Tarihselciliğin ve Formalizmin Ötesinde Edebiyatın Tanıklığı

Tanıklığı ‘mutlak güven’ kategorisinde tasarlayan ve edebiyatı ‘geçmişe tanık’ olarak konumlandıran tarihselci edebiyat teorisinde edebi eser edebilik vasfını yitirip tarihsel vesikaya dönüşmektedir. Formalist edebiyat teorisi ise edebi eserlerin tarihsel varlık olmalarından ziyade dilsel varlık olmalarını ön plana çıkarırken eserin edebiliğini tarihe bakarak değil de eserin ‘linguistik göstergeye tanıklığı’ şeklinde korumaya çalışır. Buna karşın eserle-rin dil-içi ilişkiler ağı ile sınırlandırılması onları birer “kapalı nesne” haline getirerek tarihsizleştirmektedir. Yirminci asrın ikinci yarısında metin veya tarihsel bağlamdan ziyade okurun anlam üretimindeki rolünü savunan yeni bir edebiyat tarihi yazımı anlayışı ileri sürülür. Okurun edebi metnin yorumlanmasında elde ettiği liberal açıklık ile ikinci dünya savaşından, bilhassa soykırım felaketinden sonra tanıklık kelimesinin de belirli bir semantik muğlaklığa bürünmesi birbiriyle ilintili görülebilir. Bu noktada edebi hermenötik edebi eserleri geçmişin ve linguistik göstergenin tanıkları olarak değil de ‘dilin kendi kendisine tanıklığı’ olarak ele alarak otonomi ve tarih-sizleşme sorununu aşmayı dener. Edebi eserin edebiliği üretildiği tarihsel bağlamın anlamını değiştirmesinden ileri gelir. Böylesi bir tarihsel etki oluşturmuş edebi eserler bizatihi kendi zamanlarını üretmeye başlarlar. Böylece edebi eserler geçmişe veya dilsel göstergeye değil, kendi ürettiği tarihe ve dilin bizatihi kendisine tanıklık etmektedirler.

Anahtar Kelimeler:

Tarihselcilik, Formalizm, Tanıklık, Edebiyat, Kuşku

In the historicist literary theory, which designs witnessing in the category of absolute trust and positions literature as a witness to the past, the liter-ary work loses its literariness to become a historical document. Formalist literary theory emphasizes that literary works are linguistic beings rather than historical ones. In this way, it tries to preserve the literariness of the work as a witness to the linguistic sign of the work, not by looking at history. However, the limitation of the works with the network of linguistic rela-tions renders them a closed object and makes them unhistorical. In the sec-ond half of the twentieth century, a new conception of literary history writing that advocates the role of the reader in the production of meaning ra-ther than text or historical context is proposed. The liberal openness of the reader has achieved in the interpretation of the literary text and the seman-tic ambiguity of the word witness after the genocide disaster may seem to be related. At this point literary hermeneutics does not see literary works as witnesses of the past and linguistic sign. The literariness of the literary work comes from changing the meaning of the historical context in which it was produced. Literary works that have created a historical effect begin to produce their own history and time. Thus, literary works do not witness to the past or linguistic sign, but to the history which their produce and language itself.

Keywords:

Historicism, Formalism, Witnessing, Literature, Suspicion,

PDF

___

Adorno, Theodor. “Kültür Eleştirisi ve Toplum”, Edebiyat Yazıları. çev.: Sabir Yücesoy ve Orhan Koçak, İstanbul: Metis Yayınları, 2008, 159-179.
Arendt, Hannah. Kötülüğün Sıradanlığı: Adolf Eichmann Kudüs’te. çev.: Özge Çelik, İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Berlin, Isaiah. Romantikliğin Kökleri. haz.: Henry Hardy, çev.: Mete Tunçay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
Derrida, Jacques. “Poetics and Politics of Witnessing”, Sovereignties in Question: The Poetics of Paul Celan. Ed. Thomas Dutoit and Outi Pa-sanen, New York: Fordham University Press, 2005, 65-96.
Derrida, Jacques. Edebiyat Edimleri. çev.: Mukadder Erkan ve Ali Utku, İstanbul: Otonom Yayıncılık, 2009.
Dilthey, Wilhelm. Hermeneutik ve Tinbilimleri. çev.: Doğan Özlem, İstan-bul: Paradigma Yayınları, 1999.
Erkol, Çimen Günay. “Taş Üstüne Taş Koymak: 12 Mart Romanlarında Görgü Tanığı Belleğinin Yazınsallaştırılması”, Nasıl Hatırlıyoruz? Türkiye’de Bellek Çalışmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011, 41-63.
Gadamer, Hans-Georg. “Aesthetics and Hermeneutics”, Philosophical Her-meneutics. trans. and ed.: David E. Linge, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2008, 95-104.
Gadamer, Hans-Georg. “On the Contribution of Poetry to the Search for Truth”, The Relevance of the Beautiful and Other Essays. ed.: Robert Bernasconi, trans.: Nicholas Walker, Cambridge: Cambridge Uni-versity Press, 1986, 105-115.
Gadamer, Hans-Georg. “The Truth of the Work of Art”, Heidegger’s Way. trans.: John W. Stanley, Albany, State University of New York Press, 1994, 95-109.
Gadamer, Hans-Georg. Hakikat ve Yöntem. c. II. çev.: Hüsamettin Arslan ve İsmail Yavuzcan, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2009.
Gündoğdu, Atiye Gülfer. “Okurla Dil Arasındaki Şüphe ve Güven İlişki-sinin Edebi Metnin Anlamına Etkisi”, Dinbilimleri Akademik Araş-tırma Dergisi. 17/2, 2017, 93-110.
Hesiodos, Theogonia - İşler ve Günler. çev.: Azra Erhat ve Sabahattin Eyü-boğlu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977. https://www.etymonline.com/word/martyr#etymonline_v_9661, Erişim Tarihi: 23.10.2019.
Jakobson, Roman. “Linguistics and Poetics”, Language in Literature. ed.: Krystyna Pomorska and Stephen Rudy, Cambridge MA: Harvard University Press, 1987, 62-94.
Jauss, Hans Robert. “Bilimsel Bir Yazın Tarihinin Çağırışı”, çev.: Tevfik Turan, Bağlam Dergisi. İstanbul: 1980, 2, 89-122.
Levinas, Emmanuel. “Etik ve Sonsuz”, Sonsuza Tanıklık. haz.: Zeynep Direk ve Erdem Gökyaran, çev.: Özkan Gözel, İstanbul: Metis Ya-yınları, 2003, 295-344.
Levinas, Emmanuel. “Tanrı ve Felsefe”, Sonsuza Tanıklık. haz.: Zeynep Direk ve Erdem Gökyaran, çev.: Özkan Gözel ve Zeynep Direk, İs-tanbul: Metis Yayınları, 2003, 163-190.
Martin Heidegger, Sanat Eserinin Kökeni. çev.: Fatih Tepebaşılı, Ankara: De Ki Yayınları, 2011.
Ricoeur, Paul. Eleştiri ve İnanç: F. Azouvi ve M. De Launay ile Söyleşi, çev.: Mehmet Rifat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
Ricoeur, Paul. Hafıza, Tarih, Unutuş. çev.: M. Emin Özcan, İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Ricoeur, Paul. Zaman ve Anlatı: İki-Tarih ve Anlatı. çev.: Mehmet Rifat, İs-tanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
Sasu, Laura. “Witness Literature-A Conceptual Framework”, Bulletin of the Transilvania University of Braşov. Series IV: Philology & Cultural Studies, Vol. 6, no: 2, 7-12.
Tatar, Burhanettin. “Tarihsel Hadis Bilincinin Rehabilitasyonu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2001, sayı: 12-13, 583-593.
Wellek, Rene. “Edebiyat Nazariyesi, Tenkidi ve Tarihi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, çev.: Sıddık Yüksel, Samsun, 1992, 2/1, 316-331.
Wiesel, Elie. “The Holocaust as a Literary Inspiration”, Dimensions of the Holocaust. ed.: Elliot Leifkovitz, Evanston, Illinois: Northwestern University Press, 1977.