YEMEN’DE BİR İBNÜ’L-ARABÎ MÜDÂFİİ: MECDÜDDÎN el-FÎRÛZÂBÂDÎ

Nazarî irfan konusunda en büyük âlimlerden biri olan Şeyh-i Ekber İbnü’l-Arabî’nin fikirlerinin Yemen’de yayılmasını sağlayan sûfîler çoğunlukla Yemen’e sonradan dışarıdan gelmiş olanlardır. Bir başka ifadeyle Yemen’in iç dinamiklerinden ziyade dışarıdan gelenler tarafından bu fikirlerin transfer edildiği anlaşılmaktadır. Bu sûfîlerin sayısı az olsa da bölgeyi etkileme düzeyi yüksek olmuş ve onların düşünceleri özellikle hicri sekizinci ve dokuzuncu yüzyıllarda bu bölgede büyük bir hüsn-ü kabul görmüştür. Ancak İbnü’l-Arabî’nin görüşlerinin beklenmedik şekilde hızla yayılması medrese çevresini rahatsız etmiştir. Özellikle fakihler zaman zaman Yemen’de İbnü’l-Arabî takipçilerini şiddetli bir şekilde eleştirmişler ve bu konuda reddiyeler yazmışlardır. İbnü’l-Arabî düşüncesinin Yemen’de yaygınlaşarak fukahanın eleştirilerine karşı müdafaa edilmesinde Yemen’e yine dışarıdan gelen diğer bir sûfî âlimin büyük katkıları olmuştur. Bu kişi sözlükçülük alanındaki birikimi ile tanınan Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb el-Fîrûzâbâdî’den (ö. 817/1415) başkası değildir. Fîrûzâbâdî ile bu dönemde sûfîlere liderlik eden İsmail b. İbrahim el-Cebertî arasında sıkı bir bağ vardır. Cebertî medresesi İbnü’l-Arabî’nin ve Fîrûzâbâdî’nin eserlerini yaymış ve bu, Yemen’de büyük bir etki yapmıştır. Bu eserlerin, Cebertî medresesi eliyle yayılması üzerine medrese hocaları özellikle vahdet-i vücûd gibi konularda sûfîleri eleştirmeye başlamıştır. Öyle ki bazen bu çatışmayı durdurabilmek için zamanın iktidarı devreye girmek zorunda kalmıştır. Bunun üzerine İbnü’l-Arabî düşüncesini reddetmeye ve bu görüşleri çürütmeye yönelik olarak pek çok fakih reddiye yazmışlardır. Bu makale, Yemen’e dışarıdan gelmiş kadı Fîrûzâbâdî’nin, âlim ve fakih kimliğinin yanında onun bir İbnü’l-Arabî müdâfii olarak, bilinmeyen bir başka yönünü incelemektedir. Onun özellikle kadı İbnü’l-Hayyât’ın Nazîru’s-Suâl ve’l-Cevâb risalesine reddiye olarak yazdığı Risâle fi’r-Red ʻale’l-Muʻterizîn ʻalâ İbni’l-ʻArabî: Reddü’l-Muʻtezirîn ale’ş-Şeyh Muhiddîn’i ve bilahare kaleme aldığı el-İgtibât bi Muʻâleceti İbni’l-Hayyât fî Ecvibeti Mesâ’ile Sü’ile ʻanhâ bi-Hakkı Muhyiddîn İbni’l-ʻArabî: el-İgtibât bi Mu‘âleceti İbni’l-Hayyât’ı konumuz açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İbnü’l-Arabî, Fîrûzâbâdî, Yemen, Tasavvuf, Fukaha

an Ibn al-Arabī Defender in Yemen: al-Fīrūzābādī

The sufis that spread ideas of Ibn al-Arabī known one of the greatest scholars of theoretical wisdom as al-S̲h̲ayk̲h̲ al-Akbar in Yemen are mostly migrated to Yemen from foreign countries. In other words it is understood that these ideas were transferred from foreign countries rather than from the internal dynamics of Yemen. Although the number of incoming dervishes was low, the level of influencing the region was high and the ideas of these mystics have been widely accepted in this region, especially in the eighth and ninth Hijri centuries. However, the unexpected expansion thoughts of Ibn al-Arabī disturbed the madrasa scholars in Yemen. Especially Islamic law scholars have criticized the followers of Ibn al-Arabī in Yemen from time to time. These scholars wrote reviews on the Ibn al-Arabī school and against the dervishes who defended this school. Another Ṣūfī scholar coming from Yemen to another country, made great contributions in defending the idea of Ibn al-Arabī against the criticism of law scholars in Yemen. This person is none other than Mad̲j̲d al-Din al-Fīrūzābādī (d. 817/1415), who is known for his superb lexicological accumulation. During this period Ismāʿīl b. Ibrāhīm al-Jabartī was the leader of the Ṣūfīs. There is a close connection between al-Fīrūzābādī and al-Jabartī. The Jabartī madrasa spread works of Ibn al-Arabī and al-Fīrūzābādī. This situation had a big impact in Yemen. When these books spread through the Jabartī madrasa, madrasa scholars began to criticize Ṣūfīs especially about the wahdat al-wujud that adopting the school of Ibn al-Arabī. So sometimes in order to stop this conflict, the sultan of that period had to take action. In order to deny the thought of Ibn al-Arabī and refute his opinions, many madrasa scholars wrote books. This article examines another unknown aspect of an Islamic jurist al-Fīrūzābādī as defender of Ibn al-Arabī who came to Yemen from abroad. His articles, especially Risāle fi’r-Red ʻalā al-Muʻterizīn ʻalā Ibn al-Arabī: Reddü’l-Muʻtezirīn ʻalā al-S̲h̲ayk̲h̲ Muhiddīn, which he wrote as criticize in jürist Ibn al-Hayyāt’s Nazīru’s-Suāl ve al-Cevāb article, and later el-İgtibāt bi Muʻāleceti İbn al-Hayyāt fī Ecvibeti Mesā’ile Sü’ile ʻanhā bi-Hakkı Muhyiddīn Ibn al-Arabī: el-İgtibāt bi Mu‘āleceti İbnü'l al-Hayyāt are very important for our topic.

Keywords:

Ibn al-Arabī, al-Fīrūzābādī, Yemen, Ṣūfism, Jurists,

PDF

___

‘Asîrî, M. A. (2006). Ebü’l-Hasen el-Hazrecî ve âsâruhu’t-târihiyye. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye Külliyetü’l-ulûmi’l-İctimâiyye, Riyad, no. 1406.Askalânî, A. b. A. İ. H. (1971). İnbâü’l-gumr bi-ebnâi’l-‘umr. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî (c. VIII).Atâ‘ullah, R. Y. (1985). Târîhü’l-Âdâbi’l-‘Arabiyye. (thk. A. N. ‘Atavî) (II, s. 240-255) Beyrut: Müessesetü ‘İzziddîn.Aziz, M. A. (2011). Religion and mysticism in early Islam. London-New York: I.B.Tauris, I.B.Tauris & Co.Beşîr, M. M. (2016). Felsefetü İbni ‘Arabî fi’l-Ma‘rifeti ve’l-Vucûdi. Ürdün-İrbid: Âlemü’l-Kütübi’l-Hadîs. Carter, M. (1998). “al-Fīrūzābādī”, Encyclopedia of Arabic Literature. (ed. Julia Scott Meisami and Paul Starkey) (I, s. 234) London: Routledge.Çakmaklıoğlu, M. M. (2011). İbn Arabî’de ma‘rifetin ifadesi. İstanbul: İnsan Yayınları.Ebû Zeyd, B. b. A. (2006). İbn Kayyim el-Cevziyye hayâtühü âsâruhû mevâriduhû, Riyad: yy.Ehdel, A. b. H. (1964). Keşfü’l-gıtâ an hakâiki’t-tevhîd ve akâidi’l-muvahhidîn. (thk. A. Bekir) Tunus: yy.-------------, (1986). Tuhfetü’z-zemen fî târîhi sâdâti’l-Yemen. (thk. Abdullah Muhammed el-Habeşî) (II) Beyrut: yy.Fâsî, T. (1990). Zeylü't-takyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût) (II) Beyrut.Ferrûh, Ö. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî min matla‘i’l-karni’l hâmis el-hicrî ile’l-fethi’l-‘Usmânî. (III) Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî.Fîrûzâbâdî, M. (ty). Besâ’iru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz. (thk. M. A. en-Neccâr) Beyrut: Dârü’l-İlm.-------------, (2007). “el-İgtibât bi mu‘âleceti ibni’l-Hayyât”, En-Nûru’l-ebher fi’d-difâ‘i ‘ani’ş-Şeyhi’l-Ekber. (thk. A. F. el-Mezîdî) (s. 320-389) Kahire: Dârü’z-Zikr li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.Gökkır, B. (2015). “al-Fīrūzābādī”, The Biographical encyclopedia of Islamic philosophy. (ed. Oliver Leaman) (s. 104-105) London: Bloomsbury Academic.Görmez, M. (2008). “Radiyüddîn Sâgânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (XXXV, s. 487-489) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.Gürlek, D. (2008). Ayaklı Kütüphaneler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Habeşî, A. M. (1976). es-Sûfiyye ve’l-fukahâ fi’l-Yemen. San‘a: Mektebetü’l-Cîlü’l-Cedîd.Hamîdî, Y. b. A. b. M. (2008). el-Melikü’l-efdal er-Resûlî –cuhûduhû es-siyâsiyye ve’l-ilmiyye-. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Câmiatü’l-Ümmü’l-Kurâ.Hanif, N. (2000). Biographical encyclopaedia of sufis: South Asia, New Delhi: Sarup and Sons.Haywood, J. A. (1965). Arabic lexicography it’s history, and its place in the general history of lexicography. Leiden: E. J. Brill.Hizmetli, S. (2001). “Karmatîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (XXIV, s. 510-514) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.İbnü’l-Arabî, M. (1990). el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. (thk. O. Yahyâ) (XIV/I) Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye Âmme.Knysh, A. D. (1998). Ibn Arabi in the later Islamic tradition: The making of a polemical image in medieval Islam. USA: New York State University Press.Makkarî, Ş. İ. (1887). Mecmû‘ İbnü’l-Makkarî. San’a: Matbaatü’l-Yemenî.Palacios, A. (1965). İbn Arabî Hayâtuhu ve Mezhebuhu. (trc. Abdurrahman Bedevî) Kahire: Mektebetü’l-Angelo el-Mısriyye. Refik, A. (1994). “el-Fîrûzâbâdî ve mu‘cemuhû el-Kâmûsü’l-Muhît”, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye. (XXIX, 4, s. 113-131) Islamabad.Saîd, A. K. (2003). “es-Sûfiyye fi’l-Yemen”, el-Mevsûa‘tü’l-Yemeniyye. (nşr. A. Câbir Afîf) (III, s. 1896-1904) San’a-Yemen: Müessesetü’l-Afîfü’s-Sekâfiyye.Seyyid, C. b. M. (2004). İbn Kayyim el-Cevziyye ve Cuhûduhû fi Hidmeti’s-Sünneti’n-Nebeviyye ve ‘Ulûmihâ. (I/III) Medine.Strotman, V. (2016). Majd al-din al-Fīrūzābādī (1329-1415) A Polymath on the Eve of the Early Modern Period. Leiden: E. J. Brill.Şahinoğlu, M. N. (1988). “Abdülkerîm el-Cîlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (I, s. 250) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.Şevkânî, M. b. A. (ty). el-Bedru’t-Tâli‘ bi-Mehâsini Men Ba‘de’l-Karni’s-Sânî. (II, s. 280-285) Beyrut: Dârü’l-Mârife.Yıldız, H. D. (1991). “Arabistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (III, s. 252-258) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.Zebîdî, E. A. Z. (1986). Tabakâtu’l-havâs fî ehli’s-sıdk ve’l-ihlâs. (nşr. A. M. el-Hibşî) Beyrut: yy.Ziriklî, H. (1984). el-A‘lâm. (c. III) Beyrut: yy.