Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Parlamento’da Temsili: 1946- 1960

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Kürt nüfusun yoğunlukluolduğu çeşitli illerde, 1946-1980 yılları arasında siyasal temsil ve katılımın parlamenter düzeyde nasılgerçekleştiğini araştırmaktır. Bu doğrultuda, seçime giren partilerin her genel seçim dönemindealdıkları oyların bölgedeki belirli illere dağılımı ve bu illerden seçilen milletvekillerinin siyasal, sosyal,iktisadi ve kültürel profilleri ayrıntılarıyla incelenmiştir.1946 yılı ile 1980 askeri darbesi arasındaki dönemde bölgenin parlamentodaki temsili büyük ölçüdegeleneksel yerel eşrafın elindedir. Bölgede ekonomik ve sosyal olarak güçlü olan sınıflara işaret edenyerel eşraf, büyük toprak sahipleri, aşiret ve tarikat liderlerinin yanı sıra bu sınıfın eğitimli, aydınkuşağını da içeren çok katmanlı bir yapıdan oluşmaktadır. DP iktidarı döneminde yerel seçkinlerinintüm katmanları parlamentoda temsil olanağı bulmuştur. Bölgeyi ağırlıklı olarak parlamentodatemsil eden, siyasal partilerin patronaj ilişkisi içinde oldukları geleneksel yerel eşraf oluşturmuştur.Yerel eşrafın “Doğucular” olarak tanımlanan bir diğer katmanını ise dönemin Kürt aydın kuşağıoluşturmuştur. Doğu’nun geri kalmışlığına çözüm bulmak amacıyla parlamentoda yer aldıklarınıifade eden Kürt aydınlarının siyasal partilerle kurduğu ilişki biçimi 1960’lı yıllar itibariyle dönüşmeyebaşlamıştır. Geleneksel yerel eşraf sağ partiler üzerinden, siyasi ve ekonomik anlamda merkeze entegreolurken, bir yandan da yerel siyasal katılım kanallarını da ellerinde tutmuşlardır. Böylelikle siyasaltemsil ve katılımın merkez, yerel ve sivil toplum düzeylerini tekelleştirmişlerdir.

Representation of the Eastern and Southeastern Anatolia in the Parliament: 1946-1960

This study explores political representation and engagement of Eastern and Southeastern Anatoliaregions, known to have dense Kurdish population and referred further to as Eastern region, in theTurkish parliament between 1946 and 1960. In this respect election ballot distributions are analyzed forthe region as well as political, social, economic and cultural profiles of the parliamentarians elected here.Between 1946 and military coup of 1980 Eastern region were mainly represented through localnotables. Multilayer would potentially be the best adjective for local notables profile that stands forpowerful class from economic and social perspective in the region. These layers involve landlords, localaşiret (clan) leads, tarikat (religious order) leads as well as educated and intellectuals. During DemokratParti rule all layers of local notables had opportunity to be represented in the parliament. Traditionallocal notables had most of the privileges to be represented given their connectedness with politicalparties. Another part of local notables known as Doğucular (the Easterns) evolved to become Kurdishintelligentsia. Relations with political parties started to transform over 1960s after Kurdish intelligentsiaaimed to bring remediation for Eastern underdevelopment issues. Traditional local notables integratedinto right-wing parties considering political and economic aspects. At the same time they kept controlover local political involvement channels. As a result political representation and presence weremonopolized at central, local and civil society levels.

___

  • Türkiye’de Zirai Makinalaşma, Ankara: SBF Yayını, N. 39-21, Ankara, 1955. Alış, Ahmet. The Process of the Politicization of the Kurdish İdentity in Turkey: The Kurds and the Turkish Labor Party (1961-1971). Yayınlanmamış doktora tezi. Boğaziçi Üniversitesi 2009. Akekmekçi, Tuba – Pervan, Muazzez. (Der.) Necmettin Sahir Sılan Raporları (1939-1953 Tarih Vakfı Yurt Yay.2012. Arslan, Rıfkı. Diyarbakır’da Toprakta Mülkiyet Rejimleri ve Toplumsal Değişme. San Matbaası, 1992. Aygen, Cemal. Memleketimizde Seçimler ve Neticeleri, Ankara: SBF, Mart, 1962. Aytekin Gezici, Kürt Tarihi, Ankara: Tutku yayınevi, 2013. Beşikçi, İsmail. Cumhuriyet Halk Fırkasının Tüzüğü ve Kürtler. Ankara: Yurt Yayınları, 1991. Biyografiler 1967 ve 1973 Diyarbakır yıllıkları, Kara-Amed Dergisi, s. 1, 2, 4. Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1789–1980, Yapı Kredi Yayınları. Cem Eroğul, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: İmge Kitapevi, 1990. Cemil Özcan, Feridun . Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi. İçinde: Türkiye’nin 1950’li Yılları, Der. Mete Kaan Kaynar, İstanbul: İletişim, 2016. Demirel, Ahmet. Tek Parti’nin İktidarı: Türkiye’de Seçimler Ve Siyaset (1923-1946), İstanbul: İletişim Yayınları, 2013. David, McDowall. Modern Kürt Tarihi, İstanbul: Doruk Yayınları, 2004. Ebinç, Sait. Doğu Anadolu Düzeninde Aşiret-Cemaat-Devlet (1839-1950), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008. Ekinci, Tarık Ziya. Kürt Siyasal Hareketlerinin Sınıfsal Analizi, İstanbul: Sosyal Tarih yayınları, 2011. Ekinci, Tarık Ziya. Lice’den Paris’e Anılarım, İstanbul, İletişim, 2010. Ekinci. Tarık Ziya. Kişisel görüşme kayıtları, 13 Ekim 2016. Emin Yalman, Ahmet. Yakın Tarihte Görüp Geçirdiklerim, İstanbul: Yenilik Basımevi, 1970. Kemal Karpat, Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din, İstanbul: Timaş yayınları, 2004. Mete Tuncay, Siyasal Gelişmenin Evreleri, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt:7, İstanbul, İletişim Yayınları, 1983. Miroğlu, Orhan. Hevsel Bahçelerinde Bir Dut Ağacı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005. Öner, Kenan. Siyasi Hatıralarım Bizde Demokrasi, İstanbul: Osmanbey Matbaası, 1948. Önen, Nizam, “Bir Tek Parti Dönemi Politikacısının Gözünden Cumhuriyet’in ‘Doğu’ Meselesi ve Bürokrasinin Hali: CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’ın Doğu Gezisi”, Tarih ve Toplum, Yeni Yaklaşımlar, Bahar: 2011. Tan, Altan. Kürt Sorunu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011. Timur, Taner. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İstanbul: İletişim yay, 1991. Toker, Metin. Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1970. 1900’den 2000’e Kronolojik Kürtler, Serler Matbaacılık, İstanbul, 2000. Unat, Nermin Abadan. Anayasa Hukuku ve Siyasi Bilimler Açısından 1965 Seçimlerinin Tahlili, Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, 1966. Zürcher, Erik-Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008. Diğer Yayınlar BCA, 490.01/571.2274.1 BCA, 490.01/277.1112.2 Cumhuriyet, 21 Eylül 1957 Cumhuriyet, 26 Eylül 1957. Hürriyet, Yalçın Doğan, 15 Ekim 2009. TBMM Albümü 1920-2010, Cilt I. TBMM Albümü 1920-2010, Cilt II. TBMM Albümü, 1920-2010. 2. Cilt:1950-1980. TÜİK, Milletvekilleri Genel Seçimleri, 1923-2011. TBMM Milletvekilleri Kişisel Dosyası, Sicil No: 1545, Defter No:22. Resmi Gazete, Sayı:7880, Kabul Tarihi:3.VIII.1951, İlan Tarihi:9.VIII.1951, Kanun Nu:5826