Realist Rus Edebiyatından Erken Dönem Sovyet Sinemasına Gerçekçi Mekân Kullanımı

Fransız İhtilali‟yle devrimler dönemi başlamakta ve bu süreç XX. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar sürmektedir. Endüstri Devrimi‟yle 1917 Rus Devrimi bu devrimlerden sadece ikisidir. Devrimlerin dünya ölçeğinde etkileri olmaktadır. XIX. yüzyıla Rusya büyük problemlerle başlamaktadır. Napolyon Savaşları denilen 1815 Viyana Kongresi‟yle biten süreç önemlidir. Napolyon, Madrid‟den Moskova‟ya bir imparatorluk kurmuştur. Rus direnişi ve ağır kış şartları nedeniyle imparatorluk kısa sürmüştür. Ruslar, topraklarını istiladan kurtarmış, fakat savaşlar, Rusya‟da büyük bir yıkım meydana getirmiştir. Bu dönemde Rusya dört yüz bin askerini yitirmiştir. Savaşların ardı arkası kesilmemektedir. Rusya‟da toprak soylularıyla Çar ve çevresi refah içerisinde yüzerken toprağa bağlı kölelik kaldırılmasına rağmen halkın genel durumu kötüdür. Bu çelişki Rus realisttik edebiyatını beslemiştir. Bu edebiyat, yazıldığı dönemi anlattığı için etkilidir. Bütün bunlar 1917 Devrimi‟nin alt yapısını oluşturmuştur. Ekonomik ve sosyal koşullar kuruyan yaprak ve otlarsa realisttik edebiyat bir kibrittir. Bu kibritin kim tarafından ne zaman çakılacağı bilinmemektedir. Kimi zaman tutuşan bu otlar Çarlık tarafından acımasızca bastırılmıştır. 1917‟de çıkan yangınsa önlenemez. Bolşevikler, Rus Edebiyatı‟ndan etkilenen kimi subayları yanına çekmiştir. Çarlık sonlanır. 1917 Devriminde kullanılan “barış, aş, toprak, özgürlük” şeklindeki sloganda yer aldığı gibi Rus edebiyatçıları toprak, yoksulluk, savaş, sefalet gibi konuları işlemişlerdir. Dostoyevski, Tolstoy, Gorki, Gogol gibi edebiyatçıların eserlerinde olaylar okuyucuların bildiği mekânlarda geçmektedir. Erken dönem Rus sinemacıları sokakları, limanları birer set gibi kullanmıştır. Gerçekçi mekân kullanımı anlayışı Sergei Eisenstein, Pudovkin, Vertov gibi yönetmenlerde zirve yapmıştır. Rus realisttik edebiyatıyla Rus sineması mekân kullanımında paralellik gösterir. Edebi eserlerde fazla mekân tasvirinden ziyade olay örgüsü ve diyaloglarla mekân algısı okuyucunun zihninde canlandırılmaktadır. Filmler sürekli bir mekân görüntüsü içinde geçmiştir. Yönetmenler etkiyi artırmak için fazla miktarda close up kullanmıştır. Burada mekân olgusu şeklen kaybolsa da izleyicinin mekânsal algısı olayların sıralanışı dolayı zihninde canlıdır. Rus edebiyatı mekânsal kullanım dâhil kullandığı teknikler itibariyle devrimi hazırlar. Rus sineması ise devrimin devamlılığını sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Rus Edebiyatı, Rus Sineması, Mekân, Realizm, Sinemada Mekân

Realistic Venue Use From Realist Russian Literature To Early Soviet Cinema

Era of revolutions begins with the French Revolution and this process ends at the first quarter of the XX‟th century. Industrial Revolution and 1917 Russian Revolution are only two of the revolutions. Revolutions have effects across the world. Russia enters the XIX. century with great problems. The process that ends with the 1815 Vienna Congress. Napoleonic Wars is important. Napoleon establishes an empire from Madrid to Moscow. Due to Russian resistance and heavy winter conditions, the Empire was short-lived. Russians save their land from invasion but wars bring about a great destruction in Russia. Russia loses four hundred thousand troops in this period. The wars never ends. In Russia, the general condition of the people is bad despite the removal of land dependency on slavery while the Tsar and his surroundings live in prosperity. This contradiction has fostered Russian realistic literature. This literature is effective for enlightening the period of writing. All these constitute the substructure of the 1917 Revolution. Realistical literature is a match while economic and social conditions are dried leaves and herbs. It is not known when it will be triggered. These herbs, which sometimes ignited, are ruthlessly suppressed by the Tzarism. Fire in 1917 cannot be prevented. The Bolsheviks win some military officers -influenced by Russian literature- over. As the slogan "peace, bread, land, freedom" used in the Revolution of 1917, Russian literary figures deal with issues such as land, poverty, war, misery. In the works of authors like Dostoevsky, Tolstoy, Gorki, Gogol, the events happen in places which the readers know. Early Russian filmmakers use streets and harbours as a set. The understanding of the real venue use has hit the top by directors like Sergei Eisenstein, Pudovkin and Vertov. Russian realistic literature and Russian cinema are parallel to venue use. In literary works, venue is envisioned in reader‟s mind by way of event patterns and dialogues rather than depiction of excessive venue. The films are displayed in a constant venue image. Directors have used too much close-ups to increase the impact. Although the spatial phenomenon disappears here, the spatial perception of the spectator is alive in the mind because of the sequence of events. Russian literature prepares the revolution based on the techniques it uses, including spatial use. The Russian cinema maintains the revolution.

Keywords:

Russian Literature, Russian Cinema, Venue, Realism, Venue in Cinema,

PDF

___

Abadan Nermin, Halk Efkârı Mefhumu ve Tesir Sahaları (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları), Ankara, 1956.
Adiloğlu, Fatoş, Sinemada Mimari Açılımlar: “Halit Refiğ Filmleri”, Es Yayınları, İstanbul, 2005.
Akdağ Menderes, Sözlü İletişim, Aydın, 2018.
Akdağ Menderes, Tüm Yönleriyle Siyasi Algı ve Propaganda, Aydın, 2018.
Armaoğlu Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (Cilt 1-2: 1914-1995), Alkım Yayınları, 13. Baskı, İstanbul, 1998.
Aydemir Şevket Süreyya, Tek Adam, Mustafa Kemal, C.II (1919-1922), Remzi yay. İstanbul, 1964.
Baldick Chris, The Concise Oxford Dictionary of Literary Terms, Oxford University Press, Oxford, 2001.
Bayrav Süheyla, Dilbilimsel Edebiyat Eleştirisi, İstanbul, Multilingual Yayınları, 1999.
Bourdie Pierre, Sanatın Kuralları, Çev. Necmettin Kamil Sevil, 2. bs., , Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
Cevizci Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul, 2009. Çetişli İsmail, Batı Edebiyatında Edebi Akımlar, Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.
Dear M, “Between Architecture and Film”, Architecture & Film, Architectural Design, Maggie Toy , London, 1994.
Dostoyevski Suç ve Ceza, Haşmet Yay, Konya, 2008.
Dostoyevski, Ölü Evinden Anılar, Sonsuz Kitap, İstanbul, 2010.
Gogol, Ölü Canlar, İskele Yayınları, İstanbul, 2007.
Gorki Maxim, Ana, Çevirmen: Ergin Altay, Can Yayınları, İstanbul, 2018.
Halliday E. M, Russia in Revolution, American Heritage Publishing, USA, NY, 1967.
Jarvie, I. C, Philosophy of The Film: Epistemology, Ontology, Aesthetics, Routledge and Kegan Paul, New York, London, 1987.
Kefeli Emel, Batı Edebiyatında Akımlar, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2012.
Kuleşov Vasiliy İ, Puşkin Yaşamı Ve Sanatı, Çev. Birsen Karaca, İstanbul, 2000.
Lukacs George Lukacs, Avrupa Gerçekçiliği, Çev. Mehmet H. Doğan, 2. bs., İstanbul, Payel Yayınevi, 1987.
Meriç Cemil, Saint Simon (İlk Sosyolog İlk Sosyalist), İletişim Yayınları, İstanbul, 1996.
Moscow Henry, Russia Under The Czars, American Heritage Publishing, USA NY, 1962.
Olcay Türkan , Rus Edebiyatında Doğalcı Okul, İ.Ü. Yayınları, İstanbul, 2003.
Pallasmaa, Juhani, “The Architecture of Image: Existential Space in Cinema”, Rakennustieto, Helsinki, 2001.
Plehanov G. V., Sanat Ve Toplumsal Hayat, Çev, Cenap Karakaya, 3. basım., Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1987.
Roth Leland M, Mimarlığın Öyküsü, Çev. Ergün Akça. Kabalcı, İstanbul, 2000.
Smith Geoffrey Nowell, History Of World Cinema, Oxford Publishing, London. 1997.
Suçkov Boris, Gerçekçiliğin Tarihi, çev. Aziz Çalışlar, Doruk Yayınları, İstanbul, 2009.
Taşçıoğlu Melike, Bir Görsel İletişim Platformu Olarak Mekan, Yem Yayınları, İstanbul, 2003.
Turgenyev İvan, Babalar ve Oğullar, Çev: Ayşe Hacıhasanoğlu, Can Yay. İstanbul, 2015.
Yetkin Suut Kemal , Edebiyatta Akımlar, Remzi Kitabevi, İstanbul 1967.
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5b3f5ca0161679.43930041
http://dergiler.ankara.edu.tr/tammetin.php?id=5800
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5b3f5c9b387e55.33114989
https://www.youtube.com/watch?v=1dgLEDdFddk
https://www.youtube.com/watch?v=uLiNKaUp0AA&t=3250s
https://www.youtube.com/watch?v=7TgWoSHUn8c
https://www.youtube.com/watch?v=7TgWoSHUn8c
https://www.youtube.com/watch?v=YVuf3T3k-W0&t=525s
https://www.youtube.com/watch?v=HlP9uGQ56ag
https://www.youtube.com/watch?v=z97Pa0ICpn8
Courtesy of the Huntington Hartford Collection, Gallery of Modern Art, Newyork.