BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ SARAY ŞAİRİ EMÎR MU‘İZZÎ’NİN DÎVÂNI’NDA SELÇUKLU HÂTUNU MÂH MELEK HÂTUN

Büyük Selçuklu Devleti sarayında meliküşşü‘arâ unvanıyla yarım asrı aşkın bir sürede bulunan ve devlet adamları için şiirler yazan Emîr Mu‘izzî (öl. 518-521/1124-1127), Selçuklu edebiyatı, tarihi ve kültürü açısından önemli bir şahsiyettir. Sultan Alp Arslan’ın şairi olan babası Burhânî sayesinde çocukluğundan itibaren saray çevresinde yetişen ve yaşayan Mu‘izzî’nin 19.000 beyit civarındaki Dîvânı, bilhassa Melikşâh (öl. 485/1092), Berkyâruk (öl. 498/1104), Muhammed Tapar (öl. 511/1118) ve Sencer (öl. 552/1157) gibi Selçuklu sultanları, vezirleri, emîrleri ve devlet adamları için yazılmış şiirlerden oluşmaktadır. Onun şiirlerinde asıl tarih kaynaklarında adları zikredilen veya zikredilmeyen birçok tarihî şahsiyet hakkında bilgiye ulaşabilmek mümkündür. Hayatına dair tarih kaynaklarında çok fazla malumat bulunmayan ve Mu‘izzî’nin, Dîvân’da adına övgüde bulunduğu şahsiyetlerden biri de Sultan Melikşâh ile Terken Hâtun’un kızı ve Sultan Sencer’in kız kardeşi Mâh Melek Hâtun’dur. Mâh Melek Hâtun’un, methiyeci bir şair olan Mu‘izzî’nin Dîvân’ında ve düşünce dünyasında ne şekilde yer aldığı hususu birçok bakımdan anlam yüklüdür. Bir yandan Mu‘izzî’nin, Mâh Melek Hâtun’u hangi özellikleri ve yönleri dolayısıyla eserine dâhil ettiği hakkında sonuçlara ulaşılabilecek, öte yandan Mâh Melek Hâtun’un edebî ve tarihî metinlerdeki varlığı hakkında bilgiler elde edilebilecektir. Bu bağlamda Mu‘izzî’nin Mâh Melek Hâtun methiyesindeki beyanlarının ve bilgilerinin, hem edebiyat tarihi hem de siyasi tarih açısından İslam ve Türk dünyası için önemli olduğu açıktır. 

SELJUKIAN LADY MĀH MALEK HĀTUN IN THE DĪWĀN OF THE GREAT SELJUK LAUREATE AMĪR MO‘EZZĪ

Amīr Mo‘ezzī (518-521/1124-1127), who writes poems for statesmen and was on duty with the title as Maliku’s-shu‘arā in Great Seljuk Palace for more than half a century is an important figure in the literature, history and culture of Seljuks. Thanks to his father, Burhānī, who was Sultan Alp Arslan’s poet, Mo‘ezzī lived around the palace and has a dīwān with 19.000 verses especially consisting of poems written for Seljuk sultans and statesmen such as Maliksāh (d. 485/1092), Barkyāruk (d. 498/1104), Mohammed Tapar (d. 511/1118) and Sancar (d. 522/1157) since his childhood. It is possible to find the information about many historical figures mentioned and not mentioned in the fundamental historical resources. One of these figures, who Mo‘ezzī praises in his Dīwān and about whom there was not enough information in the historical resources, is Māh Malek Hātun (Māh Malek Lady) (d. 487/1094), daughter of Maliksāh with Terken Hātun (Terken Lady) and the sister of Sultan Sancar. It has great importance to study how Māh Malek Hātun takes a place in Mo‘ezzī’s Dīwān and world of thought. On one hand some inferences can be gained in terms of characteristic features of Māh Malek Hātun that Mo‘ezzī selected to include in his work, on the other hand information can be gained about the existence of Māh Malek Hātun in literary and historic texts. In this context, it is clear that statements and information given by Mo‘ezzī about the praises of Māh Malek Hātun is notable in terms of both politics and history for Islamic and Turkish world.

___

  • Bezer, G. Ö. (2011), “Terken Hatun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (40, s. 510), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Dihhudâ, A. E. (1999), Lugatnâme, C I-XV, Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tahrân.
  • el-Bundârî, Muhammed. (1943). Zübdetü’n-nusra ve Nuhbetü’l-usra, İran ve Horasan Selçukluları Tarihi, çev. Kıvameddin Burslan, İstanbul: Maarif Matbaası.
  • Mu‘izzî, (1389 hş./2010), Dîvân-i Emîr Mu‘izzî, tsh. ‘Abbâs İkbâl Âştiyânî, Tahran: İntişârât-i Esâtîr.
  • Mu‘izzî, (1362 hş./1984), Kulliyât-i Dîvân, mukaddime ve tsh. Nâsır-i Heyyirî, Tahran: Neşr-i Merzbân.
  • Mu‘izzî, (1393 hş./2014), Kulliyât-i Dîvân-i Emîr Mu‘izzî-i Nîşâbûrî, önsöz, tashih ve açıklamalar Muhammed Rızâ Kanberî, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
  • Özaydın, A. (2004), “Melikşâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (40, s. 54-57), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Sevim, A. - Merçil, E. (2014), Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Sümer, F. (1999), Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, C I-II, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
  • Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli, Bilgisayar Hatlı Çok Kolay Okunuşlu, Renkli Kelime Meâli, (2010), haz. Mustafa Özel, İstanbul: Seda Yayınları.