.
Tûsî, Ebû Nasr Serrâc (378/988). el-Lüma‘. Thk. Abdulhalîm Mahmûd Tâhâ-Abdulbâkî Surûr. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîs, 1960.
Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el- Hakîm (ö. 320/932). Büdüvvü şe’n. Thk. Osman Yahya. Beyrut: y.y., 1965.
Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakîm (ö. 320/932). Keyfiyyetü’s-süluk ilâ Rabbi’l-âlemin ve yelîhi beyânü’l-fark ve’s-sadr ve’l-fuâd ve’l-lübb ve yelîhi menâzilü’l-kurbe ve yelîhi isbâtü’l-i‘leli’ş-şer‘iyye. Thk. Âsım İbrâhîm el-Kıyyâlî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1971, 10-22.
Tirmizî, eş-Şeyh Ebî Abdullah Muhammed b. Ali b. el-Hasen el-Hakîm (ö. 320/932). Kitâbu Hatmi’l-evliyâ, Thk. Osman Yahyâ. Beyrut: Buhûs ve Dirâsât, ts.
Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el- Hakîm (ö. 320/932). Risâletü key-fiyyeti’s-sülûk ilâ Rabbi’l-âlemîn. Thk. Abdürrahîm es-Sâyih. Kâhire: ed-Dârü’l-Mısriyyetü’l-Lübnâniyye, 1993.