Tarihsel Eleştiri Yöntemlerinin İslami Rivayetlere Uygulanma İmkânına Dair Bazı Mülâhazalar

Tarihsel eleştiri yöntemleri, metinleri menşei, yazılış zamanı, yazılış mekânı ve kaynaklarını dikkate alarak değerlendirmeyi ve eleştirel bir biçimde an-lamayı amaçlayan yöntemler manzumesidir. Yunan-Roma ve Yahudi-Hıristiyan geleneklerin tesiri altındaki Batı geleneği içerisinden neşet eden tarihsel eleştiri yöntemleri, yorumcu ile araya giren zamansal ve mekânsal farklılık sebebiyle metinlere tarihsel perspektiften bakmayı önerir. Birçok olay ve sürecin neticesinde ortaya çıkmış olan ve zaman içinde değişikliklere uğrayan bu yöntemler, en yoğun ve en sistematik şekilde Kitab-ı Mukaddes metinleri üzerinde uygulanmıştır. Zamanla tarihsel eleştiri yöntemleri farklı dinlerin ve kültürlerin önemli metinleri üzerinde de denenmeye başlanmıştır. Bu uygulama denemeleri kimileri açısından çok değerli sonuçlara ulaştırabilecek özellikte iken kimilerine göre ise bu yöntemlerin yabancı din ve kül-türlerin metinlerine uygulanması asla düşünülemez. Bu çalışmada kaynak, form, redaksiyon ve gelenek/rivayet tenkidi gibi farklı türleri olan tarihsel eleştiri yöntemlerinin felsefî temelleri, temel özellikleri, ön kabulleri ve metinlere yaklaşımları göz önünde bulundurularak İslâmî rivayetler üzerinde uygulanmasının imkânı meselesi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tarihsel Eleştiri Yöntemleri, İslami Rivayetler, Tarihsellik, Kutsal Kitap Tenkidi

Some Remarks on the Application of Historical Criticism to Islamic Traditions

Historical Criticism is an umbrella term for methods which include source, form, redaction and tradition criticism aiming to evaluate and critically un-derstand the texts by considering its origins, sources, the time and the pla-ce in which the text was written. The historical criticism methods that emerge from the Western tradition under the influence of Greek-Roman and Jewish-Christian traditions suggest to look at the texts from historical perspective due to the temporal and spatial differences that interfere with the commentator. These methods which have emerged as an outcome of many processes and changes in many fields, have been applied in the most intense and most systematic way on Bible texts. In time, historical criticism began to be applied on other texts of different religions and cultures. While some of these applications are capable of achieving very valuable results for some, for others it is unthinkable to apply these methods to the texts of foreign religions and cultures. In this study -considering its philosophical foundations, basic features, pre-assumptions and approaches to texts- the possibility of applying historical critical methods on Islamic traditions will be emphasized

Keywords:

Historical Critical Methods, Islamic Traditions, Historicism, Biblical Criticism,

PDF

___

Abdulvahab Messiri (ed.), Önyargı. İstanbul: Mahya, 2015.
Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
Aktay, Yasin. “Kur’an Tarihselciliğine Bir Soykütüğü (Geneology) De-nemesi”. Kur'an ve Tarihselcilik Sempozyumu. 30-36. İstanbul: KU-RAV, 2000.
Altıntaş, Fatma Betül. Tarihsel Eleştiri Yöntemlerinin Tenkidi ve İslâmî Riva-yetlere Uygulanması Sorunu. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019.
Arkoun, Mohammed. İslam Üzerine Düşünceler. Çev. Hakan Yücel. İstan-bul: Metis Yayınları, 1999.
Aune, David E. The Blackwell Companion to the New Testament. John Wiley & Sons, 2010.
Avey, Albert E. Historical Method in Bible Study. New York: C. Scribner’s Sons, 1924.
Black, David Alan - Dockery, David (eds.), New Testament Criticism and Interpretation. Michigan: Zondervan Pub. House, 1991.
Brown, Daniel. İslam Düşüncesinde Sünneti Yeniden Düşünmek. Ankara: Ankara Okulu, 2009.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
Cuddon, John Anthony. Dictionary of Literary Terms and Literary Theory. John Wiley & Sons, 2012.
Duran, Asım. Aydınlanma ve Kutsal Kitap. Samsun: Üniversite Yayınları, 2017.
Ehrman, Bart D. The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings. New York: Oxford University Press, 2000.
Evkuran, Mehmet. “İslam Düşüncesinde Nedensellik Problemi Doğa ve Tarih Algımız Üzerine”. Eskiyeni Anadolu İlahiyat Akademisi Araş-tırma Dergisi 21 (2011): 17–27.
Fazlıoğlu, Şükran. “Taha Hüseyin”. DİA 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, 377-379.
Fazlurrahman. Tarih Boyunca İslâmî Metodoloji Sorunu. Çev.: Salih Akde-mir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
Geçit, Bekir. Erich Rothacker ve Karl R. Popper’de Tarihselcilik Problemi. Dok-tora Tezi, Mersin Üniversitesi, 2015.
Geisler, Normal L. “Beware of Philosophy: A Warning to Biblical Scho-lars”. Journal-Evangelical Theological Society 42 (1999): 3-20.
Görgün, Tahsin. “Yeni Anlama ve Yorumlama Yöntemlerinin Fıkıh Usu-lüne Göre Durumu”. İstanbul: 2013.
Griffiths, Paul. “Buddhist Jhāna: A Form-Critical Study”. Religion 13/1 (1983): 55–68.
Güler, İlhami. “Hasan Hanefî’nin Tecdid Projesi -Tanıtım ve Bir Değer-lendirme-”. İslâmî Araştırmalar 7/2 (1994).
Hanefi, Hasan. Gelenek ve Yenilenme. Çev. Emin Maşalı. Ankara: Otto Yayınları, 2011.
Hayes, John H - Holladay, Carl R. Biblical Exegesis: A Beginner’s Handbook. Atlanta: John Knox Press, 1982.
Haynes, Stephen R. - McKenzie, Steven L. To Each Its Own Meaning: An Introduction to Biblical Criticisms and Their Application. Westminster John Knox Press, 1993.
Henderson, Ian. “Rudolf Bultmann”. Çev. Mehmet Dağ. Ankara Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 29 (1987): 145-158.
Hıdır, Özcan. “Oryantalizme Karşı Oksidentalizm: Hadis Oksidentaliz-mi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 5/1 (2007).
John Ziesler. “Historical Criticism and a Rational Faith”. The Expository Times 105/9 (1994): 270-274.
Kaldis, Byron. Encyclopedia of Philosophy and the Social Sciences. Sage Publi-cations 2013.
Kızıl, Fatma. “Avrupamerkezciliğin Bir Yansıması Olarak Oryantalist Söylem: Kültürel Ödünç Alma Kavramı”. İnsan ve Toplum 3/6 (2013).
Kotan, Şevket. “Kur’ân’ın Tarihselciliği Tartışması”. İslâmî İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
Krentz, Edgar - Tucker, Gene M. The Historical-Critical Method. SPCK, 1975.
Kroner, Richard. “Tarih ve Tarihsicilik”. Tarih İncelemeleri Dergisi 25/2 (08 Ağustos 2015): 637-643.
Larousse, Büyük. “Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi”. İstanbul: Gelişim Yayınları AŞ., 1986.
Law, David R. The Historical-Critical Method: A Guide for the Perplexed. Blo-omsbury Publishing, 2012.
Maier, Gerhard. The End of the Historical-Critical Method. Concordia Publis-hing House, 1977.
Marshall, I. Howard. New Testament Interpretation: Essays on Principles and Methods. Grand Rapids: Eerdmans, 1977.
McGrew, Timothy. “The argument from silence”. Acta Analytica 29/2 (2014): 215–228.
Özer, Salih. “Hadis Metninin Anlaşılmasında Diğer Metinlere Referans-ların Önemi ya da Hadiste Metinlerarasılık ve Metinlerarası Okuma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/4 (2008): 305–350.
Özlem, Doğan. “Felsefî Hermeneutiğe Geçiş Yolu Olarak Tarihselcilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/40 (1999): 127-145.
Özsoy, Ömer. “Kur’an ve Tarihselcilik Tartışmasında Gözden Kaçırılan-lar”. Tezkira 11-12 (1997).
Plantinga, Alvin. “Warranted Christian Belief: The Aquinas/Calvin Mo-del”. The Rationality of Theism. 125–143. Springer, 1999.
Popper, Karl R. “Sunuş”. Tarihselciliğin Sefaleti. Çeviren Sabri Orman. 7-17. 1998.
Pormann, Peter E. “Classics and Islam: From Homer to al-Qā'ida”. Inter-national Journal of the Classical Tradition 16/2 (2009): 197.
Porter, Stanley E. Dictionary of Biblical Criticism and Interpretation. London; New York: Routledge, 2007.
Raymaekers, Bart. Lectures for the XXIst Century. Leuven University Press, 2008.
Rée, Jonathan - Urmson, James Opie. The Concise Encyclopedia of Western Philosophy and Philosophers. Routledge, 2005.
Riley, William Bell. The Finality of Higher Criticism: Or, the Theory of Evolu-tion and False Theology. Taylor & Francis, 1988.
Rothra, John. “Critique of Higher Criticism”. John Rothra Ministries, 2006.
Soulen, Richard N. Handbook of Biblical Criticism. Louisville: Westminster John Knox Press, 2001.
Şenay, Bülent. “Yahudi-Hıristiyan İlişkileri Tarihi ve Antisemitizm-Oryantalizm İlişkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2002): 117-146.
Tartı, Nevzat. Tarihsellik Düşüncesi ve Hadislerin Anlaşılması. Ankara: Otto, 2016.
Tatar, Burhaneddin. “Günümüz İlahiyat Fakültelerinde Tefsir, Hadis, Ahlak Felsefesi Ve Müzik Derslerinin Anlamı Üzerine Notlar”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/30 (2013).
Tatar, Burhaneddin. “Temel İslam Bilimlerinde Paradoksal DüşünceTarzı Üzerine”. İslamiyat 6/4 (2003).
Tatar, Burhanettin. İslam Düşüncesine Giriş, Dem yay. Istanbul, 2009.
Whybray, R. Norman. The Making of the Pentateuch: A Methodological Study. Bloomsbury Publishing, 1987.
Williams, Raymond B. “Historical Criticism of a Buddhist Scripture: ‘The Mahāparinibbāna Sutta’”. Journal of the American Academy of Religion 38/2 (01 Haziran 1970): 156-167.
Yücel, Ahmet. Oryantalist Hadis Literatürü. İstanbul: İfav, 2016.
Zenos, Andrew Constantinides. The Elements of the Higher Criticism. Funk & Wagnalls Company, 1895.