Konumuzu teşkil eden 93 Savaşı esnasında ve sonrasında Kars, Batum, Sohum ve Kafkaslar’dan Anadolu'ya yapılan göçlerin sebeplerini, devletin ve milletin sosyal, siyasî ve kültürel hayatında arzettiği çeşitli problemleri ortaya koyabilmek için Rusya'nın iskân siyasetini ve 93 Savaşı öncesi Türk göç hareketlerini toplu bir şekilde incelemek gerekir. Göç, şahısların hayatlarının tamamını veya bir parçasını geçirmek üzere, bir iskân ünitesinden diğerine yerleşmek suretiyle yaptıkları coğrafî yer değiştirme hareketidir.1 Bu hareket tabii âfetlerden ve kıtlıktan korunmak, verimsiz toprakları terk edip daha iyi yaşama imkânı araştırmak gibi tabii sebeplere veya siyasî ve dinî ¡baskı ile İktisadî şartlar gibi sosyal sebeplere bağlıdır. Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere göç hareketini «isteğe» veya «zora» müstenid sebepler meydana getirmektedir. Savaşlarda, dinî ve siyasî göçlerde daha ziyade bir otorite, isteğe dayananlarda ise tabii, sosyal, ekonomik ve psikolojik esaslara müstenid sebepler hakimdir. Savaş sıralarında ve müteakip zamanlarda taraflara ait nüfus, yalnız ölmek suretiyle azalmaz. Aynı zamanda, galiplerden bazılarının mağlûplara reva gördükleri sert muameleler sonucunda da bir kısım halk başka diyarlara göç etmeye mecbur edilir.