SAFRANBOLU ŞEHRİ YER ADLARI: MEKÂN, KİMLİK VE KÜLTÜR

Bu çalışmada, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Karabük İli Safranbolu İlçesi’ne bağlı 21 mahalle adı incelenmiş, coğrafi, tarihi ve kültürel bağlantıları ifade edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi ile doküman incelemesi (içerik analizi) ve yapılandırılmamış görüşme (mülakat) nitel veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Bu doğrultuda teşekkür kısmında belirtilen kaynak kişi görüşülmüş, konu ile ilgili sunduğu bilgiler önce ses kaydı ile kayıt altına alınmış ve ardından yazıya aktarılmıştır. Ana kaynaklarını; 1831 yılı 782 sıra numaralı ve 787-788 sıra numaralı Safranbolu Nüfus Kayıtları, Sadrazam İzzet Mehmet Paşa ile Safranbolu Vakfiyesi, Safranbolu Merkez Mezarlığı Mezar Taşları ve Şer-iye Sicil Defterleri’ne ait tarihi çalışmalar, Safranbolu tarihine ait bazı kitap, makale ve tez çalışmaları oluşturmaktadır. Bu eserlerden hareketle Safranbolu İlçesi’nin mahalle adlarına ulaşarak, bugün mevcut olan mahalle adları ile karşılaştırıp; uğramış oldukları değişikliklerle, eski ve yeni adlarının anlamları üzerinde durularak tespitler yapılmıştır. Elde edilen veriler sonucunda Safranbolu İlçesi’ne bağlı 21 mahalle adının anlamı incelenmiş ve bir tablo oluşturulmuştur (Tablo 2). Bu tabloya göre Safranbolu mahalle adları; çevre ile ilgili adlar, din ile ilgili adlar, boy, aşiret, cemaat ve lakaplardan oluşan adlar, insan isimlerinden oluşan adlar, isim veya sıfat tamlamalarından oluşan adlar ve diğer adlar şeklinde kategorize edilmiştir. Mahallelerin adlandırılmasında doğal ve beşerî faktörler değişik düzeylerde etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mekan, Kimlik, Kültür, Safranbolu, Yer adları, Toponomi

SAFRANBOLU CITY PLACE NAMES: SPACE, IDENTITY AND CULTURE

In this study, the names of 21 neighborhoods connected to the Safranbolu District of Karabük Province, which is included in the UNESCO World Heritage List, were examined and their geographical, historical and cultural connections were tried to be expressed. In the research, qualitative research method, document analysis (content analysis) and unstructured interview (interview) qualitative data collection techniques were used. In this regard, the source person mentioned in the acknowledgment section has been discussed, the information about the subject has been recorded first by voice recording and then transferred to the article. Its main sources are; Safranbolu Population Registers with 782 numbered and 787-788 numbered numbers in 1831, Grand Vizier Izzet Mehmet Pasha and Safranbolu Foundation, Safranbolu Central Cemetery Tombstones and Sher-iye Registry Books, some books, articles and thesis studies belonging to Safranbolu history form. Based on these works, by reaching the neighborhood names of Safranbolu District, comparing them with the neighborhood names existing today; With the changes they have undergone, determinations have been made by emphasizing the meanings of their old and new names. As a result of the data obtained, the meaning of 21 neighborhood names in Safranbolu District was examined and a table was created (Table 2). According to this table, Safranbolu neighborhood names; environmental-related names, religion-related names, names consisting of height, tribal, congregation and nicknames, names consisting of human names, nouns consisting of noun or adjective phrases and other names. Natural and human factors have been effective at different levels in naming neighborhoods.

Keywords:

Space, Identity, Culture, Safranbolu, Place Names, Toponomy,

PDF

___

Abdulkadiroğlu, A. & Özsoy, Ü. (1998). Safranbolu Vakfiyeleri. Safranbolu: Safranbolu Kültür ve Turizm Vakfı.
Acar, M. (2006). Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Safranbolu Kazası. İstanbul: İstanbul Matbaacılık.
Alagöz, C. A. (1984). Türk Yer Adları Üzerine Bazı Düşünceler. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
Aliağaoğlu, A. & Uğur, A. (2018). Şehirsel toponimi: Erzurum’da cadde adları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(40), 1-26.
Aliağaoğlu, A. & Uzun, A. (2011). Şehirsel toponimi (hodonimi): Türkiye için bir tipoloji denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(2), 123-133.
Alkan, A. (2017). Siirt ilinin eski köy adları üzerine coğrafi bir inceleme. Türk Coğrafya Dergisi, 68, 63-76.
Çavdarlı, A. (2019). Kültürel miras ve kent kimliği açısından Isparta tarihi kent meydanı tasarımı. (Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı, Isparta). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/, adresinden edinilmiştir.
Çildam, S. Y. (2018). Şehirsel toponomi: cadde adları, Bandırma örneği. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 61, 1-25.
Durbilmez, B. & Tekin, F. (2014). Nevşehir yöresi yerleşim adları üzerine bir değerlendirme. Folklor/Edebiyat Dergisi, 20(77), 113-132.
Eski, M. (2018). Kastamonu basınında Safranbolu. Karabük: Safranbolu Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları.
Gelekçi, C. (2011). Prof. Dr. Mustafa E. Erkal’ın çalışmalarında kültür, kültürel kimlik ve etniklik kavramları. Sosyoloji Konferansları, 43, 153-160.
Kalyoncu, H. (2010). Tarih içinde Safranbolu. Karabük: Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları.
Karacakaya, R., Yücedağ, İ. & Yılmaz, N. (2013). Safranbolu İzzet Mehmet Paşa Vakfiyesi ve Belgeler. İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
Karacakaya, R., Yücedağ, İ. & Yılmaz, N. (2015). Safranbolu 1831 Nüfus Kayıtları. İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
Kayserili, A. (2015). Erzurum Şehri’nde Yer Adları Üzerine Bir Deneme: Coğrafyaya Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Hayati Doğanay. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Kılıç, S. (2019). Yer adı biliminde yeni bir araştırma alanı: arkeotoponimi. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu, 26-28 Eylül 2019. Van, Türkiye.
Koca, N. & Yazıcı, H. (2011). Afyonkarahisar ilindeki idari yerleşmelerin toponimik sınıflandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, 56, 1-10.
Kolukırık, S. (2010). Mekân, kültür ve kimlik: Isparta tahtacılarında mekânın sosyal anlamı. Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, 2(2), 87-100.
Oğuz, E. S. (2011). Toplum bilimlerinde kültür kavramı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(2), 123-139.
Öz, S. (2007). Evliya Çelebi seyahatnamesine göre Anadolu’da yer adları. (Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Öztürk, Y. (2007). Tarih ve kimlik. Akademik İncelemeler Dergisi, 2(1), 1-25.
Sağır, A. (2017). Batı Karadeniz’de bir kültür unsuru olarak köçeklik. Sosyoloji Dergisi, 36, 171-203.
Solak, S. G. (2017). Mekân-kimlik etkileşimi: kavramsal ve kurumsal bir bakış. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 13-37.
Süme, M. (2018). Türklerde yer adı verme geleneği ve Oğuz boylarının Bolu’daki izleri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 263-291.
Şahin, G. (2010). Türkiye’de yapılmış toponomi çalışmaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 134-156.
TDK, (2020). 01.02.2020 tarihinde https://sozluk.gov.tr/, adresinden edinilmiştir.
Tellan, D. (2016). Mekân, eğlence ve popüler kültür ilişkisini değerlendirmek. TRT Akademi Dergisi, 1(1), 136-153.
Telli, B. (2018). Yer adları üzerine bir değerlendirme: Adıyaman ili Gölbaşı ilçesi örneği. Turkish Studies, 13(12), 507-526.
Tunçözgür, Ü. (2012). Dünden Bugüne Safranbolu. Safranbolu: Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları.
Tutkun, M. (2015). Kimlik, kültür, mekân üçgeninde bir tarihi merkez: sürdürülebilirlik bağlamında Santa Harabeleri. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1, 1-34.
Ulukavak, K. (2007). Bir Safranbolulunun Penceresinden Safranbolu. Ankara: Büro Basımevi.
Ulukavak, K. (2010). Safranbolu’da Bir Zaman; Bir Başkan. Karabük: Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları.
Ulukavak, K. (2015). Safranbolu Korumada 40. Yıl (1975-2015), 40 Söyleşi (1975 öncesi ve sonrası). İstanbul: Safranbolu Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları.
Yaşar, H. (2012). Ahmet Ümit’in Beyoğlu Rapsodisi’nde mekân olarak Beyoğlu. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 37-58.
Yazıcıoğlu, H. (2001). Küçük Osmanlı’nın Öyküsü Safranbolu Tarihi. İstanbul: Şa-To Yayınları.
Yetiş, R., Turcan, Y. & Dinçer, A. E. (2018). Safranbolu kent formunun tarihsel serüveni ve morfolojik incelemesi. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu. İstanbul, Türkiye.
Yıldırım, M. (2019). Yakakent ilçesindeki yer adları ile ilgili coğrafi incelemeler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, 41(10), 189-201.