Erken Bizans Dönemi Mimarisinde Az Bilinen Bir Düzenleme: Thalassidionlar

Bizans Dönemi’nde su, dini metinlerdeki referanslara dayanılarak, yaşamın ve ilahi dirilişin kaynağı, kutsanma ve arınmanın sembolü olarak kabul edilir. Bu nedenle şifa/tedavi uygulamalarının yanı sıra liturjik kullanımlarda önemli bir unsur olarak karşımıza çıkar.Thalassidionlar altarın altında ya da yakınında bulunan, bir su sistemiyle bağlantılı ve ayinlerden sonra liturjik objelerin yıkanması için kullanılan küçük boyutlu su hazneleridir. Son yıllarda yürütülen arkeolojik kazı çalışmaları sayesinde bilinen Erken Bizans Dönemi kiliselerinin sayısı artmıştır. Ancak kiliselerde tespit edilen düzenlemelerin su kültü ile ilişkisi kurulsa da nasıl bir işlevle kullanıldıkları sorusu varlığını sürdürmektedir. Bu nedenle makalede kiliselerde suyun kullanımı açıklanarak bunlar arasında önemli bir yere sahip Thalassidion düzenlemelerinin ayrıntılı olarak tanıtılması amaçlanmıştır.Tespit edilen Thalassidion örneklerinin düzenlemeleri birbirlerinden farklıdır. Konum, biçim ve su sisteminde ortak özellikler görülmez. Kuyu, kanal ve künk sistemleri sayesinde bazı kiliseler için thalassidion bulunduğuna dair öneriler getirmek mümkündür. Mimari verilere göre Kıbrıs, Kudüs, Kuzey Afrika ve Yunanistan’da birer örnek; Anadolu’da ise beş örnek tanımlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

bema, altar, liturji, kutsal su

A Recondite Arrengement in the Early Byzantine Architecture: Thalassidia

In the Byzantine period, water is regarded as the source of life and divine resurrection, a symbol of blessing and purification, based on references in religious texts. Therefore, in addition to healing/therapeutic applications, it is an important element in liturgical use.Thalassidia are small water reservoirs connected to a water system under or near the altar, used for ceramonial washing. On account of the excavations carried out in recent years, the number of recognised churches belong to Early Byzantine has increased. Even though the arrangements determined in the churches are related to water cult, the functional proposals are determined according to general information. Therefore, in this article, aimed to introduce the usage of water in churches and to explain Thalassidion in detail.The elements determined as Thalassidia are arrenged differently from each other. Location, shape and water system do not have common features. It is possible to propose thalasidion for usage in churches through well, canal and pipe systems. According to the architectural data, there are thalassidia at Cyprus, Jerusalem, North Africa and Greece; five examples have been defined at Anatolia.

Keywords:

Altar, Liturgy, Bema,

PDF

___

Acara, M. (1998). Bizans ortodoks kilisesinde liturji ve liturjik eserler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15(1), 183-201.
Altripp, M. (2000). Bothros oder Thalassa und die frage nach der funktion der apsisnebenraume. Orthodoxes Forum 14, 63-71.
Aydın, A. (2006). Kilikia ve İsauria bölgesi vaftiz yapıları. Sanat Tarihi Dergisi 15(1), 1-19.
Aydın, A. (2012). Silifke Müzesi’nden figürlü bir duvar nişi bloğu. Olba XX, 408-425.
Bakırtzis, C. (2002). Pilgrimage to Thessalonike: the tomb of St. Demetrios. Dumbarton Oaks Papers 56, 175-192.
Blid, J. (2009). Late antique glass in sacred context: A hagiasma at Carian Labraunda. E. Laflı (Ed.) Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean içinde (s. 133-150). İzmir: Tübitak.
Blid, J. (2012). Felicium temporum reparatio: Labraunda in late antiquity (c. AD 300-600). (Doctoral thesis, Universty of Stocholm, Stockholm).
Bogdanovic, J. (2017). The phiale as a spatial icon in the Byzantine cultural sphere. A. Lidov (Ed.) Holy water in the hierotopy and iconography of the Christian world içinde (373-392). Moscow: Theoria.
Broilo, F. A. (2009). Cleanses the sins with the water of the pure-flowing font: fountains for ablutions in the Byzantine Constantinopolitan context. Revue des Etudes Sud-Est Europeennes 47, 5-24.
Burkhardt, N. ve Wilson, M. (2013). The late antique synagogue in Priene: its history, architecture and context. Gephyra 10, 166-196.
Ćurčić́, S. (2010). Architecture in the Balkans: from Diocletian to Süleyman the magnificent. New Haven and London: Yale Universty.
Çelebi, E. (2008). Bulunduğu bölgeye ve yapılara adını veren su “ayazma” ve mimariye etkisi. A. G. Küçükkaya ve diğerleri (Ed.) IV. Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu Su ve Mimarlık, 10-11 Nisan 2008, Edirne, Türkiye, Bildiriler içinde (s. 37-42). Edirne: Trakya Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi.
Demirton, C. (2017). Patara Kent Bazilikası Liturjik Taş Eserleri. (Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya).
Des Courtils, J. ve Laroche, D. (1999). Xanthos – le Letoon: raport sur la campagne de 1998. Anatolia Antiqua 7, 367-399.
Doğan, S. (2001). Bizans mimarliğinda liturjik işlevli taş yapılarda terminoloji sorunu. M. S. Pekak (Ed.) Sanat Tarihinde Terminoloji Sorunları Semineri I (Mimari ve Mimari Sisleme), 23-24 Kasım 2001, Ankara, Türkiye içinde (s. 31-42). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Doğan, S. (2019). Mimari plastik buluntular: liturjik kuruluşlar ve mekanlar ile ilişkisi. S. Doğan ve E. F. Fınıdk (Ed.) Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009 içinde (s. 301-328). İstanbul: Homer.
Ebersolt, J. (1910). Sainte-Sophie de Constantinople: étude de topographie d’apres les cérémonies. Paris: Ernest Leroux.
Eusebius Historia Ecclesiae. Çev. McGiffert A. C. (1890). Eusebius: church history from A.D. 1-324. A select library of nicene and post-nicene fathers of the christian church, Second Series Volume I: Eusebius: Church history, Life of Constantine the great, and oration in praise of Constantine. P. Schaff (Ed.) içinde (s. 1-402) Newyork: Christian Literature Publishing Company.
Erim, K. T. (1965). Aphrodisias 1964 hafriyatı. Türk Arkeoloji Dergisi 14(1-2), 135-140.
Foss, C. (2002). Pilgrimage in medieval Asia Minor. Dumbarton Oaks Papers 56, 153-173.
Grossmann, P. (2001). Christliche architektur in Ägypten. Handbook of Oriental Studies Section 1 The Near and Middle East 62. Leiden-Boston-Köln: Brill.
Gsell, S. (1901). Les monuments antiques de L’Algeria (tome second). Paris: Service des Monuments Historiques de L’ Algeria.
Gürbüzer, M. (2017). Aigai’den bir bothros. Arkeoloji Dergisi XXII, 245-262.
Hebert, L. (2000). The temple-church at Aphrodisias. (Doctoral thesis, Universty of Newyork, New York).
İşkan, H., Aktaş, Ş., Polat-Becks, A., Becks, R., Ceylan, B., Dündar, E., Erdoğan, O., Erkoç, S., Kızıltaş, H., Koçak, M., Orhan, S., Schuler, C., Varmaz, Ş., Varmaz, D., Yirşen, Ş. Ve Zimmermann, K. (2015). Patara 2013 Kazıları. Anadolu 41, 299-322.
Karakaya, E. (1993). Ayazmalar. İ. Tekeli ve diğerleri (Ed.) Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde (Cilt 1, s. 472-474). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Loosley, E. (2012). The architecture and liturgy of the bema in fourth- to sixth-century Syrian churches. Leiden-Boston: Brill.
Magdalino, P. (1990). Church, bath and diakonia in medieval Constantinople. R. Morris (Ed.) Church and People in Byzantium 20th Spring Symposium of Byzantine Studies içinde (s. 165-190). Birmingam: University of Birmingam Centre For Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies.
Mathews, T. (1971). The early churches of Constantinople: architecture and liturgy. London: Pennsylvania University.
McCormick, M. (1991). Annointing. A. Kazhdan ve diğerleri (Ed.) Oxford Dictionary of Byzantium içinde (Cilt 1, s. 107) NewYork-Oxford: Oxford Universty.
Megaw, A. H. S. (2007). Kourion excavations in the episcopal precinct. Washington: Dumbarton Oaks.
Montserrat, D. (1998). Pilgrimage to the shrine of SS Cyrus and John at Menouthis in late antiquity. D. Frankfurter (Ed.) Pilgrimage and Holy Space in Late Antique Egypt içinde (s. 257-280) Leiden: Brill.
Ορλάνδου, Α. (1929). Αι παλαιοχριστιανικαί βασιλικαί της λέσβου. Αρχαιολογικον Δελτιον 12, 1-72.
Πάλλας, Δ. Ι. (1952). Η’θάλασσα’ των εκκλησιών: συμβολή εις την ιστορίαν του χριστιανικού βωμού και την μορφολογίαν της λειτουργίας. Αθηνών: Εκδοσεισ Του Γλαδικου Ινστιτουτου Αθηνων.
Pitarakis, B. (2015). Işık, su ve acaibü’l mahlukat: doğaüstü şifa güçleri. B. Pitarakis (Ed.) Hayat Kısa Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı içinde (s. 42-63). İstanbul: Pera Müzesi.
Raynaud, M. P. (2009). Corpus of the mosaics of Turkey volume 1 Lycia Xanthos part 1 the east basilica. Istanbul: Uludağ Üniversitesi Mozaik Araştırmaları Merkezi.
Ristow, S. (1998). Frühchristliche baptisterien. Jahrbuch für Antike und Christentum Erganzungsband 27. Münster: Aschendorffesche.
Reich, E., Knoll, F. ve Keil, J. (1932). Die marien kirche in Ephesos. Forchungen in Ephesos IV(1). Wien: Österreichisches Archäologisches Institut.
Ruggieri, V. (2017). The water in the basin (embates, loutron) and Byzantine euchology. Studi sull’Oriente Cristiano 21(2), 303-321.
Şimşek, C. (2015). Laodikeia Kilisesi Lykos Vadisinde Hıristiyanlık. Denizli: Denizli Büyükşehir Belediyesi.
Talbot, A. M. (2002). Pilgrimage to healing shrines: the evidence of miracle accounts. Dumbarton Oaks Papers 56, 153-173.
Taft, R. F. (1991). Communion. A. Kazhdan ve diğerleri (Ed.) Oxford Dictionary of Byzantium içinde (Cilt 1, s. 491) NewYork-Oxford: Oxford Universty.
Taft, R. F. ve Bouras, L. (1991). Altar. A. Kazhdan ve diğerleri (Ed.) Oxford Dictionary of Byzantium içinde (Cilt 1, s. 71) NewYork-Oxford: Oxford Universty.
Tchekhanovets, Y. (2018). The caucasian archaeology of the holy land: Armenian, Georgian and Albanian communities between the fourth and eleventh centuries CE. Leiden ve Boston: Brill.
Teteriatnikov, N. B. (1996). The liturgical planning of Byzantine churches in Cappadocia. Orientalia Christiana Analecta 252, Roma: Pontificio Istituto Orientale.
Wiegand, T. ve Shrader, H. (1904). Priene ergebnisse der ausgrabungen und untersuchungen in den jahren 1895-1898. Berlin: Reimer. Yazıcı, S. U. (2018). Geç antik çağ ve erken Hıristiyanlık dünyasında dinsel su inanışları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 8(16), 21-31.