KADI MUHİBBÜDDİN eL-HAMEVÎ'NİN BEVÂDİ'D-DUMÛ''İL-'ANDEMİYYE BİVÂDİ'D-DİYÂR'İR-RÛMİYYE ADLI SEYAHATNAMESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Bu makalede Kadı Muhibbüddin el-Hamevî'nin Bevâdi'd-Dumû'il-'Andemiyye Bivâdi'd-Diyâr'ir-Rûmiyye adlı seyahatnamesi ele alınmıştır. 16. yüzyılda yaşayan Kadı Muhibbüddin el-Hamevî, Kadmus beldesinde yaptığı kadılık görevinden alındıktan sonra azil kararına itiraz etmek üzere Osmanlı payitahtı olan İstanbul'a gelmiştir. Kadı Muhibbüddin el-Hamevî, İstanbul'da bir buçuk yıldan ziyade ikamet ettikten sonra Çivizâde Mehmet Efendi'inin Anadolu Kazaskerlik makamına getirilmesiyle birlikte yeni bir görev alarak memleketine dönmüştür. Kadı Muhibbüddin el-Hamevî, Bevâdi'd-Dumû'il-'Andemiyye Bivâdi'd-Diyâr'ir-Rûmiyye adlı eserinde izlenimlerine ve yazdığı mektuplara yer vermiştir. Bu çalışmada Kadı Muhibbüddin el-Hamevî hakkında bilgi verildikten sonra Osmanlı döneminin ilk yıllarında yazılan Arapça seyahatnamelerden kısaca söz edilmiş ve dönemin ilk seyahatname eserlerinden biri olan Bevâdi'd-Dumû'il-'Andemiyye Bivâdi'd-Diyâr'ir-Rûmiyye adlı seyahatnamesi içerik ve üslup açısından incelenmiş; eserin yazılma sebebi, konuları ve öneminden bahsedilmiştir. Yazar, kadı olması sebebiyle seyahatnamesinde 16. yüzyılda Osmanlı devletinin kadılık müessesesinden ve İstanbul'dayken meydana gelen büyük hadislerden söz eder. Kadı Muhibbüddin el-Hamevî, izlenimlerini içeren seyahatnamesinde Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin vefatı, II. Selim'in vefatı ve oğlu Murat'ın tahta çıkışı gibi önemli hadiselerden bahseder. Divanı olmayan Muhibbüddin el-Hamevî'nin Şeyhülislam Ebussuud Efendi, kazasker Ma'lulzâde, kazasker Çivizâde Mehmet Efendi gibi devlet adamlarına yazdığı şiirler ile önemli hadiseler için düşürdüğü tarihler eserde önemli bir yer alır.

Anahtar Kelimeler:

Kadı Muhibbüddin el-Hamevî, Seyahatnameler, Osmanlı Devleti, Kadılık Müessesesi

“Bi-wādī ad-dumūʿ al-ʿandamiyya bi-wādī ad-diyār ar-rūmiyya” by Muḥibb ad-Dīn al-Hamawī: A Study

This article deals with the riḥla (travelogue) „Bi-wādī ad-dumūʿ al-ʿandamiyya bi-wādī ad-diyār ar-rūmiyya” by the Ottoman qāḍī Muḥibb ad-Dīn al-Hamawī. The qāḍī wrote his riḥla in the Ottoman capital, where he travelled to submit a complaint after being ousted from his post in the Syrian city of al-Qadmūs. The book consists of the descriptions of his journey, as well as the poems and letters he composed while traveling to Istanbul. It is considered to be one of the first examples of a travelogue in the Ottoman era. After presenting the initial information about the author and the riḥla literature at the beginning of the 16th century, the study concentrates on the book itself. Its content and importance are explained, as well as the circumstances in which it was written. „Bi-wādī ad-dumūʿ…” presents a picture of the judicial system in the Ottoman Empire, as well as the Muḥibb ad-Dīn al-Hamawī’s observations on the important events of his time such as death of the Šayẖ al-Islām Abī as-Saʿūd Effendi and the sultan Salīm II, and the enthronement of the later’s successor. The poems written by Muḥibb ad-Dīn al-Ḥamawī, some of them dedicated to the greatest Ottoman statesmen and some others describing historical events, occupy an important place in the riḥla.

Keywords:

Muḥibb ad-Dīn al-Ḥamawī riḥla, the Ottoman judicial system, the Ottoman Empire, the Ottoman judicial system,

PDF

___

- أدب الرحلة في التراث العربي؛ فؤاد قنديل، القاهرة، مكتبة الدار العربية للكتاب، 2002 م.
- إيضاح المكنون في الذيل على كشف الظنون؛ إسماعيل بن محمد أمين بن مير سليم الباباني البغدادي (المتوفى: 1399هـ) عنى بتصحيحه وطبعه على نسخة محمد شرف الدين بالتقايا رئيس أمور الدين، والمعلم رفعت بيلكه الكليسي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، د. ت.
- تاريخ آداب اللغة العربية؛ جورجي زيدان، مصر، مطبعة الهلال، 1913.
- تراجم الأعيان من أبناء الزمان؛ الحسن بن محمد البوريني (1024 هـ) تحقيق صلاح الدين المنجد، المجمع العلمي العربي بدمشق 1959.
- حادي الأظعان النجدية إلى الديار المصرية، وبوادي الدموع العندمية بوادي الديار الرومية، محب الدين الحموي، مجموع محفوظ في دار الكتب المصرية رقم 1378 تاريخ تيمور.
- حادي الأظعان النجدية إلى الديار المصرية؛ محب الدين الحموي(1016ه) دراسة وتحقيق محمد عدنان البخيت، جامعة مؤتة [الأردن]، 1414 هـ/1993م.
- خلاصة الأثر في أعيان القرن الحادي عشر؛ محمد أمين بن فضل الله بن محب الدين بن محمد المحبي الحموي (المتوفى: 1111هـ) دار صادر، بيروت، د. ت.
- ريحانة الألبّا وزهرة الحياة الدنيا؛ شهاب الدين أحمد بن محمد بن عمر الخفاجي (المتوفى: 1069هـ) تحقيق عبد الفتاح محمد الحلو، مطبعة عيسى البابي الحلبي وشركاه، الطبعة الأولى، 1386 هـ /1967 م.
- عرف البشام فيمن ولي فتوى دمشق الشام؛ محمد خليل بن علي بن محمد المرادي (1206هـ)، تحقيق محمد مطيع الحافظ ورياض عبد الحميد مراد، دار ابن كثير، دمشق-بيروت، 1408هـ/ 1988م.
- لطف السمر وقطف الثمر من تراجم أعيان الطبقة الأولى من القرن الحادي عشر؛ نجم الدين محمد بن محمد الغزي (1061هـ)، حققه محمود الشيخ، منشورات وزارة الثقافة والإرشاد القومي، دمشق، د. ت.
- مراسلات وإنشاءات؛ (مخطوط)، محب الدين بن تقي الدين الحموي(1016ه) مكتبة راغب باشا، رقم 1475، إسطنبول، تاريخ نسخه 1 رجب 1043 هـ.
- معجم المؤلفين؛ عمر بن رضا بن محمد راغب كحالة (المتوفى: 1408هـ) مكتبة المثنى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، بيروت. [1376هـ/1957م].