1898 Fergana Olayları ve II. Abdulhamid Han

29 Mayıs 1898 Pazar akşamı, Rus Çarlığı hâkimiyetinde bulunan Fergana bölgesi ahalisinin katılımı ile bir işan önderliğinde Rus idaresine karşı saldırı hareketi yaşanmıştır. Saldırıda Fergana vadisinin önemli merkezlerinden Andican, Oş ve Margelan idareleri hedef alınmıştır. Olayların baş failinin Nakşibendi tarikatı işanı olması ve Rusların beklemedikleri bir mahiyet taşıması, Rus yönetimini Türkistan’da zor durumda bırakmıştır. İşan Muhammed Ali Halife, yakalandıktan sonra ifadesinde Osmanlı Devleti Sultanı ve Müslümanların halifesi II. Abdulhamid Han’dan kendisinin Min-Tübe bölgesi halifesi olarak görevlendirildiğini belirtmiş, olay faillerinde yeşil bayrak, hilat ve icazetname bulunmuştur. Bu durum Rusları olayların temel sebebinin Panislamizm olduğu yorumuna sevk etmiştir. Olaylar üzerine yapılan soruşturmalar bu yönde derinleştirilmiş ve sonuçlandırılmıştır. Rus ve İngiliz gazetelerinde Osmanlı Devleti suçlanmıştır. Dolayısıyla II. Abdulhamid Han böyle bir olayın azmettiricisi olarak, uluslararası camiaya duyurulmuştur. Mezkur haber ve Rus raporlarına dayanan araştırmacıların bir kısmı, Osmanlı Devleti ile 1898 Fergana olayları arasında ilişki olduğunu iddia etmiş, Osmanlı Devleti’nden kalan arşiv belgeleri değerlendirilmemiştir. Osmanlı kaynakları ışığında yapılan değerlendirmeler ile Osmanlı Devleti’nin olayları yakından takip ettiği, meseleyi detaylı bir şekilde araştırarak, Rus Çarlığı ve gazeteler nezdinde tekzip yayınlattığı anlaşılmıştır. Ayrıca Rus soruşturma raporları değerlendirildiğinde, Halife II. Abdulhamid Han adına cihat ilan edildiğine dair belgenin sahte olduğu sonucuna ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamid, Türkistan, Cihat, Fergana, Dükçü İşan, Rus Çarlığı, Panislamizm.

THE FERGANA EVENTS OF 1898 AND SULTAN ABDULHAMID II

In the Sunday evening of 29 May 1898, the people of Fergana, where was under the Russian Empire control then, attacked the Russian administration under the leadership of a ishan. The attack was directed to Andican, Oş and Margelan administrative units which were important centers in the Fergana Valley. The Russian administration faced with a difficult situation in the Turkestan region as the chief responsible of the events was a Nakshibendi ishan and it was an unexpected development for the Russians. İshan Muhammed Ali Halife, in his testimony after being arrested, indicated that he had been missioned by Abdulhamid II, the Sultan of the Ottoman Empire and the Caliph of the Muslims, as the caliph of Min-Tübe region. And the participants of the events were captured with a green flag, a khilat and a certificate. These proofs made the Russians to consider Pan-Islamism as the main reason behind the events. And the investigations were deepened and concluded in that direction. The Ottoman administration was blamed by the Russian and British newspapers. Thus Sultan Abdulhamid II was accused of being the instigator in the international community. By relying on the mentioned news and the Russian reports, some researchers admitted the relationship between the Ottoman administration and the 1898 Fergana events. However, the Ottoman archives were not consulted in these studies. When the events are considered from the Ottoman perspective and sources, it is seen that the Ottoman authorities closely followed the developments and investigated the matterRussian administration and to the newspapers. Moreover, when the Russian investigation reports have been examined it has been revealed that the document showing the holy war was declared in the name of Caliph Abdulhamid II was not authentic

Keywords:

Abdulhamid II, Turkestan, Holy War, Fergana, Dükçü İşan, Russian Empire, PanIslamism,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Siyasi Kısmı (HR. SYS) Gömlek No: 1325.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Hariciye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. HR.) Gömlek No: 26.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV) Gömlek No: 179.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO) Gömlek No: 358.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR. SFR 3) Gömlek No: 471.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti İdari Kısım (DH. İD) Gömlek No: 61.
Yayınlanmış Belgeler “Hükümet Açıklaması” (1938). Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal. Cilt: 3. No: 88. Gosudarstvennoe Sotsialno –
Ekonomiçeskoe İzdatelstvo. Moskva. “Türkistan Genel Valisinin Açıklamasından 31 Ağustos 1898”. (1938). Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal. Cilt:
No: 88. Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo. Moskva. Dolinskov. (1938). “Dolinskov’un General Duhovski’ye Türkistan Bölgesi Askeri Mahkemesi Raporundan”.
Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal. Cilt: 3. No: 88. Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe
İzdatelstvo. Moskva. Duhovski. (1938). “Türkistan Bölgesi Askeri Komutanı General Duhovskov’un General Kuropatkin’e
Gönderdiği Mektuptan 26 Haziran 1898”. Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal. Cilt: 3. No: 88.
Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo. Moskva. Duhovski. (1938). “Türkistan Bölgesi Askeri Komutanlığı Duhovskiy’in. Kuropatkin’e sunduğu Roporundan 5
Ağustos 1898”. Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal. Cilt: 3. No: 88. Gosudarstvennoe Sotsialno –
Ekonomiçeskoe İzdatelstvo. Moskva. Korolkov. (1938). “Türkistan Genel Valisi Duhovskiy’e General Korolkov’un Raporundan 3 Ağustos 1898”.
Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal. Cilt: 3. No: 88. Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo. Moskva.
Araştırma ve İnceleme Eserler Akgün, E. (2008). “Çarlık Rusyası’nın Türk Halklarına Yönelik Politikası ve Bu Bağlamda Uygulamaya
Koyduğu Yaptırımlar”. Beykent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Dergisi. 1 (1). Atabekuulu, F. (2010). Dükçü Eşen Vakası Ferganada İstibdad Cellatları. Haz.: Ali Rıza Yeter – Ali Ünal. Bişkek. Babadcanov B. (2009). Andicanskoe Vosstanie 1898 Goda i Musulmanskiy Vopros v Turkestane (Vzglyadı
Kolonizatorov i Kolonizirovannıh). Ab Imperio. 2. 155 – 200. Egemnazarov, A. (1994). Siz Bilgon Dukçi Eşan. Taşkent. Ergobek, Ş., Altaeva. K. J. (2015). “Sootnoşenie Ponyatiy Panturkizm, Panislamizm n Djedidizm”. Dokladı
Natsionalnoy Akademii Nauk Perpubliki Kazahstan. Cilt 3. Nu.: 301. 2015. Güngör, E. (2017). “1898 Fergana Olaylarının Ekonomik Sebepleri”. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. Yıl 2. Sayı 3 Güz. Hülagü, M. (2001). Türk-Yunan İlişkileri Çerçevesinde 1897 Osmanlı-Yunan Hârbi. Erciyes Üniversitesi
Yayınları. Kayseri. Karpat, K. H. (1987). “Pan-İslamizm ve İkinci Abdulhamid: Yanlış Bir Görüşün Düzeltilmesi”. Türk Dünyası
Kötörülüşü. Yüksek Lisans Tezi. Bişkek. Yılmaz Vurgun, S. (2015). “1898 Dükçü İşan İsyanı (Andican Ayaklanması)”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Dergisi [TAED] 54. Erzurum. Yuvaçev, P. (1991). “Kurmancan Datha Alaylık Kara Kırgızdardın Hanşası”. Kırgızdar Sancıra Tarıh Muras Salt. Bişkek. Ziyayev, H. (2007). Türkistan’da Rus Hakimiyetine Karşı Mücadele. Çev.: Ayhan Çelikbay. Ankara.