Şehir, Ticaret, Mekân: 19.Yüzyılda Siverek

Öz Osmanlı/İslam şehir unsurları içinde cami, pazar ve hamam üç temel mekânı oluşturmaktadır. Şehir hinterlandından getirilen ürünlerin değişiminin sağlandığı pazar yerleri, temizlik için hamam ve cuma namazı kılınan caminin etrafında oluşan şehirlere daha sonra başka unsurlar eklenmişse de bu üç temel mekân/yapı şehrin mahalleler dışındaki temel mekânları olma özelliklerini korumuşlardır. Ticari mekânlar toprağa bağlı olamayan üretim malları ve diğer ürünlerin pazarlandığı ve bir yerleşim biriminin şehir sayılabilmesinin en önemli unsurlarının başında gelmektedir. Bu çalışmada klasik Osmanlı/İslam şehir özelliklerini içinde barındıran Siverek şehrinin ticari mekânları olan pazar yerleri, çarşılar ve hanlar 19. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen Siverek Şer’iye Sicillerindeki veriler ışığında ortaya konmuştur.

___

  • BOA.DH.MKT. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi 1420/43, 21 Safer 1304/19 Kasım 1886;
  • BOA.A.MKT.UM. 394/ 95, 13 Recep 1276/5 Şubat 1860.
  • 438 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1283, Bitiş Tarihi: H.1284).
  • BOA.BEO 1440/85447, 21 Muharrem 1316/11 Haziran 1898.
  • 441 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H. 1285, Bitiş Tarihi: H.1290).
  • BOA, ŞD. Şuray-ı Devlet Evrakı 1461/45, 2 Ş 1304/26 Haziran 1887.
  • 440 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1288, Bitiş Tarihi: H.1297).
  • BOA.NFS.d. Nüfus Defterleri 2700,1251/1835.
  • 444 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1288, Bitiş Tarihi: H.1298)
  • 443 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1268, Bitiş Tarihi: H.1269).
  • 445 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi. H.1306, Bitiş Tarihi: H.1309).
  • S.V.D Sâlnâme -i Vilâyet-i Diyarbekir. Defa 5. Sene: 1290/1873. Diyarbekir Vilayet Matbaası.
  • BOA, (1998). 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyar-ı Bekr, ve ‘Arap ve Zü’l-Kâdiriye Defteri (937/1530) I, (Yayına Hazırlayan: Özkılınç, A.) Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Aktüre, S. (1975). 17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıla Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1: 101-128.
  • Avcı, Y. (2017). Osmanlı Hükümet Konakları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Becker, C.H (1978). Dellâl, İslam Ansiklopedisi,C.III.İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Çelik, B. Ç (2005). Şanlıurfa-Siverek ilçesinde Ele Geçen Geç Hitit Çağına Ait Yeni Bir Stel Kaidesi. Anadolu (Anatolia) Dergisi,28, 13-16.
  • Demirbağ, H. (2013). Bir Zamanlar Siverek, İstanbul: Siverek Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Ergenç, Ö. (2012). XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Ergenç, Ö. (2013). Osmanlı Şehrinde Çarşı Sistemi: Bursa Örneğinde Sûk-ı Sultani, Şehir, Toplum, Devlet, Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Eyice, S. (1992). Bedesten, İslam Ansiklopedisi,C. 5, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Faroqhi, S. (2004). Osmanlı’da Kent ve Kentliler, çev. N. Kalaycıoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Göyünç, N. (1975). XVI. Yüzyılda Güneydoğu Anadolu’nun Ekonomik Durumu. Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Ankara Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 81: 71-98
  • Köroğlu, K. (1993). Yeni Kazı ve Yüzey Bulguları Işığında Diyarbakır/ Üç tepe ve Çevresinin Yeni Asur Dönemi Tarihi Coğrafyası. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Kuban, D. (1968). Anadolu Türk Şehri, Tarihî Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 7: 53-73.
  • Kulakoğlu, F. (2001). Şanlıurfa M. Ö. I. Binyıl Merkezleri Yüzey Araştırması, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. II, 22-26 Mayıs 2000, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara
  • Matrakçı Nasûhü’s-Silâhî (2014). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. (Yayına Hazırlayan: Hüseyin Gazi Yurdaydın), TTK Basımevi, Ankara.
  • Osman M. A. (1978). El-Medinet’ül- İslamiye. Küveyt: A’lam’ul-ma’rife. Özgültekin, R., Akman, E.,Demirbağ, H., Sun,K. (2003). Tarihi ve Kültürü ile Siverek. Siverek Kaymakamlığı Yayınları, Ankara.
  • Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I-III,Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
  • Tekeli, İ, (2007). Bursa'nın Kentsel Ve Mimari Gelişimi Sempozyum Kitabı, Cafer Çiftçi (Ed.).07-08 Nisan 2007, Gaye Kitabevi, Bursa.
  • Weber, M. (2012).Şehir, Modern Kentin Doğuşu, çev. M. Ceylan. Yarın Yayınları, İstanbul.