ULUS-AŞIRI ŞİRKETLER VE İNSAN HAKLARI: BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTI ÖRNEĞİ

Petrol endüstrisi, ulus-aşırı şirketlerin faaliyette bulunduğu alanlar içinde, insan hakları ihlallerinin en fazla görüldüğü ve en ağır şekillerde yaşandığı bir alan olarak göze çarpmaktadır. Bu çalışmada BaküTiflis-Ceyhan petrol boru hattının inşası ve işletilmesine ilişkin hukuki rejimin insan hakları açısından ortaya koyduğu riskler incelenmektedir. Ulus-aşırı şirketlerin uluslararası alanda etki ve öneminin arttığı küreselleşme sürecinde, bu şirketlerin tanınmış uluslararası kişiliği yoktur ve mevcut uluslararası hukuk veya uluslararası insan hakları hukuku ulus-aşırı şirketler için doğrudan hukuki yükümlülükler öngörmemektedir. Ulus-aşırı şirketler ve özelde petrol şirketlerinin insan haklarına ilişkin kurallara uygun davranması ve bu kuralların ihlali halinde hesap verilebilirliğin sağlanması için oluşturulmuş düzenlemeler çok büyük oranda hukuken bağlayıcı bir özellik taşımamaktadır. Bunlar piyasa temelli olabildiği gibi, hükümetler arası kuruluşlarca da oluşturulmaktadır. Çalışmada ulus aşırı şirketler açısından bu düzenlemelerin uygulamadaki işleyişi, etki ve yetersizlikleri Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı örneği üzerinden incelenmekte ve tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ulus-aşırı şirket, insan hakları, Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı, devlet dışı aktör, yatırım anlaşması

ULUS-AŞIRI ŞİRKETLER VE İNSAN HAKLARI: BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTI ÖRNEĞİ

Keywords:

-,

PDF

___

American Entreprise Institute for Public Policy (2005), Research Workshop on NGOs: Indispensable or Unaccountable (Washington D.C).
Atal, İ.H. (2008), Yumurtalık Balıkçılık Kooperatifi avukatı İsmail Hakkı Atal ile 15.11.2008 tarihinde yapılan telefon mülakatı.
Beder, S (2002), “BP: Beyond Petroleum?,” Lubbers (ed), Battlingbigbusiness: Counteringgreenwash, Infiltration and Other Forms Of Corporate Bullying (Devon: Green Books): 26-32.
Bekefi, T. (2004), “Human Rights Policy Implementation in the Oil and Gas Sector Translating Policy to Practice, IPIECA (International Petroleum Industry Environmental Conservation Association) Working Paper,” http://www.ipieca.org/activities/ social/downloads/publications/HRimplementation_final.pdf, 1Haziran 2010.
BM (2003), Birleşmiş Milletler Ulus-aşırı ve Diğer Şirketlerin İnsan Hakları Alanındaki Sorumluluğu ile İlgili Normları, ECOSOC, İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması Alt Komisyonu, 55. Oturum, E/CN.4/Sub.2/2003/12/Rev.2, 26.08. 2003. Metin için bkz. http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf/(Symbol)/E.CN.4.Sub.2.2003.12.Rev. 2.En, 1 Haziran 2010.
BM (2008), “Protect, Respect and Remedy: a Framework for Business and Human Rights”, Report of the Special Representative of the Secretary-General on the issue of human rights and transnational corporations and other business enterprises,” http://www.unglobalcompact.org/docs/issues_doc/human_rights/Human_Rights_Wo rking_Group/29Apr08_7_Report_of_SRSG_to_HRC.pdf, 1 Haziran 2010.
BP (2000), Breaking New Ground (BP tarafından hazırlamış BTC Broşürü).
BP (2002), “BP’nin Friends of the Earth, Corner House and the Kurdish Human Rights Project temsilcileriyle 8.11.2002 tarihli toplantısı tutanakları,” www.foe.org, 15 Aralık 2008.
BP (2003a), Bakü-Tiflis-Ceyhan Projesine ilişkin Ortak Beyanat, 16.05.2003.
BP (2003b), İnsan Hakları Taahhüdü, 22.09.2003, http://subsites.bp.com/caspian/ Human%20Rights%20Undertaking.pdf, 1 Haziran 2010.
BTC Hükümetler Arası Anlaşma (2000), 18 Kasım 1999 ve 9 Mayıs 2000 tarihlerinde imzalanan Türkiye Hükümeti, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Gürcistan arasında Petrolün Azerbaycan Cumhuriyeti, Gürcistan ve Türkiye Cumhuriyeti ülkeleri üzerinden Bakü- Tiflis-Ceyhan Ana İhraç Boru Hattı Yoluyla Taşınmasına İlişkin Anlaşma ve bu Anlaşmanın değiştirilmesine İlişkin Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Gürcistan arasındaki Protokol, Resmi Gazete Tarih: 10 Eylül 2000 tarih, Sayı: 24116 (Mükerrer)
BTC Türkiye Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (2000), Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile (MEP İştirakçileri) Arasında Ev Sahibi Hükümet Anlaşması Resmi Gazete Tarih: 10 Eylül 2000, Sayı: 24116 (Mükerrer).
CDAP (2003a), Caspian Development Advisory Panel Report on Turkey and Project-Related Security and Human Rights Issues in Azerbaijan, Georgia, and Turkey, http://subsites.bp.com/caspian/MediaLibrary/Download/59/CDAP%20Turkey%20Repo rt%20Final.pdf, 1 Haziran 2010.
CDAP (2003b), BP Response to the Interim Report of the Caspian Development Advisory Panel on Azerbaijan and Georgia and Caspian Developments Advisory Panel and BP Response to the Report on Turkey, and Project-Related Security and Human Rights Issues in Azerbaijan, Georgia and Turkey, http://subsites.bp.com/caspian/MediaLibrary/ Download/59/CDAP%20Turkey%20Report%20Final.pdf, 1 Haziran 2010.
Corner House et al vs. BP, OECD Watch Cases, (Çevrimiçi) http://oecdwatch.org/cases/Case_31, 1 Haziran 2010.
Dışişleri Bakanlığı (2007), Dışişleri Bakanlığı Enerji, Su ve Çevre İşleri Genel Müdür Yardımcılığı’na yazılı başvuru sonucu yapılan telefon mülakatı, 20.05.2007.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2007), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Başkan Vekili ve aynı Daire Başkanlığı’na bağlı Proje Koordinasyon Daire Başkanlığı Yönetici Vekili ile 04.07.2007 tarihinde yapılan mülakat (Ankara).
Eviatar, D. (2002), “Wildcat Lawyering,” The American Lawyer, 11.04.2002, www.law.com, 1 Haziran 2010.
Ewing, A. P. (2004), “Implementing the Global Compact Human Rights Principles,” in Embedding Human Rights into Business Practice, A Joint Publication of UN Global Compact and the Office of the High Commissioner of Human Rights, ss.62-67, http://www. ohchr.org/Documents/Publications/Embeddingen.pdf, 1Haziran 2010.
Frankental, P. (2007) Uluslararası Af Örgütü Uluslararası Sekreterya’da Ekonomik İlişkiler Strateji Danışmanı Peter Frankental ile elektronik yazışma, 18.06.2007.
International Finance Corporation – Office of the UN High Commissioner for Human Rights, The Special Representative of the UN Secretary-General on the Issue of Human Rights and Transnational Corporations and Other Business Enterprises (2008), Stabilization Clauses and Human Rights: A research project conducted for IFC and the United Nations Special Representative to the Secretary General on Business and Human Rights.
INESCR (2005), International Network for Economic, Social and Cultural Rights, Corporate Accountability Working Group, Joint NGO Submission: Consultation on Human Rights and the Extractive Industry, (Cenevre).
Leader, S. (2006), “Human Rights, Risks and New Strategies for Global Investment,” Journal of International Economic Law, 9/3: 657-705.
OECD – ILO (2008), Review of NCP Performance: Key Findings, OECD-ILO Conference on Corporate Social Responsibility, 23-24 June 2008, (Paris), http://www.oecd.org/ dataoecd/34/15/40807797.pdf, 1 Haziran 2010.
OECD (2000), OECD Guidelines for Multinational Enterprises, 27.06.2000 (Paris),http://www. oecd.org/dataoecd/56/36/1922428.pdf, 1 Haziran 2010.
OECD (2007), Annual Report on the OECD Guidelines for Multinational Entreprises 2007: Corporate Responsibility in the Financial Sector.
OECD (2009), General Lessons Arising from Specific Instance on the BTC oil pipeline brought under the OECD Guidelines on Multinational Enterprises Submission to Steering Board for UK National Contact Point, 25 February 2009, (Çevrimiçi) http://oecdwatch.org/cases/Case_31, 1 Haziran 2010.
Özdek, Y. (2002), “Küresel Yoksulluk ve Küresel Şiddet Kıskacında İnsan Hakları,” Özbek, Yasemin (ed.), Yoksulluk, Şiddet ve İnsan Hakları (Ankara: TODAIE İnsan Hakları Araştırma ve Derleme Merkezi): 1-44.
Reyes, A. S. (2006) “Protecting the ‘Freedom of Transit of Petroleum’: Transnational Lawyers Making (Up) International Law in the Caspian,” Berkeley Journal of International Law, 24/ 3: 842-880.
Smith, G. (2004), “BTC Case Study: Following through on Global Compact Commitments,” Embedding Human Rights into Business Practice, A Joint Publication of UN Global Compact and the Office of the High Commissioner of Human Rights, ss. 69-79, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Embeddingen.pdf, 1Haziran 2010.
Simons, P. (2005), “Corporate Voluntarism and Human Rights: The Adequacy and Effectiveness of Voluntary Self-Regulation Regimes,” Cragg, Wesley (ed.), Ethics Codes, Corporations and the Challenge of Globalisation (UK): 75-111.
South African Truth and Reconciliation Commission (1998), Final Report,www.justice.gov.za/ trc/report/finalreport/Volume%204.pdf, 1 Haziran 2010.
TBMM (2000), TBMM Genel Kurul Tutanağı, 21. Dönem, 2. Yasama Yılı, 11. Birleşim, 21.06.2000.
TBMM (2004), TBMM Genel Kurul Tutanağı, 22. Dönem, 2. Yasama Yılı, 114. Birleşim, 13.07.2004.
The Corner House, Campagna per la Riforma della Banca Mondiale, CEE Bankwatch Network, Friends of the Earth International, The Kurdish Human Rights Project and Plaftorm (2002), Some Common Concerns: Imagining BP’s Azerbaijan-Georgia-Turkey Pipelines System,http://bankwatch.org/documents/concerns_summary.pdf, 24 Temmuz 2010.
Tripartite Declaration (1977), Tripartite Declaration of Principles concerning Multinational Enterprises and Social Policy, adopted by the Governing Body of the International Labour Office at its 204th Session (Geneva, November 1977) as amended at its 279th (November 2000) and 295th Session (March 2006). Bildirgenin tam metni için (Çevrimiçi) http://www.ilo.org/empent/Whatwedo/Publications/lang--en/docName-- WCMS_094386/index.htm, 1 Haziran 2010.
Uluslararası Af Örgütü (2003), Human Rights on the Line: The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline Project (Londra), (Çevrimiçi) www.amnestyusa.org/business/humanrightsontheline.pdf, 1 Haziran 2010.
Uluslararası Af Örgütü (2009), Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta, (Çevrimiçi) http://www.amnesty.org.uk/uploads/documents/doc_19492.pdf, 1 Haziran 2010.,
Uluslararası Çalışma Örgütü (1977), Çok Uluslu Şirketler ve Sosyal Politikaya İlişkin Üçlü Bildirgesi, (Çevrimiçi) http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---emp_ent/ documents/ publication/ wcms_094386.pdf, 1 Haziran 2010.
UNHCHR (2005), “Human Rights and the Extractive Industry,” Report of the UN High Commissioner for Human Rights on the Sectoral Consultation (Cenevre).
Voluntary Principles on Security and Human Rights, VPs, http://www.state.gov/www/ global/human_rights/001220_fsdrl_principles.html, 1 Haziran 2010.
Weissbrodt, D. ve M. Kruger (2005), “Human Rights Responsibilities of Business as Non-State Actors,” Alston, Philip (ed.), Non-State Actors and Human Rights (Oxford: University Press): 315-350