Karahanlıların Selçuklu Egemenliğine Girme Süreci

Bu çalışmada Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan Karahanlıların tabiiyete alınmasına kadar olan süreç ele alınmıştır. Tuğrul Bey’in tahta çıkışından başlayarak Sultan Alp Arslan ve Sultan Melikşâh dönemlerini içine alacak şekilde Selçuklu Karahanlı ilişkilerini siyasi, zaman zaman da kültürel ve coğrafi olarak açıklanmağa çalışılmıştır. Selçukluların kuruluş döneminde Karahanlılara sınırdaş olan bölgeler Çağrı Bey’in yönetimine verilmişti. Çağrı Bey zamanında ufak sınır olayları dışında Karahanlılarla önemli çatışmalar yaşanmamıştır. Bir çatışma çıktığında halifenin araya girerek her iki tarafı uzlaştırma yoluna gittiği dikkat çekmektedir. Karahanlı ve Selçuklu hânedânları arasında kız alıp verme suretiyle akrabalık kurulduğu da görülmektedir. Buna mukabil iki devlet arasındaki siyasi ilişkiler Sultan Alparslan’ın ölümüne yakın kopma noktasına gelmiştir. Sultan Alparslan büyük bir orduyla Karahanlılar üzerine yürüdüğü sırada bir kale kumandanı tarafından öldürülmüştür. Sultan Alparslan’dan sonra yirmi yıl tahtta kalan oğlu Melikşâh zamanında ise Doğu ve Batı Karahanlılar, Selçuklulara tâbi oldular. Sultan Melikşâh Türkistan üzerine iki büyük sefer yaptı ve bu seferler sonucunda Karahanlıları egemenliği altına aldı. Karahanlıların Selçuklulara tabiiyeti son Büyük Selçuklu Sultanı Sancar’ın ölümüne kadar devam etti

Anahtar Kelimeler:

Selçuklular, Karahanlılar, Alp Arslan, Melikşâh, Türkistan

KARAKHANIDS ENTERANCE TO SELJUKID DOMINATION

This study covers the process from the establishment of the Seljukid State till the domination over the Karakhanids. Here, beginning with the enthronement of Toghrul Beg, including the following periods of Sultan Alp Arslan and Sultan Melikshâh, political and sometimes cultural, geographical relations of Seljukids and Karakhanids are sought to be explained. During the establishment of the Seljukids, neighboring regions were given to the administration of Chagri Beg. Under his reign there were no significant events except some small border conflicts. Seljukid and Karakhanid dynasties established family ties through marriages. However, on the eve of Sultan Alp Aslan’s death the relations between the two states came to a breakdown. Sultan Alp Aslan was killed by a castle commandant, when he was marching with a big army against the Karakhanids. During the reign of his son Melikshâh, who ruled for twenty years, East and West Karakhanids came under the domination of Seljukids. Sultan Melikshâh led two big campaigns in Turkistan, and consequently he achieved to subject Karakhanids to Seljukids. Karakhanid subjection to Seljukids continued until the death of the last ruler of the Great Seljukids, Sultan Sanjar

Keywords:

Seljukids, Karakhanids, Alp Arslan, Melikshâh, Turkistan,

PDF

___

Abdurahman, V. (Aralık 2003). “Tarihi Türk Şehri Balasagun Hakkında Yeni İncelemeler”, Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Abû’l-Farac (1987). Abû’l-Farac Tarihi, I, Çev. Ö. Rıza Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ahmed b. Mahmud (1977). Selçuk-Nâme, Haz. Erdoğan Merçil, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
Al-Makdisî (1906). Ahsenü’t-tekâsîm fî Marifetü’l-akâlîm, Neşr. M. J. De Gooje, Leyden: Matbaa-i Brill.
Ay, Z. (2012/62). “Orta Asya’da Şiîlik: Horasan, Maveraünnehir ve Bedahşan’a İsmaîlîliğin Girişi ve Gelişimi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi.
Ayan, E. (2009/II). “Selçuklu-Kıpçak İlişkileri”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi.
Ayan, E. (2013/8). “Büyük Selçuklu Devleti Zamanında Alevî-Sünnî Çatışmaları”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi.
Ayan, E. (Haziran 2012). “Selçuklu Devleti’nin Temelleri Atılırken Siyasî Meşruiyet Süreci”, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi.
Ayan, E. (Kış 2012). “Selçuklu Bünyesinde ve Dağılma Döneminde Oğuzların Yazır Boyu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi.
Ayan, E. (Mart-Nisan 2008). “Büyük Selçuklu Sultanlarının Siyasi Evlilikleri”, Türk Dünyası Araştırmaları.
Azimi, (2006). Azimi Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (H. 430 - 538 = 038/39-1143/44), Metin, Çeviri, Notlar ve Açıklamalar Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Beyhakî (1383). Târih-i Beyhakî, Nesr. Ali Ekber Feyyâz, Meşhed: Kitâbhâne-i Millî-i İran.
Beyhakî (1945). Beyhakî Tarihi, Çev. Mehmet Necati Lügal, Ankara: Türk Tarih Kurumunda Basılmamış Tercüme.
Bondârî (1999). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Çev. K. Burslan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Cemâl Karşî (1898). Mülhakâtü’s-Sürâh, (V. Bartold, Turkestan vı Epoxu Mongolskago Haşestvıya Textı), Petersburg: Stanford Libraries.
Daftary, F. (2007). The Ismailis Their History and Doctrines, Cambridge: Cambridge University Press.
Ebû Bekr Narşahî (www.IrPDF.com). Tárîh-i Buhârâ.
El-Hüseynî (1999). Ahbâru’d-Devleti’s-Selcukiyye, Terc. Necati Lügal, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ercilasun, A. B. (2002). “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Dil ve Edebiyat”, Türkler, V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Ercilasun, K. (2013). Tarihin Erinliklerinden 19. Yüzyıla Kaşgar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Erdoğan, C. (Haziran 2013). “Harezm’de Gazneli Hâkimiyetinin Tesisi ve Altuntaşlar Dönemi (1017-1041)”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi.
Genç, R. (2002). “Karahanlılar”, Türkler, IV, Ed. H. C. Güzel-K. Çiçek-S. Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Genç, R. (2007).“Karahanlılar Tarihi”, Makaleler 1, Yay. Haz. E. S. Yalçın-U. Ünal-T. S. Birbudak, Ankara: Berikan Yayınevi.
Gerdîzî (1347 hş.). Zeynü’l-Ahbâr, Neşr. Abdülhayy Habibî, Tahran: Çâp-i Ofset-i Muhammed ‘Ali ‘Alemî.
Hamdu’llah Mustawfi-i-Qazwini (1913). The Ta'rikh-i-Guzida, Trans. E. G. Browne, Leyden: Gibb Memorial Series.
Hamdullah Müstevfî-i Kazvînî, (1381). Tarih-i Güzîde, Neşr. Abdülhüseyin Nevâî, Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
Hunkan, Ö. S. (Kış/2007). “Mâverâünnehr’de Ali Tegin Oğulları: Kutlug Ordu Devleti (1020-1041)”, Bilig.
İbn Kesîr (1995). el-Bîdâye ve'n-Nihâye, XII, Türkçe Terc. Mehmet Keskin, İstanbul: Çağrı Yayınları.
İbnü’l-Cevzî (1312/1992). el-Muntazam fî Târîhü’l-mülûk ve’l-Ümem, XVI, Neşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ- Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
İbnü’l-Esîr (1987). El-Kâmil fi’t-Tarih, IX-X,Türkçe terc. A. Özaydın, İstanbul: Bahar Matbaası.
İbnü’l-Kalânisî (1908). Zeyl-ü Tarihi Dımaşk, Yay. H. F. Amedroz, Leyden.
Kafesoğlu, İ. (1973). Sultan Melikşah, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Kafesoğlu, İ. (1977). “Melikşah”, İslâm Ansiklopedisi, VII, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Kahya, E.-Topdemir, H. G. (2002) “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Bilim”, Türkler, V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Kaşgarlı Mahmud (1988). Divânü Lugat-it-Türk Tercümesi, I, Türkçe terc. Besim Atalay, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Kaşgarlı Mahmud (2008). Diwanu lugati't-turk, I, Çev. Mustafa S. Kaçalin, İstanbul: Asia Yayınları.
Kırzıoğlu F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Koca, S. (1997). Dandanakan’dan Malazgirt’e, Giresun.
Koçnev, B. (2006). Nümizmatiçeskaya İstoriya Karachanidskogo Kaganata (991-1209), Sofya: İzdatelskiy Dom.
Köymen, M. A. (2001). .Alp Arslan ve Zamanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Merçil, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Merçil, E. (2002). “Selçuklular”, Türkler, IV, Ed. H. C. Güzel-K. Çiçek-S. Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Mirhond (1358 hş.). Ravzatu’s-safâ, II, Neşr. Abbâs Zeryâb, Tahran: Çaphâne-i Mehâret.
Muhammed Avfî (1898). Cevâmi‘ü’l-hikâyât ve Levâmi‘ü’l-rivâyât (V. Bartold, Turkestan vı Epoxu Mongolskago Haşestvıya Textı, St. Petersburg: Stanford Libraries).
Müneccimbaşı (1285). Sahâifü’l-ahbâr fî Vekâyi‘ü’l-âsâr, II, İstanbul.
Necef, E. N. (2005). Karahanlılar, İstanbul: Selenge Yayınları.
Nîşâbûrî (1332 hş.). Selçûknâme, Neşr. Muhammed Ramazânî, Tahran: Çâphâne-i Hâver.
Nizâmi-i Arûzî-i Semerkandî (1899). Çehâr Makale, İng. Terc. E. G. Browne, Hertford: Journal Of The Royal Asiatic Society.
Nizâmü’l-Mülk (1999). Siyâset-Nâme, Çev. M. Altay Köymen, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Onat H. (1999). “İbâhiyye”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XIX, İstanbul: İSAM Yayınları.
Piyadeoğlu, C. (2008). Büyük Selçuklular Döneminde Horasan (1040-1157), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Pritsak, O. (1954). “Die Karachaniden”, Islam.
Pritsak, O. (1977). “Karahanlılar”, İslâm Ansiklopedisi, VI, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Ravendî (1960). Rahat-Us-Sudur ve Âyet-Üs-Sürür, I, Çev. Ahmed Ateş, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Reşîdü’d-dîn Fazlullah (2010).Cami’ü-Tevârih, Terc. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş, İstanbul: Selenge Yayınları.
Reşîdüddîn Fazlullâh (1960). Câmi‘ ü’t-tevârîh (II. Cild, 5. cüz, Selçuklular Tarihi), Neşr. A. Ateş, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Salman, S. (Bahar 2014). “Karluk Devletinin Kuruluş Tarihi Meselesi”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi.
Semânî el-Mervezî (1898). Kitâbü’l-Ensâb, (V. Bartold, Turkestan vı Epoxu Mongolskago Haşestvıya Textı), Petersburg: Stanford Libraries).
Sevim, A. (1998). “Sıbt İbnül-Cevzî'nin Mir'âtü'z-Zaman Fî Tarihi'l-Âyan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler II. Sultan Alp Arslan Dönemi”, Belgeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sevim, A. (1999). “Sıbt İbnül-Cevzî'nin Mir'âtü'z-Zaman Fî Tarihi'l-Âyan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler III. Sultan Melikşah Dönemi”, Belgeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sevim, A. (2005). “İbnül-Cevzî'nin El-Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler (430-485=1038- 1092)”, Belgeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sevim, A. (2008). “İbnü’l-Kalânisî’nin Zeyl-ü Tarih-i Dımaşk adlı eserinde Selçuklularla İlgili Bilgiler I. (436- 500=1044/1045-1106/1107)”, Belgeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sıbt İbnü’l-Cevzî (1968). Mir’âtu’z-Zamân fî Târihi’l-Âyan, Neşr. Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Strange G. L. (1930). The Lands of the Eastern Caliphate, New York: Barnes&Noble.
Şebânkâreî (1363). Mecmâü’l-ensâb, Neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran.
Şemseddîn Muhammedü’l-Mûsevî (Turhan Sultan nr. 224): Esahhü’t-tevârîh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi.
Şener, H. İ. (2002). “Karahanlılarda Dil ve Edebiyat”, Türkler, V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Şeşen, R. (1972). “Alparslan’ın Hayatı İle İlgili Arapça Kaynaklar”, Türkiyat Mecmuası (XVII’den ayrı basım).
Şeşen, R. (2001). İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Taşağıl, A. (2004). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Turan, O. (1999). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Turan, O. (1993). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Yakupoğlu, C. (Mart 2010). “Türkistan’ın Büyük Türk Boylarından Çiğiller ve Anadolu’da İskân İzleri”, A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi.
Zehebî (1994). Târîhü’l-İslâm, Tedkik Ömer Abdüsselâm Tedmurî, Beyrut: Dârü’l-kitâb el-Arabî.