Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu (1922) adlı romanındabürokrasi eleştirilmektedir. Gereksiz kırtasiyecilik, bireyin dışlanması, bürokrasinin kişisel menfaatlere alet edilmesi gibi meseleler vurgulanmaktadır. Yazar,bürokrasiyi eleştirirken aynı zamanda nasıl olması gerektiğini de göstermektedir. Öncelikle kurumların işleyişini düzenleyen kanun ve nizamlar insan faktörünün değişken koşullarını göz önünde bulundurmalı mıdır? Bu sorunun yanıtını romanda bulabiliriz. Romanın kahramanı Feride, öğretmen olmak istediğiandan itibaren bürokrasinin emrine girmiş olmaktadır. Onun hayatının çeşitlisafhalarında bürokrasi ile karşılaştığını ve bürokrasi karşısında ezildiğiniromanda gözlemleriz. Yazar, kahramanı ile bürokrasi arasında kurduğu bu ilişkiyi okura bazı mesajlar iletmek için kullanır. Öncelikle eğitimde bürokrasigereksiz kırtasiyeciliği dışlamalıdır. Doğru ile yanlış arasındaki farkı ise bazenduygulara danışarak belirlemelidir. Kısacası “vicdan” faktörünü göz önündebulundurmalıdır. Bu çalışmada, romanda yazarın “vicdan” ve “acımak” kavramlarını bürokrasi ile nasıl ilişkilendirdiği gösterilmeye çalışılmıştır